گزارش ایکنا از مناسب‌سازی مزار شهیدان/ قبور شهدا؛ هویت ملی و تاریخی
گروه جهاد و حماسه: مدت‌هاست که مناسب‌سازی و جلوگیری از تخریب مزار شهدا به اصلی‌ترین دغدغه خانواده‌های شهدا بدل شده است؛ مزارهایی که بیانگر هویت ملی و تاریخی یک ملت هستند؛ بر این اساس بنیاد شهید با همکاری شهرداری اقدام به مناسب‌سازی مزار شهدا و پیشگیری از تخریب آنها کرده است.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، جنگ با وجود اینکه آثار مخرب فراوانی با خود به همراه می‌آورد، اما در خود نکاتی را نهفته دارد که واکاوی آن می‌تواند برای بقای آن کشور و ملت حائز اهمیت باشد. با آغاز جنگ، مردم، بسیاری از داشته‌های مادی خود را از دست می‌دهند، اما با گذشت زمان و اتمام منازعات، بسیاری از آنها به فراموشی سپرده شده و جایگزینی برای آن کسب می‌شود، اما از دست دادن برخی داشته‌های آدمی به راحتی قابل برگشت نیستند و یادشان سال‌ها در ذهن و خاطره می‌ماند. اعضای خانواده و نزدیکان، سرمایه‌هایی هستند که اگر از دست بروند، دیگر نمی‌شود برایشان جایگزینی یافت. پدر، مادر، همسر، برادر، خواهر و حتی برخی نزدیکان، والاترین دارایی هر انسانی هستند که با از دست دادن یکی از آنها، روح آدمی جریحه‌دار می‌شود.
مزارهایی که خاطرات را در خود نهفته دارند
جنگ، عزیزان آدمی را می‌گیرد و تنها سنگر قبری باقی می‌گذارد تا تسلی خاطر بازماندگانش باشد. قبرهایی که تنها مزار نیستند، بلکه هویت‌بخش یک ملت هستند. مزارهایی که به یاد می‌آورند که برای به دست آورن استقلال و بیرون راندن متجاوز، چه هزینه‌هایی پرداخت شده است. قبوری که بهترین‌های یک ملت در آنها آرمیده‌اند؛ عزیزانی که در راستای حفظ کیان کشور و اعتقادات‌شان از جان خود گذشتند.
این قبور به ما نشان می‌دهد که صراط مستقیم کجاست. مزارهای شهدا به ما یادآوری می‌کند که نباید از یاد ببریم چه دسته گل‌هایی پرپر شدند تا این گلستان ساخته شود. برایمان توصیف می‌کند که اگر می‌خواهی مصلح باشی، باید از صالح عصر، اطاعت کنی و لبیک‌گویان، جان بر کف به سوی معبودت بشتابی. گلزارهای شهدا تجلی‌گر ایستادگی ملتی هستند که شاید دستان‌شان خالی باشد، اما دلی دارند که می‌توانند از دنیای فانی دل بکنند و جان خود را بدهند تا اسلام بماند، ایران بماند و قرآن.
اما یک نکته خاطر را می‌آزارد و آن اینکه ما چه کردهایم؟ اگر در روزگار جبهه و جنگ نبودیم یا در آن عرصه به خواب رفته بودیم، اکنون چه کاری برای آن روزها و آن انسان‌ها کردهایم؟ آیا شهدای این مرز و بوم را می‌شناسیم؟ آیا از سیره زندگی کسانی که جان‌شان را دادند تا ما بمانیم آگاهی داریم؟ آخرین باری که به زیارت مزار شهدا رفتیم چه زمانی بود؟
نباید از یاد برد که مزار شهدا و کشته‌شدگان در طول جنگ، برای هر کشوری به عنوان میراث آن کشور مطرح است. تخریب و از بین رفتن قبور امری است طبیعی، اما مراقبت و رسیدگی به آنها به منظور جلوگیری از نابودی بسیار آسان است. مهم همتی است که باید برگزید و مانع از رخ دادن آن شد.
