نقش برجسته بازار در پیروزی انقلاب اسلامی/اعتصابات بازار، رژیم شاه را فلج کرد

قاسم تبریزی، پژوهشگر انقلاب اسلامی و تاریخ معاصر، در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، به تبیین نقش بازار در انقلاب اسلامی پرداخت و عنوان کرد: بازار همواره مرکز تجاری کشور بوده و چون مردم جامعه مقید به رعایت اسلام بودند، همواره در بازار شاهد وجود مساجد بزرگ بوده‌ایم و از ویژگی‌های دیگر بازار، این است که حوزه‌های علمیه نیز در کنار بازار وجود داشته و لذا رابطه روحانیت با بازار همواره بسیار قوی بوده است.
انقلاب مشروطیت وآغاز مبارزه بازار/ پیوند همیشگی بازاریان با روحانیت
وی افزود: بازاری‌ها برای رعایت حرام و حلال و دوری از ربا عموماً نیاز به استفاده از علما داشتند. نهضت تنباکو که آغاز می‌شود، مرجع تقلید زمان یعنی آیت‌الله میرزای شیرازی، احساس می‌کنند که سلطه انگلیس در حال تحقق است، بنابراین ایشان تنباکو را تحریم کرده و این عمل باعث می‌شود تا بازار در صف اول مبارزه قرار گیرد.
تبریزی تاکید کرد: در نهضت مشروطیت و مظالم محمدعلی شاه و در ضدیت با کودتای رضاشاه در سوم اسفند، شاهد حضور گسترده بازار هستیم. در کودتای رضاخان، چهره‌های بازاری همانند آیت‌الله میرزا محمدعلی شاه‌آبادی و میرزا محمدتقی آملی به اعتراض پرداختند و بازاریان با تمام توان در کنار این بزرگان بودند. در نهضت ملی شدن صنعت نفت نیز شاهد نقش برجسته بازار در کنار افرادی همانند آیت‌الله کاشانی و آیت‌الله خوانساری هستیم. با تصویب لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی که مراجع قیام کردند، نقش برجسته بازار در حمایت از مرجعیت و روحانیت را مشاهده می‌کنیم.
اعتراض بازار در حمله به فیضیه/ تولد موتلفه از درون بازار
وی افزود: از زمان رضاه شاه به طور عام و در زمان محمدرضا شاه به طور خاص، شاهد ورود بی‌رویه کالاهای غربی به کشور هستیم که اقتصاد ملی ما را به شدت دچار مشکل کرده بود. در این شرایط، بازاریان به اعتراض علیه این سیاست‌ها پرداختند. در قضیه دوم فروردین که به مدرسه فیضیه حمله شد و در 15 خرداد 42، بازاریان ایستادگی کرده و از مرجعیت، روحانیت و دین دفاع کردند و تعداد زیادی از آن بازاریان زندانی  شدند.
عضو کمیته علمی همایش «نقش بازار در پیروزی انقلاب اسلامی» ادامه داد: بعد از تصویب کاپیتولاسیون و تبعید حضرت امام(ره)، بازار در کنار دانشگاه و اقشار دیگر، نقش مهمی در مبارزه علیه رژیم داشت. جریان موتلفه از درون بازار بودند و این مبارزه به‌خصوص در شرایط استبداد بسیار شدید و قدرت زیاد ساواک بود. بین سال‌های 41 تا 57 نیز تعداد زیادی از بازاریان زندانی یا تبعید شدند.
اذعان اسناد ساواک به نقش بازار در انقلاب اسلامی
به گفته تبریزی، ساواک تا سال 56 به زور به اعتصابات بازاریان پایان می‌داد. در اسناد ساواک که منتشر شده است، نقش بازاریان از جمله در چاپ اعلامیه، کتب ممنوعه، چاپ رساله حضرت امام(ره)، کمک به علمایی که زندان بودند، کمک به نیروهای انقلابی که علیه رژیم مبارزه می‌کردند و خانواده‌های آنان که دچار مشکلات بودند، تاسیس صندوق‌های قرض‌الحسنه و ... را شاهد هستیم. از سال 56 و با شهادت شهید سیدمصطفی خمینی(ره)، نهضت جان تازه‌ای گرفته بود و بازار یکی از ارکان این نهضت بود.
وی به نقش پررنگ بازار در مواجهه با حمله به فیضیه اشاره کرد و گفت: با حمله به مدرسه فیضیه در 19 دی 56 و حمله به مسجد میرزایوسف در تبریز، بازار در کنار دیگر اقشار ملت علیه رژیم شاه مبارزه می‌کرد و در این مدت نه تنها از کسب و کار ساقط شده که به اعتصابیون و زندانیان کمک شایانی می‌کند. در حمایت از خانواده شهدا و آسیب‌دیدگان و حتی مطبوعات که اعتصاب می‌کنند بخشی از حقوق این افراد را بازاریان تامین می‌کردند. کسانی‌که دلایل اقتصادی را عامل نارضایتی بازار می‌دانند به این دلیل است که قدرت دین در جامعه را رصد نمی‌کنند.
اعلام تعطیلی بازار برای چهلم شهدا
این پژوهشگر تاریخ معاصر خاطرنشان کرد: چهلم شهدا که شروع می‌شد، در ابتدای امر، بازار اعلام تعطیلی می‌کرد و تعطیلی بازار به معنی تعطیلی اقتصاد در سراسر کشور بود، چون اقتصاد شهرستان‌ها هم به بازار وابسته بود و لذا بازار که بسته می‌شد، چون رسانه‌ها در اختیار رژیم پهلوی بود و اخبار به مردم نمی‌رسید، تمام مملکت متوجه می‌شدند که واقعه‌ای رخ داده است.
