توزیع عادلانه ثروت؛ مهم‌ترین اثر وقف در جامعه اسلامی
گروه اقتصاد: به گفته انصاری، وقف به عنوان منبع مستمر مالی مراکز اقتصادی و علمی، همواره پشتوانه مردمی داشته است و توزیع عادلانه ثروت مهم‌ترین کارکرد اقتصادی وقف در جامعه اسلامی است.
حجت‌الاسلام والمسلمین مسعود انصاری، مدیرکل اجارات سازمان اوقاف و امور خیریه، در گفت‌و‌گو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، به بیان نکاتی درباره آثار وقف در اقتصاد اسلامی و دلایل بهره‌وری نداشتن برخی موقوفات پرداخت و گفت: تعریف فقهی وقف این است که در وقف، عین مال حبس می‌شود و منافع آن در راه خدا به جریان انداخته می‌شود.
توزیع عادلانه ثروت؛ مهم‌ترین اثر وقف بر اقتصاد اسلامی
وی افزود: ابعاد اقتصادی، آموزشی و فرهنگی وقف در جوامع اسلامی بسیار گسترده است. وقف به عنوان منبع مستمر مالی مراکز اقتصادی و علمی، پشتوانه مردمی داشته است و چه بسیار مدارس و مراکز علمی در جهان اسلام که از طریق وقف ایجاد و گسترش یافته‌اند.
وی درباره آثار وقف در اقتصاد اسلامی عنوان کرد: مهم‌ترین و شاخص‌ترین اثر سنت حسنه وقف، توزیع عادلانه ثروت است. یکی از مباحث بسیار مهمی که در وقف مطرح می‌شود، این است که افراد را به کثرت ثروت فرا نمی‌خواند، بلکه باعث می‌شود تا فرد، ثروت خود را در راه بهبود زندگی آحاد جامعه اسلامی هزینه کند.
کارکردهای اقتصادی وقف بدون تحمیل هزینه بر بودجه دولت
مدیرکل اجارات سازمان اوقاف و امور خیریه ادامه داد: کمک به بهبود وضعیت درمان از طریق ساختن بیمارستان‌ها و درمانگاه‌ها، کمک به بهبود وضعیت آموزش و پرورش از راه ساختن و وقف مدارس و دانشگاه‌ها، کمک به مستمندان و... از جمله کارکردهای اقتصادی این عمل خیرخواهانه است.
انصاری خاطرنشان کرد: یکی از کارکردهای دیگری که وقف می‌تواند داشته باشد، محرومیت‌زدایی از جامعه اسلامی است. وقف می‌تواند وسیله مناسبی برای توزیع مجدد ثروت و حمایت مستقیم و غیرمستقیم از اقشار آسیب‌پذیر جامعه باشد، بدون آن‌که هزینه‌ای بر بودجه دولت تحمیل کند.
وی عنوان کرد: کارکرد اقتصادی دیگر وقف، اشتغال‌زایی است. یکی از مهم‌ترین نقاط مثبتی که در وقف داریم این است که افرادی که اموال خود را در حوزه‌های مختلف همانند کارخانه، باغ، دامداری و... وقف کرده‌اند، طبیعتاً باید عده‌ای را برای اداره این موقوفات استخدام کنند. به عنوان مثال، اکنون هزاران نفر در موقوفات امام رضا(ع) شاغل هستند.
توجه جدی پیامبر(ص) و ائمه(ع) بر سنت حسنه وقف
وی ضمن اشاره به توجه جدی پیامبر گرامی اسلام(ص) و ائمه معصومین(ع) به سنت وقف اظهار کرد: پیامبر اسلام(ص) و ائمه(ع) همواره بر انجام عمل وقف تأکید فراوانی داشته‌اند و یکی از مهم‌ترین اثرات اقتصادی وقف مالی که پیامبر، حضرت امیرالمؤمنین(ع) و دیگر ائمه(ع) داشتند و سفارشاتی که به صحابی خود می‌کردند، رفع محرومیت در جامعه اسلامی در آن زمانه بوده است.
وی ادامه داد: علاوه بر جایگاه والای وقف در سیره نبی مکرم اسلام(ص) و همچنین ائمه معصومین(ع)، کتاب آسمانی قرآن نیز کراراً بدان توصیه کرده است. اگر به کارکردهای اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی وقف به خوبی پرداخته شود و نیازهای موجود در هر حیطه به خوبی پاسخ داده وبرآورده شود، تأثیر چشم‌گیری بر توسعه جامعه خواهد داشت.
لوله‌کشی آب شرب شیراز؛ از مهم‌ترین نمونه‌های عمل وقفی در ایران
انصاری خاطرنشان کرد: یکی از نمونه‌های بسیار مهم عمل وقفی در ایران اسلامی، لوله‌کشی آب شرب شیراز است که قبل از پدید آمدن لوله‌کشی آب شرب در تهران، این اقدام در شیراز انجاک شد و آن هم به دلیل تلاش‌های وقفی مرحوم نمازی بوده است. اولین جایی که در ایران آب لوله‌کشی پدید آمد از طریق وقف بود و این یک نوع محرومیت‌زدایی است.
توجه حاکمان صفوی و عدم توجه قاجاریه و پهلوی به سنت وقف
وی درباره دلایل عدم بهره‌وری برخی موقوفات تصریح کرد: موضوع بهره‌وری موقوفات نیازمند مباحث مبسوطی است. دلیل این‌که چرا یک‌چهارم موقوفات ما درآمد ندارند، یک پیشینه تاریخی دارد. موضوع وقف، فراز و نشیب‌های زیادی را در دوره‌های مختلف داشته است. در دوره صفویه به این دلیل که حاکمان صفوی به وقف اهمیت زیادی می‌دادند، شاهد گسترش فراوان عمل وقف در این دوره هستیم.
انصاری ادامه داد: در دوره قاجاریه و پهلوی که حاکمان این دو سلسله نگاه دینی لازم را نداشتند، گسترش عمل وقف و بهره‌وری موقوفات، علی‌الخصوص در دوره پهلوی و در راستای اصلاحات ارضی که موقوفات از وقفیت خود خارج می‌شوند یا در دوره قاجاریه که موقوفات را دولت چپاول می‌کرد، با مشکل بیشتری مواجه شد.
عدم بهره‌وری موقوفات ریشه تاریخی دارد
وی افزود: بعد از انقلاب اسلامی امام خمینی(ره) پیامی تاریخی صادر کردند که در آن تأکید شد موقوفات باید به حالت وقفی خود برگردند و به قوانین وقف به‌درستی عمل شود. بر این اساس، مجلس شورای اسلامی، قانون ابطال فروش موقوفات را تصویب کرد و موقوفات به ماهیت خود بازگشتند.
مدیرکل اجارات سازمان اوقاف و امور خیریه اظهار کرد: در زمینه موقوفاتی که در زمان قبل از انقلاب فروخته شده بودند، عملاً اتفاق خاصی نیفتاد و بسیاری از مردم به قانون جدید تمکین نکردند و این موقوفات به درآمدزایی نیفتادند. پس می‌توان علت عدم بهره‌وری بیشر موقوفات را در این بستر تاریخی بررسی کرد.