تخریب قبور شهدا؛ دغدغه اصلی خانواده‌های شهدا
تخریب و از بین رفتن قبور شهدا از مدت‌ها پیش به عنوان دغدغه ذهنی بسیاری از خانواده‌های شهدا و شیفتگان عرصه ایثار و شهادت مطرح بوده است، اما اهتمام به امر بازسازی و ترمیم این قبور از مدت‌ها پیش در دستور بنیاد شهید قرار گرفته است.
حجت‌الاسلام والمسلمین محمدعلی شهیدی‌محلاتی، رئیس بنیاد شهید و امور ایثارگران با اشاره به طرح مناسب‌سازی قبور شهدا، گفت: مناسب‌سازی قبور شهدا در گذشته ابلاغ شده بود و در بودجه‌های سال 90، 91 و 92 نیز مبلغی به آن اختصاص داده بودند، اما متأسفانه از آن سال تا به امروز هیچ مبلغی برای این موضوع پرداخت نشده است و نبود بودجه باعث شد تا برخی مناطق مناسب‌سازی شوند و انجام این اقدام برخی دیگر از مناطق نیمه‌کاره بماند. در این خصوص با رئیس‌جمهور صحبت‌هایی شده و قرار شد یک بودجه حداقل برای چند ماهه آخر سال در نظر گرفته شود تا بازسازی قبور شهدا هر چه زودتر انجام شود.
ابلاغ دستور مناسب‌سازی قبور شهدا به همه استان‌ها
وی افزود: زمانی که عهده‌دار ریاست بنیاد شهید و امور ایثارگران شدم به تمام مدیران استان‌ها ابلاغ کردم که فعلاً مزارها را تخریب نکنند و صرفاً آن‌هایی که تاکنون تخریب شده‌اند را بازسازی کنند.
حجت‌الاسلام محلاتی با اشاره به اینکه دفتر مقام معظم رهبری موضوع بازسازی گلزار شهدایی را که تخریب شده به صورت پیگیر و مستمر مورد توجه قرار داده است، گفت: بودجه اندکی برای بازسازی قبور تخریب شده شهدا در نظر گرفته شده است و تا پایان سال تعدادی از این قبور بازسازی می‌شوند و بودجه دیگری نیز در سال آینده به این امر اختصاص یافته که تا پایان سال آینده تمام قبور تخریب شده شهدا بازسازی خواهند شد.
گفته‌های رئیس جدید بنیاد شهید، نور امیدی را در دل‌ها روشن کرد. امید اینکه قبور عزیزان ملت در شأن و جایگاه آنان قرار گیرد، بیش از پیش دست‌یافتنی شد. در این راستا باید وضعیت اسفناکی را که مدت‌هاست گلزارهای شهدای دارند باید از میان برداشته شوند.
حجت‌الاسلام شهیدی همچنین اظهار کرد: ساخت محیطی با نشاط‌‌‌‌تر با تکیه بر معماری اسلامی از دیگر اقدامات بنیاد شهید در راستای مناسب‌سازی قبور شهدا است که با توجه به فرمایشات مقام معظم رهبری در این راستا اقدام می‌شود. بر این اساس بنیاد شهید سعی دارد با بسترسازی لازم برای دسترسی آسان به قبور شهدا و ساخت محیط اسلامی، زنده نگه داشتن یاد و خاطرات شهدا را اجرایی کند. مناسب‌سازی قبور شهدا در گلزارهای شهدای سراسر کشور آغاز شده و تاکنون تعداد زیادی از این قبور مناسب‌سازی شده‌اند.
دسترسی آسان به قبور شهدا
وی دسترسی آسان به قبور شهدا را از دیگر اولویت‌های این بنیاد دانست و افزود: با توجه به لزوم دسترسی آسان و بی‌دغدغه خانواده‌های شهدا به قبور، دسترسی آسان خانواده‌های شهدا در سراسر کشور و با هدف تأمین رفاه خانواده‌های معظم شهدا، از اهداف اصلی بنیاد به شمار می‌رود.
حمیدعلی صمیمی، مدیرکل بنیاد شهید و امور ایثارگران تهران بزرگ نیز بحث مناسب‌سازی قبور شهدا را از دیگر اقدامات این بنیاد در راستای ارج نهادن به مقام شامخ شهدا و خانواده‌های آنها عنوان کرد و افزود: بسته به نوع درخواستی که خانواده‌های شهدا دارند، سعی می‌شود تا مناسب‌سازی قبور شهدا انجام شود. اولین اقدام در این زمینه، تحت عنوان «دسترسی آسان» به قبور شهدا مورد نظر است.
