انتظار برای سند «قرآن و فضای مجازی» کی به سرانجام می‌رسد؟
گروه فضای مجازی: سند چشم‌انداز «قرآن و فضای مجازی» که مدتی از تدوینش در سازمان دارالقرآن الکریم می‌گذرد، هم‌اکنون در شورای عالی انقلاب فرهنگی، منتظر تصویب است.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، هر مسیری نیازمند برنامه و راهکارهایی است و بشر هم برای رسیدن به تعالی باید براساس یک برنامه جامع، مسیر کمال را طی کند. قرآن؛ کتاب الهی است که به واسطه رسول‌الله(ص) بر بشر به امانت گذاشته شده است. قرآن، همان برنامه جامعی است که انسان می‌تواند با مطالعه آن و قراردادن آن در برنامه‌های روزمره، مسیر زندگی‌اش را سپری کند.
با فراگیر شدن ابزارهای نوین ارتباطات و فناوری‌های دیجیتال، اگر بتوان این برنامه جامع یعنی قرآن و مفاهیم آن را به زیباترین شکل ممکن برای جهانیان در فضای مجازی تبیین کرد، قطعاً با توجه به فطرت پاک انسان، جهانیان مفاهیم را با دل و جان خواهند پذیرفت. سند قرآن و فضای مجازی که از سوی سازمان دارالقرآن الکریم، طی جلسات متعدد با کارشناسان حوزه فضای مجازی تدوین شده، موضوع گزارش مورد نظر است.
چرا سند قرآن و فضای مجازی تدوین شد؟
آیه 73 سوره انبیا از زیباترین آیات است به ویژه جمله اول آن که خداوند می‌فرماید: «وَجَعَلْنَاهُمْ أَئِمَّةً یَهْدُونَ بِأَمْرِنَا» البته می‌دانید آیات قرآن یک حقیقتی است که 70 بطن دارد که هر بطن آن 70 بطن دارد. یعنی هر آیه به 4900 معنا یا مصادیق متعدد راه دارد. اگر مروری بر این آیه داشته باشیم، متوجه می‌شویم که قرآن همیشه و در هر دوره‌ای، می‌تواند راه‌گشا برای زندگی انسان باشد؛ بنابر این یکی از راه‌هایی که می‌توان قرآن را جهانی کرد، از طریق فضای مجازی است.
در این راستا، تعدادی از نهادها و سازمان‌های دغدغه‌مند نسبت به امر قرآن در فضای مجازی اقداماتی انجام داده‌اند، برای مثال پایگاه اطلاع‌رسانی تبیان از سوی سازمان تبلیغات اسلامی، خبرگزاری ایکنا به واسطه امر اطلاع‌رسانی رویدادهای قرآنی و حتی حوزه‌های علمیه با ایجاد پایگاه‌های اطلاع‌رسانی در امر تبلیغ قرآن در فضای مجازی فعال هستند. همگرایی میان اینها نیازمند سند جامعی است که جای خالی آن به شدت در این حوزه احساس می‌شود.
پیشنهاد تنظیم و تدوین سند راهبردی قرآن و فضای مجازی سال 90 از سوی سازمان دارالقرآن مطرح شد تا براساس آن همه فعالیت‌های این حوزه رصد شود، یعنی نحوه استفاده از ابزار فضای مجازی برای تبلیغ و ترویج فرهنگ قرآنی را برنامه‌ریزی بکند و از تمام توانمندی‌های کشور در این دو حوزه استفاده کند.
هدف از تدوین سند قرآن و فضای مجازی چیست؟
مهم‌ترین هدف از تدوین سند راهبردی قرآن و فضای مجازی، استفاده درست از فضای مجازی برای تبلیغ و ترویج فرهنگ قرآنی است. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، ما در بسیاری از زمینه‌ها پیشرفت چشمگیری داشته‌ایم، اما در حوزه ورود همه جانبه قرآن در فضای مجازی نتوانستیم به نقطه قابل قبولی برسیم. قطعا اجرای دقیق سند قرآن و فضای مجازی سبب ارتقای فعالیت‌های قرآنی خواهد شد.
