خطبه فدکیه؛ منظومه‌ای فکری و منشوری از معارف نبوی
گروه اندیشه: خطبه فدکیه منشوری از معارف اسلامی و نبوی است که حضرت زهرا(س) بیان کرده‌اند و در واقع می‌شود گفت این خطبه منظومه‌ای فکری و منشوری معرفتی است که از اهمیت بسیاری برخوردار است.
حجت‌الاسلام و المسلمین قاسم خانجانی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، به بیان نکاتی در مورد جایگاه و اهمیت میراث معرفتی حضرت فاطمه(س) و خطبه فدکیه ایشان پرداخت.
خانجانی در ابتدا با اشاره به اهمیت بعد معارفی حضرت زهرا(س) گفت: به این نکته توجه داده شده است اما شاید توجهی که ایجاد شده است در شأن حضرت نباشد و بعد معارفی و میراث علمی‌ای که از ایشان برای ما به جای مانده است، کمتر مورد بررسی و محل نظر قرار گرفته است.
وی بیان کرد: ما زیاد شنیده‌ایم که از حضرت زهرا(س) خطبه معروف و مشهور به خطبه فدکیه به یادگار مانده است، اما می‌توان گفت که بقیه فرمایشات و احادیث حضرت زهرا(س) تحت الشعاع این خطبه قرار گرفته است. در واقع وقتی که ما بررسی می‌کنیم می‌بینیم که حضرت زهرا(س) به جز این خطبه یکی دو خطبه دیگر هم دارند و فقط این خطبه نیست و به اصطلاح یکی دو خطبه دیگر هم در این زمان‌ها از سوی ایشان ایراد شده است؛ منتها البته اهمیت خطبه فدکیه و تفصیل آن، طبیعتاً آن را شاخص‌تر و برجسته‌تر کرده است.
خانجانی همچنین با اشاره به فراوانی احادیث حضرت زهرا(س)، عنوان کرد: این گونه نیست که احادیث حضرت زهرا(س) بسیار اندک باشد که به چشم نیاید، بلکه احادیث فراوانی از آن حضرت نقل شده است که امروزه در منابع به عنوان مسند یعنی مسند حضرت زهرا(س) طبیعتاً گردآوری و چاپ شده و قابل استفاده هم هست، اما هنوز شاید ما آن گونه که باید به آن‌ها توجه نمی‌کنیم.
وی افزود: علاوه بر این که این احادیث و روایات به لحاظ کمّی قابل توجه‌اند، به لحاظ کیفی نیز بسیار پرمحتوا و با معانی و معارف بسیار بلندی هستند و هر کدام از آن‌ها می‌تواند برای ما راهگشا باشد. ما این احادیث را در اختیار داریم و می‌توانیم از این‌ها استفاده کنیم.
این محقق و پژوهشگر تاریخ و معارف اسلام در ادامه با اشاره به اهمیت خطبه فدکیه بیان کرد: خطبه فدکیه منشوری از معارف دینی اسلامی و در حقیقت نبوی است که در قالب عباراتی که حضرت در آن خطبه مطرح کرده‌اند به ما رسیده و منتقل شده است.
خانجانی ادامه داد: این خطبه با حمد و ثنای الهی شروع می‌شود و بعد، در حقیقت، مرحله به مرحله وارد ابعاد معرفتی دیگر معارف دینی و اسلامی می‌شود و در واقع می‌شود گفت که یک منظومه فکری و یک منشور معرفتی است که بسیار اهمیت دارد.
مباحث مطرح شده در خطبه فدکیه
وی سپس به مباحث مطرح شده در این خطبه اشاره کرد و گفت: در ابتدای این خطبه به بهترین نحو بحث توحید و یگانگی خداوند متعال مطرح می‌شود و توصیف و تبیینی که حضرت نسبت به خداوند متعال دارند، جایگاه خداوند متعال، ارتباط خداوند با انسان و موقعیت بی‌نظیری که برای انسان برای ارتباط با خداوند قادر متعال، قرار داده شده، آمده است. در ادامه هم به بحث نبوت می‌رسند و پس از طرح نبوت به نحو عام به خصوص بر بعثت پیامبر اکرم(ص) تکیه می‌کنند و تأکید می‌کنند که تنها راه نجات انسان‌ها توجه به این نبوت و این پیامبری است.
خانجانی ادامه داد: حضرت زهرا(س) در خطبه خودشان بعد از این که از بحث نبوت و این که نبوت چه چیزهایی را در بر دارد عبور می‌کنند، به معرفی خودشان و ارتباط خودشان با پیامبر اکرم(ص) می‌پردازند که در این خطبه خیلی مهم است و اشاره به اولویت شناختن حق فاطمه(س) دارد که در آن زمان بسیار مهم است.
وی افزود: شاید اگر آن مطلب تبیین نمی‌شد ممکن بود که این اولویت و این سزاوار بودن حضرت فاطمه(س) و جایگاه ویژه و برجسته‌ای که ایشان دارند مخدوش بشود، از بین برود، تحریف بشود؛ کما این که در صدد این هم بودند اما این خطبه و این سخنان حضرت زهرا(س) این اجازه را نداد که این سزاوار بودن و این جایگاه برجسته و اولویت حضرت زهرا(س) مخدوش، تحریف یا حذف شود یا احیانا برای نسل‌های بعد منتقل نشود.
خانجانی همچنین به قدرت استدلال‌ها و احتجاجات حضرت در مورد ارث بردن ایشان از نبی مکرم اسلام(ص) در پاسخگویی به مدعیات مطرح شده اشاره کرد و گفت: البته قصد این نبوده است که صرفاً خطبه‌ای خوانده شده برای این که حضرت بخواهند یک حق مادی را از این طریق بگیرند. یعنی با وجود این که این موضوع هم در این خطبه آمده است اما در حقیقت آن چه مشاهده می‌شود بیان معارف بلندی است که از توحید، نبوت، هدایت بشریت، ارتباط انسان با خدا، ارتباط انسان با وحی و تبلور این وحی و اوج این وحی و آموزه‌های وحیانی با بعثت پیامبر(ص) که در این خطبه آمده و نکات بسیار مهمی است.
وی افزود: در اهمیت این خطبه باید گفت که بعدها چندین مورد شرح برای آن نوشته شده است و به چند زبان ترجمه شده است که الان وجود دارد و نشان دهنده توجه ویژه به آن است.