وی اظهار کرد: ساخت محیطی با نشاط‌‌‌‌تر با تکیه بر معماری اسلامی از دیگر اقدامات بنیاد شهید در راستای مناسب‌سازی قبور شهدا است که با توجه به فرمایشات مقام معظم رهبری در این راستا اقدام می‌شود. بر این اساس بنیاد شهید سعی دارد با بسترسازی لازم برای دسترسی آسان به قبور شهدا و ساخت محیط اسلامی، زنده نگه داشتن یاد و خاطرات شهدا را اجرایی کند.
بنفشه مؤمنی، مسئول گلزارهای شهدای معاونت عمران بنیاد شهید نیز با اشاره به دستورالعمل مناسب‌سازی قبور شهدا، گفت: اداره گلزارها در زمینه مناسب‌سازی شرح خدمات گسترده‌ای در این زمینه دارد و بر اساس اعتبارات مصوب و تأمین اعتبارات لازم، برای ساماندهی این گلزارها اقدام می‌کند.
مناسب‌سازی قبور با تکیه بر موقعیت جغرافیایی گلزار شهدا
وی ادامه داد: بسته به تعداد مزارها و موقعیت جغرافیایی گلزار شهدا، طرح و نقشه اولیه آماده شده و در کمیته فنی ستاد مرکزی این نقشه‌ها و طرح‌ها مورد بررسی قرار می‌گیرند. پس از تأیید طرح‌های اولیه، اداره گلزارهای شهدا، این طرح‌ها را برای اجرا به استان‌ها ابلاغ می‌کند.
مؤمنی با بیان اینکه در هر استان ناظر فنی مقیم بر اجرای این طرح‌ها نظارت می‌کند، اظهار کرد: در طول اجرای طرح ساماندهی در استان‌ها، از طرف ستاد مرکزی ناظرانی برای بازدید از چگونگی عملکرد مسئولان در این زمینه به گلزار شهدای مربوطه، به محل مربوطه اعزام می‌شوند تا این طرح به صورت کامل و جامع عملی شود.
وی افزود: ضوابط باید از سوی استان‌ها رعایت شود. این طرح نسبت به گلزارها متفاوت است و در هر گلزاری، بسته به شرایط و محل استقرار آن، اجرایی می‌شود. بر همین اساس، بعضی از استان‌ها به دلیل شرایط اقلیمی خاص خود درخواست مسقف شدن مزار شهدا به منظور جلوگیری از تخریب بر اثر سرما و گرمای شدید را دارند، بنابراین طرح اولیه نیز بر همین اساس تبیین می‌شود.
مسئول گلزارهای شهدای معاونت عمران بنیاد شهید با تأکید بر اینکه سیاست‌های اجرایی این ستاد متغیر است، تصریح کرد: در دوره‌ای، تأکید بر این بود که گلزارهای شهدا نباید مسقف باشند یا حتماً باید جداره‌هایش باز باشد تا تبدیل به حسینیه نشود، اما با گذشت زمان سیاست‌ها نیز تغییر کرد و اکنون برخی از گلزارها مسقف شده و تبدیل به حسینیه می‌شوند.
وی یادآور شد: گلزارهای پراکنده نیز با تخصیص نقشه خاص، بازسازی و ترمیم می‌شوند. تمامی این اقدامات با هدف حفظ و ماندگاری گلزارهای شهدای برای نسل‌های آینده انجام می‌گیرد. اکنون نیز این گلزارها معماری خاصی دارند؛ تلفیقی از معماری مدرن و اسلامی. البته در چند سال اخیر مسئله اعتبار و بودجه حرف اول را زده و برخی مشکلات را ایجاد کرده است.
ترمیم و تغییر سنگ مزارها
مؤمنی بحث سنگ مزارهای شهدا را از دیگر چالش‌های این ستاد برای ساماندهی گلزارهای شهدا عنوان کرد و افزود: برخی خانواده‌های شهدا نسبت به اوضاع پیش آمده برای سنگ مزار شهدا اعتراض داشتند و خواستار ترمیم یا حفظ سنگ مزار تا حد معقول و به شکل قدیمی بودند، مگر اینکه سنگ قبری شکسته باشد که در آن صورت نیز با رضایت کتبی از خانواده شهید مورد نظر نسبت به تعویض آن اقدام می‌شود.