هزاره سوم، هزاره انفجار اطلاعات نام‌گذاری شده است که در آن مرزهای فیزیکی برچیده شده و همه بدون در نظر گرفتن موقعیت جغرافیایی با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند، به طوری که وسایل ارتباط جمعی و اینترنت جهان را به یک دهکده کوچک جهانی تبدیل کرده است. فضای مجازی ظرفیتی است که باید از آن برای تبلیغ و ترویج فرهنگ قرآنی استفاده کرد، برخی امور در جامعه مغفول مانده است که به وسیله این سند می‌توان توجه بسیاری از افراد را چه در داخل کشور و چه در خارج کشور به امور قرآنی و دینی معطوف کرد.
در کشور ما سایت‌های مختلفی وجود دارد، اما کمتر از یک درصد از آنها به امور قرآنی اختصاص دارد که این امر نشان‌د‌هنده مهجوریت قرآن در فضای مجازی است، بنابر این ما باید برای معرفی قرآن به جهانیان و پاسخگویی به شبهات، باید است که قرآن را وارد فضای مجازی کنیم. بنابر این سند قرآن و فضای مجازی می‌تواند بهترین راهکار برای این امر باشد.
کدام سازمان سند قرآن و فضای مجازی را پیگیری می‌کند؟
سازمان دارالقرآن، از چندین سال قبل با شروع فرآیند «منشور توسعه فرهنگ قرآنی» بستر مناسبی برای فعالیت‌ها در سه حوزه امور تبلیغی، ترویجی، آموزش عمومی قرآنی و آموزش‌های تخصصی و پژوهش‌های قرآنی فراهم کرد. این سازمان در حوزه تبلیغ و ترویج پیشنهادهایی مبنی بر حضور پررنگ قرآن در فضای مجازی ارائه کرد که یکی از آن پیشنهادها می‌توان به سند قرآن و فضای مجازی اشاره کرد.
سند قرآن و فضای مجازی با پیگیری لازم از طریق شورای توسعه فرهنگ قرآنی و شورای عالی انقلاب فرهنگی، تنظیم شد و قرار است به صورت جدی در برنامه‌های میان‌مدت و بلند‌مدت دولت قرار بگیرد و در قوانین سالانه بودجه، پیش‌بینی خوبی در دستگاه‌های فعال و سیاست‌گذاری خوبی برای آن شود. با توجه به اینکه اعتبار نیم درصد سال 90 که بخشی از آن در سال 91 محقق شد، سازمان دارالقرآن در کمیسیون تبلیغ و ترویج، پشنهاد تدوین سند راهبردی قرآن و فضای مجازی را ارائه کرد که در همانجا مورد تصویب قرار گرفت. در واقع از ابتدای سال 91 مسئولیت تدوین این سند به سازمان واگذار شد.
شورای توسعه فرهنگ قرآنی چه می‌کند؟
شورای توسعه فرهنگ قرآنی، شورایی متشکل از مدیران عالی دستگاه‌های فرهنگی دولتی و عمومی و صاحب‌نظران بخش مردمی قرآنی است. کمیسیون‌های سه‌گانه و کارگروه‌های علمی شورا نیز ترکیبی از همین سه بخش خواهد بود. این ترکیب علاوه بر رسمیت بخشیدن به فعالیت‌های بخش‌های مختلف، زمینه‌های لازم برای جلب مشارکت بخش‌های فعال در حوزه‌های قرآنی را در فرآیند تدوین و تصویب مصوبات شورا و کمیسیون‌ها فراهم می‌آورد. استقرار شورای توسعه فرهنگ قرآنی در مجموعه شورای عالی انقلاب فرهنگی، تأمین‌کننده مشروعیت و در عین حال مقبولیت فعالیت این شورا خواهد بود. ارتباط مستقیم شورا با رهبری نظام و حوزه‌های علمیه، عضویت مدیران اصلی نظام و دستگاه‌های فرهنگی کشور در شورای عالی و جایگاه این شورا در تعامل با مجلس شورای اسلامی و هیئت وزیران، پشتوانه‌های حقوقی و در عین حال معنوی لازم را برای به رسمیت شناخته شدن و نفوذ تصمیمات شورا در بدنه دستگاه‌ها و مجموعه فعالان قرآنی کشور فراهم می‌آورد.
