قانون خرید‌وفروش اوقاف پیش از انقلاب، جامعه را از وقف دور کرد
گروه اقتصاد: مدیر گروه اقتصاد پژوهشگاه حوزه و دانشگاه عمده‌ترین مشکل موجود در زمینه وقف را قانونی دانست که پیش از انقلاب اسلامی ایران به تصویب رسید؛ بر اساس این قانون، موقوفات قابل خرید و فروش بود.
حسن آقا نظری، مدیر گروه اقتصاد پژوهشگاه حوزه و دانشگاه در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، در ارتباط با مسئله وقف به عنوان یکی از ابزارهای اقتصاد اسلامی و تأثیر آن بر جامعه اسلامی، گفت: وقف در اصطلاح فقهی عبارت است از این‌که شخصی عین مال خود را حبس دائم کند و منافع آن را شرعاً و به رایگان در اختیار تأسیسات، شخص یا اشخاص مخصوص قرار دهد.
وقف در خدمت رفع نیازهای معیشتی و رفاهی
وی افزود: یکی از نهادهایی که در فعالیت‌های اقتصادی جامعه اسلامی تأثیرگذار است، نهاد وقف است. وقف به شکل عام، همیشه در کشورهای اسلامی و به خصوص در ایران، در خدمت رفع نیازهای عمومی جامعه بوده است و توانسته بخش اعظمی از مشکلات مربوط به نیازهای اقتصادی و رفاهی جامعه را حل کند.
عضو هیئت‌علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه در خصوص تأثیر وقف بر چرخه اقتصاد کشور گفت: ابزار وقف علاوه بر رفع نیازهای معیشتی، در راستای رفع نیازهای مراکز آموزشی، اعم از مراکز علوم دینی و مراکز آموزشی عمومی، بیمارستان‌ها یا مراکزی کاربرد دارد که خدمات عمومی ارائه می‌دهند و مردم به شکل مستقیم با آن‌ها ارتباط دارند.
نظری ادامه داد: نمونه بارز آن نیز مراکز آموزشی و درمانی است که در مناطق محروم از سوی برخی خیرین تأسیس می‌شود. در وضعیت فعلی اقتصاد ایران می‌توانیم وقف را به گونه‌ای هدایت کنیم که قسمتی از نیازهای جامعه را تأمین کند تا تأمین این نیازها بر روی دوش دولت سنگینی نکند.
استفاده از وقف به منظور پوشش مالی بخش‌های مختلف جامعه
وی در رابطه با نقش وقف امر فقرزدایی و تأثیر آن بر گسترش عدالت اجتماعی گفت: این بستگی به این دارد که بخواهیم وقف را در چه راستایی هدایت کنیم. اگر بخواهیم آن را برای کاهش فقر به کار بگیریم، باید وقف را به گونه‌ای تعریف کنیم که سودی برای فقرای جامعه داشته باشد.
نظری خاطرنشان کرد: همان‌گونه که مردم به صورت خودجوش برای مسجد، حسینیه یا عزاداری حضرت سید‌الشهداء(ع) اموال خود را وقف می‌کنند، به همان‌گونه هم می‌توان از این ابزار برای کاهش فقر و بهبود وضع زندگی فقرا هم استفاده کرد. به دیگر سخن، تعریف ما از وقف می‌تواند نیازهای جدیدی را که دولت توان تأمین آن‌ها را ندارد، پوشش دهد و البته این مسئله نیازمند کار کارشناسی است که اولویت در بحث وقف با کدام بخش‌ها باشد.