وی اذعان کرد: مناسب‌سازی ستون گلزارها با بهره‌مندی از تمامی ابزارها از دیگر اقدامات ستاد یاد شده است. مناسب‌سازی و محوطه‌سازی اطراف گلزار نیز برعهده شهرداری و وزارت راه و شهر‌سازی است که نهادهای مربوطه نسبت به این امر فعال هستند.
مسئول گلزارهای شهدای معاونت عمران بنیاد شهید، دسترسی آسان به مزار شهدا را از سایر برنامه‌های این ستاد برای مناسب‌سازی قبور شهدا دانست و افزود: دسترسی آسان به مزار شهدا بر اساس برنامه و ضوابط فنی و مهندسی و با تکیه بر طراحی مسیرهای منتهی به گلزارها، گسترش ابعاد و مسیرهای دسترسی و بسترسازی لازم برای تردد با ویلچیر، از سایر اقدامات این ستاد به شمار می‌آید.
گلزار شهدا، فقط یک مزار نیستند، بلکه هویت ملی و تاریخ یک ملت را در خود جای داده‌اند
مژگان کشاورزیان، همسر شهید مصطفی طالبی درباره مزار شهدا و لزوم بازسازی این قبور، گفت: یکی از دغدغه‌های اصلی خانواده‌های شهدا، بازسازی قبور عزیزانشان است. با توجه به اینکه بعضاً تا سه دهه از شهادت عزیزان این ملت می‌گذرد، با توجه به اینکه بر اساس عوامل جوی، این قبور در خطر از بین رفتن و تخریب قرار می‌گیرند، لازم است با برنامه‌ای جامع نسب به این امر اهتمام ورزید.
وی ادامه داد: در اولین اقدام، باید مانع از بین رفتن این قبور و بعد از آن نیز، به فکر مناسب‌سازی گلزارها در شأن و جایگاه این بزرگواران و بازماندگانشان بود. این یک اقدام شایسته و ضروری است؛ چراکه این مزارها، تنها یک قبر نیستند، بلکه هویت ملی و تاریخ یک ملت را در دل خود نهفته دارند.
همسر شهید مصطفی طالبی با تأکید بر لزوم ایجاد مراکز فرهنگی در گلزار شهدا با هدف ترویج ارزش‌های ایثار و شهادت در جامعه، تصریح کرد: مسئله مهم این است که با وجود اینکه بازسازی و مناسب‌سازی قبور یک اقدام شایسته و ضروری است، اما باید در آن گلزارها مراکز فرهنگی نیز تاسیس شود. این امر در محل زندگی خانواده‌های شهدا نیز باید در دستور کار قرار گیرد.
وی افزود: در محلاتی که تعداد خانواده شهدا در آنها بیشتر است، به ویژه در سرای محله‌ها، باید یک مرکز فرهنگی برای شهدا و ترویج ارزش‌های ایثار و شهادت وجود داشته باشد. این امر در کنار رسیدگی به امور مزار شهدا می‌تواند عاملی برای زنده نگهداشتن یاد و خاطره 8 سال ایستادگی ملت در مقابل رژیم بعثی باشد.
کشاورزیان با بیان اینکه قبور شهدا به هیچ وجه در حد و جایگاه شهدا نیست، اظهار کرد: بعضاً احساس می‌شود که از شهدا غافل شده‌ایم و فقط اسمی از آنها باقی مانده است؛ چراکه این موضوع باید بیش از این مورد توجه قرار گیرد. در برخی کشورها برای کشته‌هایشان در جنگ و انقلاب که بعضا با دیدی مادی‌گرایانه بود، چه برنامه‌های وسیعی برای زنده نگهداشتن یاد و خاطره آنها انجام می‌دهند، اما در کشور ما به این شکل نیست. باید بیشتر به شهدا و به ویژه قبور آن بزرگواران توجه شود و مانع از بین رفتن این مزارها شویم.