تشکیل 50 جلسه برای تدوین سند قرآن و فضای مجازی
شورای توسعه فرهنگ قرآنی به پیشنهاد سازمان دارالقرآن تشکیل شد. برای تدوین سند قرآن و فضای مجازی، نزدیک به 50 جلسه تخصصی با حضور کارشناسان و نمایندگان دستگاه‌ها تشکیل شد که این مطالعات گسترده یکساله به ترسیم چارچوب کلی سند، روش‌شناسی و فرآیندهای تدوین معطوف و در نهایت مبادی، مبانی و کلیه چارچوب‌های مربوطه پیش‌بینی شد.
سند قرآن و فضای مجازی، از مرز بررسی‌های علما هم گذشت به این معنی که سازمان دارالقرآن در جلسات مختلف با علمایی همچون آیت‌الله العظمی جوادی آملی نشست‌هایی را برگزار کردند که از نتایج آن نشست‌ها در تدوین این سند بهره‌برداری شد.
آیا شورای عالی قرآن در تدوین سند قرآن و فضای مجازی دخیل است؟
شورای عالی قرآن تنها فعالیتش در چندین حوزه اعزام قراء به مسابقات، طبقه‌بندی حفاظ و اهدای مدرک تخصصی به قراء، تأیید تلاوت‌های صداوسیما و تدوین سیاست‌های کتابت قرآن در مرکز طبع و نشر است. بنابر این شورای عالی قرآن در امر تدوین سند قرآن و فضای مجازی هیچ مسئولیتی ندارد اما به دلیل آنکه شورا در امر مباحث قرآنی دغدغه‌مند است، در هم‌افزایی نهادهای قرآنی اقداماتی را انجام داده است که یکی از این اقدامات برگزاری جلسات مشترک میان آنهاست. آخرین جلسه این هم‌افزایی 30 بهمن‌ماه برگزار شد و در این جلسه مقرر شد تا مطالبه این شورا در خصوص به جریان افتادن فرآیند اجرایی سند راهبردی قرآن در فضای مجازی توسط شورای توسعه فرهنگ قرآنی به صورت جدی پیگیری شود. اهتمام بیشتر هر دستگاه برای اطلاع‌رسانی درباره شورای هم‌افزایی و دعوت از نماینده شورای توسعه فرهنگ قرآنی جهت حضور در این شورا از دیگر مصوبات پنجمین جلسه شورای هم‌افزایی فعالیت‌های مجازی دستگاه‌های قرآنی بود.
سند راهبردی قرآن و فضای مجازی یک سند ملی است
محمدمهدی بحرالعلوم، معاون سابق ارتباطات و فناوری اطلاعات سازمان دارالقرآن‌الکریم در مصاحبه 17 تیر 91 با اشاره به تدوین سند راهبردی قرآن و فضای مجازی توسط سازمان دارالقرآن الکریم گفت: چون این سند قرار است، فراگیر باشد و در واقع یک سند ملی قلمداد می‌شود، می‌خواهیم نظر همه مردم و به ویژه کارشناسان در حوزه‌های مجازی و قرآنی را دریافت کنیم.
وی تأکید کرد: در مسیر تدوین این سند ما یک نظرسنجی طراحی کرده‌ایم که برای حدود 300 شخصیت حقیقی و حقوقی قرآنی فرستادیم و امکان ارائه نظر برای همه کارشناسان و علاقمندان بر روی سایت www.telavat.ir فراهم شده است. ما از تمام علاقه‌مندان که در این دو حوزه صاحب‌نظر هستند، دعوت می‌کنیم که با ورود به این سامانه، نظرات خود را در قالب پرسش‌نامه‌هایی که طراحی شده است، اعلام کنند.