وی درباره دلایل نگرانی و واکنش‌های تند شاه نسبت به بازاریان، اظهار کرد: در زمینه نگرانی شاه از بازار باید به سلطه استعمار هم توجه کنیم، چون در حقیقت، رضاشاه، فرمانبر انگلیس و محمدرضا شاه، فرمانبر آمریکا بودند و با زیان به آنان، زیان‌های اقتصادی به استعمارگران هم می‌رسید و به تبع آن، شاه هم برای بقای خود از یک سو وابسته به غرب بود و از سوی دیگر برای ایجاد اختناق به ساواک وابستگی داشت.
استقلال بازار و پیوند با روحانیت از دلایل عمده دشمنی شاه با بازار
عضو کمیته علمی همایش «نقش بازار در پیروزی انقلاب اسلامی»  خاطرنشان کرد: به همین دلیل بود که آنان گاهی اداره بازار را به افرادی همانند هژبر یزدانی و حبیب ایلقانیان که وابسته به رژیم بودند واگذار می‌کردند که یا وابسته به تشکیلات صهیونیسم یا وابسته به بهائیت بودند تا بتوانند بازاری که مخالف سیاست‌های آنان بود را فلج کرده یا اقتصاد را از دست نیروهای مذهبی خارج کنند.
وی افزود: آنان تا حدودی هم در این مسئله موفق بودند، چون هم خوانینی که اموال خود را فروخته و به تهران آمده بودند و هم وابستگان به دربار پهلوی همانند غلام‌رضا، اشرف و حمیدرضا پهلوی، در هر شرکت بازرگانی دارای سرمایه بودند و سود دریافت می‌کردند، اما دشمنی این‌ها با بازار یکی به دلیل وابستگی آنان به غرب، دوم به دلیل استقلال اقشار بازاری و سوم پیوند معنوی بین روحانیت و بازار بود.
سیاست‌های اقتصادی حزب رستاخیز علیه اقتصاد ملی بود
تبریزی در پاسخ به این پرسش که واکنش بازار در قبال سیاست‌های اقتصادی حزب رستاخیز به چه صورت بود، عنوان کرد: چون سیاست‌های حزب رستاخیز، عمدتا علیه منافع، اقتدار و اقتصاد ملی بود، تمام اقشار ناراضی بودند و بازاری‌ها هم به دلیل ماهیت استبدادی و استعماری این سیاست‌ها به مخالفت پرداختند. در قضیه تاسیس حزب رستاخیز، شاه خواست که تمام قدرت و از جمله قدرت اقتصادی و مخصوصاً  بازار را در اختیار بگیرد.
وی موضوع حزب رستاخیز را مربوط به سه سال آخر حکومت پهلوی دانست و اظهار کرد: از کودتای 28 مرداد به بعد، این مشکل وجود داشت مخصوصاً در سال 48 که سرمایه‌داران آمریکایی آمدند و تمام اقتصاد کشور را در دست گرفتند، باعث اعتراض فراگیر شد و اعتراضی که شهید آیت‌الله محمدرضا سعیدی نسبت به این سلطه اقتصاد امریکا در ایران کردند، باعث دستگیری و شهادت ایشان در زیر شکنجه شد و دیگرانی که اعتراض کردند، تبعید یا زندانی شدند.
فلج شدن رژیم شاه توسط اعتصابات بازار
وی در پاسخ به این پرسش که بازار در روزهای منتهی به پیروزی انقلاب، چه نقشی در فلج کردن رژیم داشت، اظهار کرد: باید گفت که روند سقوط حکومت پهلوی از 17 شهریور 57 آغاز شد و این دورانی است که تمام بازار در اعتصاب کامل است و اقشار دیگر از جمله مطبوعات و کارمندان نیز به‌خصوص در دوران ازهاری، اعتصاب کردند و مشکلات بزرگی را برای رژیم ایجاد کردند. بازاریان در آن ایام توانستند به مردمی که در تظاهرات شرکت کرده و خانواده خود را از دست می‌دادند، کمک شایانی کنند.
به گفته این پژوهشگر تاریخ معاصر، بازاریان در قبل و در آستانه پیروزی انقلاب اسلامی، با ایجاد صندوق‌های قرض‌الحسنه، دادن وام به نیازمندان، مخصوصاً کسانی‌که درگیر مسائل انقلاب بودند، و حضور پررنگ در مسیرهای راهپیمایی به خصوص از محرم تا اربعین، نقش بسیار پررنگی در پیروزی انقلاب اسلامی ایفا کنند و در چند روز آخر، با اعتصابات سراسری و تعطیلی بازارها، رژیم شاهنشاهی را فلج کنند. هنگام تشریف‌فرمایی حضرت امام(ره) به کشور هم، بازاریان یکی از ارکان کمیته‌های استقبال از ایشان بودند.
نقش بازاریان  پرنفوذ در انقلاب اسلامی
تبریزی در پایان عنوان کرد: در 25 جلد کتابی که با عنوان «انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک» منتشر شده و بخشی از آن درباره نقش بازار در پیروزی انقلاب اسلامی است، از نقش شخصیت‌های بزرگی همانند مرحوم حبیب‌الله عسکراولادی که در بازار نفوذ فراوانی داشتند و 13 سال در زندان شاه بودند، شهید عراقی که از بازاریان بودند که به فرانسه رفته، در خدمت حضرت امام(ره) بودند و همراه ایشان به کشور بازگشتند و کاظم امانی که نقش گستردهای در انقلاب داشتند، یاد شده است. هرکدام از این افراد، بعد از پیروزی انقلاب و به‌خصوص در دوران 8 سال دفاع مقدس هم تلاش گسترده‌ای برای خدمت به نظام جمهوری اسلامی داشتند.