وی یادآور شد: شهدا متعلق به همه ملت هستند. باید یاد و خاطره آنها همیشه زنده نگهداشته شود. این شهدا که تنها سنگ مزاری بیش از آنها نمانده است، هویت‌بخش انقلاب اسلامی هستند. وجود گلزارهای مناسب شهدا در سطح کشور نشان می‌دهد که یاد و خاطره آنها همیشه زنده است.
رسیدگی و نظارت بر گلزارها بیشتر شود
فرشته ملکی، همسر شهید منوچهر مدق نیز در این رابطه و با اشاره به اینکه رسیدگی به قبور شهدا، در کنار سایر مسائل مربوط به خانواده‌های شهدا به عنوان دغدغه‌ای بزرگ مطرح است، گفت: این قبور برای ما یک قبر ساده نیست، بلکه هویتی انکارناپذیر است. نباید این وضعی که بعضا در مزارهای شهدا در کشور و به ویژه در بهشت زهرا(س) شاهد هستیم، به وجو می‌آمد.
وی ادامه داد: گاه در بهشت زهرا(س) شاهد هستیم که برخی از مزارهای شهدا به ویژه شهدای گمنام با خطر از بین رفتن مواجه بوده و سنگر قبرها نیز شکسته است. این امر نباید رخ می‌داد و باید خیلی وقت پیش نسبت به بازسازی این قبور اقدام می‌شد. عدم رسیدگی به گلزارها شهدا باعث شده که بعضا می‌بینیم ساختار قبر تغییر پیدا کرده است.
همسر شهید منوچهر مدق درباره محیط گلزارها و لزوم توجه ویژه به آنها اظهار کرد: باید مزارهای شهدا طوری باشند که هر کسی که وارد آنجا شد بداند که عزیزان یک ملت در آن مکان آرمیده‌اند. کسانی که همتای آنها در این برهه از تاریخ خیلی کم پیدا می‌شود. افرادی که برای استوار ماندن این مرز و بوم از جان خود گذشتند و با صبر و ایستادگی خود درسی جاودانه به تاریخ دادند.
وی یادآور شد: باید حداقل کاری که می‌کنیم این باشد که مزاری مناسب برای آنها تهیه شود تا شأن و جایگاه آنها حفظ شود. تاکنون چندین بار بر سر مزار شهید مدق، عکس، بنر و درختچه کاشته‌ایم که به علت عدم نظارت کافی، کنده شده‌اند. باید بیشتر نسبت به این مزارها نظارت و رسیدگی شود. این در حالی است که در سایر قطعه‌ها نظم و رسیدگی بهتری به چشم می‌خورد.
ملکی با بیان اینکه دسترسی‌ها به مزار شهدا نیز از دیگر دغدغه‌های خانواده‌های شهدا است، افزود: ورودی‌ها و گلزارهای شهدا باید به نوعی باشند که از نظر دسترسی و تابلوهای اعلان مزار شهدا، اگر کسی برای اولین بار به گلزار آمد، به راحتی بتواند مزار مورد نظر خود را یافته و به سمت آن حرکت کند.
وی یادآور شد: تمامی این اقدامات دستورالعملی خاص دارد و کتابچه‌هایی نیز در این زمینه در نظر گرفته شده است تا مسیر دسترسی آسان به گلزارها میسر شود. نصب تابلوهای یکسان نیز در برنامه‌ها قرار دارد. همچنین گلزار شهدا در برخی مناطق ناهموار مانند تپه‌ها و مکان‌های شیب‌دار هستند و یا قبور تا حد زیادی به هم فشرده و چسبیده هستند که این موضوع امکان بازسازی را مشکل می‌کند، ولی تا جایی که امکان دارد، مناسب‌سازی باید طبق آئین‌نامه انجام شود.
با تمامی این اوصاف، جلوگیری از تخریب قبور شهدا در مرحله اول و بعد از آن نیز مناسب‌سازی این مزارها با تمامی امکانات، در رأس امور نهادهای مربوطه قرار می‌گیرد تا این مزارها که هویت ملی را تجلی می‌بخشند، تخریب نشوند؛ چرا که این عمل، اقدامی ناچیز در مقابل فداکاری‌های خانواده شهدا محسوب می‌شود.