اسلام وقف را تسهیل کرد
کارشناس مسائل اقتصاد اسلامی در خصوص پیشینه وقف اظهار کرد: قبل از اسلام وقف به معنای دقیق کلمه وجود نداشت، ولی انواعی از تخصیص اموال و املاک به معابد و امور خیریه و افراد وجود داشته که از جهاتی شباهت‌هایی با وقف داشته‌اند. پیروان ادیان مختلف تا قبل از اسلام با نوعی از حبس مال در جهت کمک به فقرا و رفع نیازهای جامعه آشنا بودند که گرچه اسم وقف بر آن اطلاق نمی‌شد، اما از لحاظ ماهوی ارتباط نزدیکی با وقف داشت. به طور کل می‌توان گفت وقف پیش از اسلام در ادیان مختلف وجود داشته، اما اسلام نسبت به تسهیل و کاربردی‌تر شدن این اقدام خداپسندانه مبادرت کرده است.
قابلیت خرید‌وفروش اوقاف؛ عامل دوری جامعه از عمل وقف
حجت‌الاسلام نظری، در رابطه با معضلات موجود بر سر راه وقف در ایران گفت: شاید یکی از عمده‌ترین مشکلات موجود در کشور ما در زمینه وقف، قانونی است که پیش از انقلاب اسلامی ایران به تصویب رسید که بر اساس آن، موقوفات را قابل خرید و فروش می‌کرد. این موضوع سبب می‌شد تا مردم از بیم از بین رفتن اموال خود، از وقف فاصله بگیرند و به نذر روی بیاورند. همانطور که مشخص است این قانون ضعیف و نامناسب، سبب شد تا جامعه نسبت به وقف احساس امنیت نداشته باشند و از این جهت در صدد انجام انفاقات به شکل صدقه و نذر باشند.
عضو پژوهشگاه حوزه و دانشگاه در ادامه در خصوص مزایای وقف نسبت به نذر و صدقه گفت: کسی منکر این مطلب نیست که نذر و صدقه هردو در زمره امور خیر قرار دارند و صواب هردو نیز ماندگار است اما نذر و صدقه را شخص تا زمانی که زنده است می‌تواند انجام دهد و معلوم نیست پس از مرگ وی این عمل تداوم داشته باشد، اما کسی که وقف می‌کند از آن‌جا که مال را حبس کرده است، نسل بعدی را نیز مکلف به ادای این سنت می‌کند و آنان نیز باید به آن وفادار بمانند.
مشکلات قانونی و مدیریتی بر سر راه وقف
این مدرس حوزه و دانشگاه در رابطه با دیگر مشکلات موجود در زمینه وقف در کشور گفت: مشکل دیگری که هنوز وجود دارد، این است که مدیریت موقوفات ما هنوز به روز نیست. به طور عینی، ما کمتر موقوفه‌ای را سراغ داریم که بتوان آن را از حیث نظم و مدیریت با موقوفات امام رضا(ع) در مشهد مقایسه کرد.
نظری تأکید کرد: مدل مدیریتی و نظم حاکم بر موقوفات امام رضا(ع) تحت عنوان آستان قدس رضوی اداره می‌شود و این سبک مدیریتی سبب شده تا این موقوفات به شکل مطلوبی علاوه بر آورده مالی، محافظت نیز بشود. همچنین بسیاری از مردم، مستقیم و غیرمستقیم از فواید مربوط به این موقوفات بهره‌مند هستند و با آن سروکار دارند.
قوانین مربوط به مدیریت موقوفات اصلاح شود
وی همچنین خاطرنشان کرد: مشکل مربوط به موقوفات بیشتر جنبه فرهنگی دارد و این مشکلی است که به راحتی حل نمی‌شود. مسئولان باید با تبلیغات و اقدامات کارشناسی، مشکل فرهنگی و مدیریتی آن را حل کنند تا مردم خود به خود به آن رجوع کنند.
مدیر گروه اقتصاد پژوهشگاه حوزه و دانشگاه در پایان اظهار کرد: علاوه بر تبلیغ در زمینه ترویج وقف و تنویر زوایای اقتصادی مطلوب آن در جامعه اسلامی، قوانین مربوط به مدیریت موقوفات نیز باید اصلاح شود تا هنگامی‌که مردم، این سنت پسندیده وقف را انجام می‌دهند، حتماً دلگرم باشند که این مال آن‌ها از بین نخواهد رفت.
