ادْعُ إِلِى سَبِیلِ رَبِّکَ بِالْحِکْمَةِ وَالْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ؛ شاکله نقد در جامعه قرآنی

حجت‌الاسلام والمسلمین محمد خامه‌گر، عضو هیئت مدیره مؤسسه فرهنگی قرآن و عترت نورالثقلین در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، با تأکید بر وجود دو نوع نقد در روابط اجتماعی، عنوان کرد: از منظر قرآن دو نوع نقد وجود دارد که اولی نقد سازنده و دومی نقد و انتقاد مخّرب نام برده می‌شود؛ ناگفته نماند در قرآن نقد سازنده با تعابیری همچون نصیحت کردن و یا امر به معروف و نهی از منکر بیان شده است.

مبدع طرح «‌هر روز با قرآن» در رابطه با هدف اصلی نقد اظهار کرد: از سوی دیگر، انتقاد غیر سازنده با تعبیر عیب‌جویی با تهمت از منظر قرآن کریم عنوان شده است؛ به طورقطع هدف کلی از نقد در روابط اجتماعی، اصلاح فرد یا جامعه است امّا اگر منجر به تخریب دیگران باشد با تعبیر عیب جویی مواجه می‌شویم.

وَیْلٌ لِّکُلِّ هُمَزَةٍ لُّمَزَةٍ؛ عیب‌‌جویی پنهان و آشکار/ نقد در روابط اجتماعی

این پژوهشگر قرآن به فرمایش پروردگار در زمره عیب‌جویی آشکار و پنهان اشاره کرد و افزود: خداوند در قرآن سوره همزه می‌فرماید؛ «وَیْلٌ لِّکُلِّ هُمَزَةٍ لُّمَزَةٍ»، «واى بر هر بدگوى عیب‌جویى»؛ در واقع برای اینکه نقد سازنده‌ای در روابط اجتماعی شکل بگیرد، موارد بسیاری از سوی قرآن بیان شده تا افراد از تسویه حساب حین انتقاد یکدیگر بیرهیزند.

دعوت انسان‌ها از سوی پیامبر(ص) همراه با ابزار کمال و سعادت انسان

وی در رابطه با سه ابزار کمال و سعادت انسان مطرح کرد: «ادْعُ إِلِى سَبِیلِ رَبِّکَ بِالْحِکْمَةِ وَالْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ» (سوره نحل آیه 125)؛ در این آیه که خطاب از سوی پروردگار به پیامبر اکرم(ص) است، فرمان داده شده تا آن حضرت برای دعوت کردن انسان‌ها از سه ابزار استفاده کند.

اشراف به حکمت، موعظه حسنه و جدال احسن؛ شاکله نقد قرآنی

عضو هیئت مدیره مؤسسه نورالثقلین سه ابزار دعوت انسان را حکمت، موعظه حسنه و جدال احسن نام برد و گفت: منظور از حکمت حجتی است که حق را نتیجه می‌دهد؛ به طورکلی جنبه اثباتی مسئله و سخنان محکم و حکیمانه را بیان می‌کند.

وی معتقد است موعظه حسنه به معنای ارشاد است، یعنی انسان به رغبت می‌آورد که سخنان عالمانه در او اثرگذار شود و بعد از اینکه به عقل او تأثیر گذاشت، نیز در کارکرد او ثمربخش باشد.

جدال احسن؛ راه رسیدن انسان به کمال و سعادت

حجت‌الاسلام خامه‌گر مهمترین عامل مؤثر در رسیدن انسان به کمال و سعادت را جدال احسن می‌داند و معتقد است که با این روش می‌توان مانع انسان برای اجرای دستورات نادرست او شد.

این پژوهشگر قرآن اضافه کرد: برای اصلاح فضای فرهنگی جامعه و آنچه که در فضای قرآنی کشور وجود دارد باید از طریق سه روش فوق‌الذکر استفاده کرد؛ در واقع برای اعمال نقد سازنده ابتدا باید ارزش حکمت بیان شود، سپس از موعظه حسنه و جدال احسن استفاده کرد.

معاون پژوهش دفتر تبلیغات اسلامی استان خراسان رضوی در رابطه با چگونگی تحقق بررسی بهره‌مندی از فضای نقد در جامعه قرآنی مطرح کرد: با بررسی سه روش حکمت، موعظه حسنه و جدال احسن می‌توان نواقص و کاستی‌های وضعیت موجود در جامعه قرآنی را بیان کرد و مانع کسانی شویم که راه نادرست را در پیش دارند.

مؤلف کتاب «ساختار هندسی سوره‌های قرآن» افزود: اگر نقدی سازنده نباشد، باعث می‌شود افراد از نقد بهره‌مند نشوند و عملاً موضع‌گیری کنند و به‌طور‌قطع در جامعه تأثیر نخواهد گذاشت؛ نکته دوم مطلق‌گرایی است، کسانی که به این عمل توجه لازمه را دارند، توفیق چندانی برای رسیدن به هدفشان را ندارند.

عیب می جمله چو گفتی هنرش نیز بگو

وی به اشعار خواجه شمس‌الدین محمد، حافظ شیرازی اشاره کرد و گفت: «عیب می جمله چو گفتی هنرش نیز بگو، نفی حکمت مکن از بهر دل عامی چند»؛ به‌طورکلی باید سعی شود تا در فضای فرهنگی و فضای قرآنی جامعه نقد و انتقاد صحیح لحاظ شود.

حجت‌الاسلام خامه‌گر سومین عامل در نقد در فضای قرآنی را مصلحت‌گرایی و عدم توجه به نگاه مصلحت جویانه عنوان کرد و افزود: لازم است تا رسانه‌های جمعی بیش از پیش نسبت به فضای قرآنی توجه داشته باشند و از نگاهی کاربردی این مسیر را جهت داشتن فضایی سازنده دنبال کنند.

این پژوهشگر قرآن به روایتی از پیامبر اکرم(ص) اشاره و تصریح کرد: حضرت محمد(ص) وقتی خواستند جامعه‌ای را اصلاح و دعوت به دین اسلام کنند، تعبیر نصحیت را به کار می‌بردند، یعنی انسان‌ها را به‌صورت دلسوزانه با خداوند و احکام دین اسلام آشنا می‌ساختند؛ همین طور باید سعی شود تا راه آن حضرت را جامعه قرآنی پیش گیرند تا انس با قرآن در جامعه، رواج یابد.

وی در رابطه با چگونگی پنهان‌سازی ضعف فعالیت‌های قرآنی با طرح مسأله و بیان راهکار اظهار کرد: قطعاً با طرح مسأله و ارائه راهکارهای اصولی حل می‌شود؛ ما در حال حاضر کار قرآنی، بودجه لازم و نهادهای مردمی و دولتی سازنده برای اجرای فعالیت‌های قرآنی داریم امّا نظامی جامع برای اجرای این روند قرآنی نداریم که نیازمند پشتیبانی متولیان قرآنی کشور است.

فرمایش مقام رهبر مقام معظم رهبری مبنی بر مهندسی فرهنگی

عضو هیئت مدیره مؤسسه نورالثقلین در پایان به منویات مقام معظم رهبری مبنی بر مهندسی فرهنگی اشاره کرد و یادآور شد: از جمله پیامدهای تغییر و تحولات و چالش‌های مذکور، تغییر و تحول در نظام فرهنگی کشور است که باید نسبت به فرمایش مقام معظم رهبری نسبت به مهندسی فرهنگی توجه لازمه را داشت؛ از جمله آن می‌توان به فعالیت‌های قرآنی اشاره کرد.