معاون آموزش و پژوهش سازمان دارالقرآن الکریم در تبیین اهمیت این کار عنوان کرد: هر دو طرف این موضوع در این سند، یعنی «قرآن کریم» و «فضای مجازی» یک سری شباهت‌هایی دارند. به طور مثال هر دوی این موضوعات «بین‌المللی» هستند. هر دوی اینها در همه سنین، همه زبان‌ها، قومیت‌ها و کشورها مخاطب دارند و نمی‌توان آنها را محدود کرد و هر دو یک سوی زوایای شناخته نشده دارند و بشر به انتهای هیچکدام نرسیده و هنوز خیلی جای کار دارند.
وی با اشاره به پیگیری تحقق فرمایشات مقام معظم رهبری در سند قرآن و فضای مجازی گفت: در تدوین این سند تلاش شده تا به دنبال تحقق این مطالبات باشیم و گامی در توسعه این فضای نوین با محوریت قرآن کریم برداریم.
مشکل بسیاری از سندها، توقف در سطح راهبردی است
نوزدهم مهرماه سال 91، اعضای شورای کارشناسی و کمیته تدوین سند راهبردی قرآن و فضای مجازی سازمان دارالقرآن، با مهدی اخوان‌بهابادی، دبیرسابق شورای عالی فضای مجازی در محل دبیرخانه این شورا دیدار و گفتگو کردند. اخوان در این دیدار ضمن مناسب توصیف کردن کار تدوین سند تا این مرحله خاطرنشان کرد: مشکل بسیاری از اسناد این است که تا سطح راهبردها باقی می‌ماند و کمتر به استخراج برنامه‌های عملیاتی در راستای کارآمدی سند می‌رسد که باید در رفع این مسئله دقت و توجه لازم صورت گیرد.
وی برخی از راهبردهای مورد اشاره از جمله تدوین و تصویب قوانین مورد نیاز در حوزه قرآن و فضای مجازی و تخصیص بودجه به گونه‌ای که منجر به فعالیت‌های پایدار و خودکفایی قرآنی در فضای مجازی گردد را به صورت ویژه مورد تأکید قرار داد و در پایان آمادگی شورای عالی فضای مجازی را برای حمایت از هر برنامه و فعالیت کارآمد در این حوزه اعلام کرد.
سند قرآن و فضای مجازی روی میز شورای عالی انقلاب فرهنگی
مهدی قره‌شیخلو، رئیس سازمان دارالقرآن‌الکریم در گفت‌و‌گو با ایکنا، با اشاره به اتمام تدوین سند قرآن و فضای مجازی اظهار کرد: تدوین سند قرآن و فضای مجازی برعهده سازمان دارالقرآن بود که همه کارهایش را انجام دادیم و بقیه مسائل به ما مربوط نمی‌شود و هر آنچه که مربوط می‌شد با همه امکانات موجود انجام دادیم.
وی افزود: اگر در مراحل بعدی، صحبتی باشد که سازمان دارالقرآن این سند را ادامه دهد، ما حرفی نخواهیم داشت و آن را پیگیری می‌کنیم.
رئیس سازمان دارالقرآن تصریح کرد: این سند هم‌اکنون در شورای عالی انقلاب فرهنگی است که باید به تصویب برسد و مجری‌اش مشخص شود به این معنی که کدام نهاد آن را عملیاتی کند. اگر بازهم قرار شد که سازمان دارالقرآن مجری آن باشد، ما اعلام آمادگی می‌کنیم در غیر این صورت نهاد دیگری مجری سند خواهد بود.
اجرای اسناد ضروری‌تر از تدوین آن است
داوود تک‌فلاح، مدیر برنامه و بودجه و نظارت بر برنامه‌های آموزشی سازمان دارالقرآن الکریم، با اشاره به اهمیت اجرای اسناد اظهار کرد: خود اسناد به واقع کاری نمی‌کنند و تنها به شفاف‌سازی و ایجاد توجه معطوف می‌شود. برای مثال حوزه‌ای که مدت‌ها مغفول مانده است، تنها کاری که اسناد می‌کند این بوده که جوانب این کار و حوزه‌های تخصصی را پررنگ کنند تا در برابر چشمان مسئولان دیده شود.
