رویکرد تطبیقی علامه جعفری در «تفسیر نهج‌البلاغه»
گروه اندیشه: به گفته میری، هدف علامه جعفری(ره) در «تفسیر نهج‌البلاغه» مقایسه یا مقارنه چارچوب «نهج‌البلاغه» با نحله‌های مذهبی، گفتمان‌های رقیب و ایدئولوژی‌های معاصر است و اصل اساسی ایشان متدلوژی سیستماتیک مقارنه‌ای بوده است.
سیدجواد میری، پژوهشگر علوم اجتماعی در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، در پاسخ به پرسشی درباره مهم‌ترین ویژگی آثار علامه جعفری(ره)، مخصوصا «تفسیر نهج البلاغه» اظهار کرد: حقیقت این است که نه قبل و نه بعد از ایشان هیچ‌کس «نهج‌البلاغه» را به این سیاقی که علامه جعفری(ره) دیده‌اند، ندیده است. روشی که ایشان در این تفسیر دنبال کرده‌اند، روش تازه‌ای است و همین موضوع، باعث تمایز این اثر از دیگر آثار موجود در این زمینه شده است.
بازخوانی میراث حکمی مسلمانان توسط علامه جعفری
عضو هیئت‌علمی گروه جامعه‌شناسی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی تصریح کرد: منظور از تازه و بدیع بودن روش کار علامه جعفری، این است که ایشان در میان صحبت‌هایی که درباره حضرت امیرالمؤمنین(ع) می‌فرمایند، به یک‌باره به داسایوفسکی، ویکتور هوگو، حکمای قبل و فیلسوفان غرب و شرق ارجاع می‌دهند و چنین سبک و سیاقی در آثار هیچ یک از اندیشمندان پیش از وی وجود ندارد.
وی افزود: سؤالی که پیش می‌آید این است که چرا مرحوم علامه جعفری(ره) این‌کار را انجام دادند و دنبال چه چیزی هستند؟ چرا در «تفسیر نهج‌البلاغه» و «تفسیر مثنوی» به این افراد ارجاع می‌دهند؟ علامه جعفری(ره) چون یک متفکر نظام‌مند هستند به دنبال بازخوانی تراث حکمی ما در چارچوب اسلام و مقتضیات زمان بودند و می‌خواستند پاسخی برای مقتضیات زمان در چارچوب تراث حکمی ما داشته باشند.
روش بدیع آثار علامه جعفری
به گفته این پژوهشگر آثار علامه جعفری، علامه به عنوان یک عالم و حکیم شیعی کارش مسبوق به سابقه نبوده است و پس از او هم کسی به این صورت نپرداخته است که مثلا در مورد قرآن یا «نهج‌البلاغه» و یا «مثنوی» ملای رومی صحبت می‌کند، اما در وسط کلامش به کسانی هم چون انیشتین، تولستوی و متفکران شرقی و غربی و حکمای شرقی و چینی اشاره می‌کند.
اشارات علامه جعفری به حکمای شرق و غرب
میری تصریح کرد: در ابتدا شاید برای مخاطب عادی این مسئله پیش بیاید که چرا علامه جعفری در اثنای کلام به این افراد اشاره می‌کند. جالب است که علامه جعفری قریب به 650 صفحه در 15 جلد شرح مثنوی و در 27 جلد «شرح نهج‌البلاغه» فقط به ادیبان روس اختصاص داده و به افکار یا آثار آن‌ها اشاره کرده است.
عضو هیئت‌علمی گروه جامعه شناسی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی ادامه داد: علامه جعفری، خود هم به این مطلب اشاره کرده و در یکی از آثارش می‌گوید اشاره‌های من به افرادی مانند تولستوی، داستایوسکی و یا سایر ادبا و متفکران سایر ملل برای صرف زیبایی سخنان آنان نیست، اگر چه نثر و سخنانشان هم زیبا است.
رویکرد تطبیقی علامه جعفری در «تفسیر نهج‌البلاغه»
وی افزود: این کاری است که مرحوم علامه جعفری(ره) دنبال می‌کردند و یکی از این کارها هم «تفسیر نهج‌البلاغه» است. ایشان در «تفسیر نهج‌البلاغه» رویکرد تطبیقی را دنبال می‌کردند و فقط به دنبال نگاه کردن به «نهج‌البلاغه» نبودند بلکه هدفشان این بوده است که چارچوب «نهج‌البلاغه» در مقایسه یا مقارنه با نحله‌های مذهبی، گفتمان‌های رقیب و ایدئولوؤی‌های معاصر همه تطبیقی باشد و اصل اساسی و متدلوژی اصلی که ایشان دنبال می‌کردند، متدلوژی سیستماتیک مقارنه‌ای بوده است.
علامه جعفری زمینه فلسفه غرب را در نظر نگرفتند
پژوهشگر آثار علامه جعفری، درباره انتقادات وارده بر شیوه کار علامه جعفری اظهار کرد: خود علامه جعفری، یکی از منتقدان آثار دیگران هستند و روشی که دنبال می‌کردند این است که سعی می‌کردند با دیگران تعامل کنند و اشکال و نقد کار را پیدا کنند. اگر بخواهیم نقدی به آثار ایشان داشته باشیم، یکی از نقدهایی که به طور کلی می‌شود به آثار ایشان داشت این است که ایشان در تعامل با فیلسوفان غرب، زمینه فلسفه غرب را در نظر نگرفته‌اند.
عضو هیئت‌علمی گروه جامعه شناسی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی تصریح کرد: به عنوان مثال، ایشان به زمینه‌ای که راسل یا هگل از آن بیرون آمده است توجهی نکرده‌اند. چون هگل، کانت و دیگر فیلسوفان معاصر و مدرن در یک بستری بعد از عصر روشنگری به وجود آمدند که علامه(ره) زیاد به این بستر توجه نکردند.
وی در پایان اظهار کرد: یکی از مشکلات، این است که افرادی همانند کانت و هگل، آثار خود را به زبان آلمانی نوشته‌اند و ما یک کانت‌شناس نداریم که آثار ایشان را به صورت مستقیم به فارسی ترجمه کرده باشند بلکه از آلمانی به انگلیسی و سپس به فارسی ترجمه شده‌اند و اگر بخواهیم یک فیلسوف را به نقد بکشیم باید در ذهن و زبان او نفوذ کنیم و باید زبان و فرهنگ آن‌ها را بدانیم.