وی افزود: پس از نوشته شدن سند بهتر است تحرکی در سیستم‌های اجرایی کشور به وجود بیاید تا هم اعتبار لازم برای اجرای آن دیده شود و هم آنکه تشویقات لازم را برای مجریان آن به ویژه مراکز مردمی پیش‌بینی شود. در واقع دستگاه‌های حاکمیتی باید بسترهای لازم را ایجاد کنند تا برنامه‌های لازم را ذیل سند نوشته شود.
مدیر برنامه و بودجه و نظارت بر برنامه‌های آموزشی سازمان دارالقرآن‌الکریم تصریح کرد: راهبردهای کلان سند، برنامه اجرایی نیست بنابر این باید در ذیل کلان اولویت‌گذاری شود. راهبردهایی که در آن سند نوشته می‌شود، باید اعتباراتی برایش تخصیص یابد و مسئولیت هر یک از دستگاه‌ها اعم از حاکمیتی و دولتی پیش‌بینی و اجرایی شود. اگر این سلسه مراتب از سند انجام نشود، نتیجه مثبتی دربر نخواهد داشت و در نهایت سند تبدیل به یک اثر مکتوب علمی کتابخانه‌ای زیبایی خواهد شد که کارکردی نخواهد داشت.
وی بیان کرد: اضافه کردن بندی در سند قرآن و فضای مجازی به منظوری اجرایی شدن از وظایف شورای عالی انقلاب نیست. برای هر شورا مسئولیت‌هایی پیش‌بینی شده و باید در چارچوب‌های کلی آن اقدامات را محقق کنند. برای مثال امر اعطای مدرک تخصصی به حافظان قرآن سال‌ها بود که از سوی شورای عالی انقلاب فرهنگی تصویب شده بود اما متأسفانه شاهد اجرای این امر نبودیم تا اینکه پس از پیگیری‌های لازم، معاونت توسعه نیروی انسانی ریاست جمهوری این طرح را تأیید و در نهایت ابلاغ شد و هر نهادی که آن را اجرایی نکند، بازخواست خواهد شد.
تک‌فلاح اظهار کرد: به نظر می‌رسد پس از تصویب سند قرآن و فضای مجازی در شورای عالی انقلاب فرهنگی، باید بلافاصله قوانین دیگری مبنی بر اجرایی شدن آن هم تصویب شود و همین سند وارد قانون پنج ساله شود. برای مثال به هنگام تدوین قانون پنج ساله ششم، اجرای این سند برای دستگاه‌های اجرایی الزام‌آور باشد و مشخص شود که کدام دستگاه باید آن را محقق کند. زمانی که در برنامه پنج‌ساله دیده شد اعتبارات لازم هم از سوی مجلس پیگیری می‌شود.
وی یادآور شد: اجرای سند قرآن و فضای مجازی تنها از سوی شورای عالی انقلاب فرهنگی نمی‌توان پیگیری کرد بلکه باید این امر به همت دولت به ویژه معاونت برنامه‌ریزی رئیس جمهور محقق شود.
مظلوم‌ترین بخش فرهنگ، حوزه قرآن
یکی از مشکلات حوزه فرهنگ در کشور این است که اسناد خوبی داریم اما به هنگام اجرا حمایت‌های لازم از آن نمی‌شود. مظلوم‌ترین قسمت کشور، حوزه فرهنگ و مظلوم‌ترین بخش فرهنگ، حوزه قرآن است.
آنطورکه بایسته و شایسته نظام جمهوری اسلامی ایران است به امر قرآن توجه نمی‌شود و هر زمان که قرآن هزینه‌ای نداشته باشد همه نهادها همراه هستند اما وقتی که این حوزه نیازمند اختصاص اعتبار یا زحمت و برنامه‌ای دارد، نهادها میدان را خالی می‌کنند. سند قرآن و فضای مجازی که مدت‌ها در شورای عالی انقلاب فرهنگی خاک می‌خورد باید برایش چاره‌ای اندیشیده شود تا هرچه سریع‌تر این سند به تصویب برسد و در نهایت در معاونت برنامه‌ریزی رئیس‌جمهور مُهر اجرایی‌اش محقق شود. اگر این اتفاقات به زودی انجام نشود، ممکن است از قطار سریع‌السیر تکنولوژی جابماند.
