ارزش قدسی مهریه از دیدگاه آیت‌الله‌العظمی جوادی آملی

به گزارش خبرنگار افتخاری خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) به نقل از اسراء نیوز، حجت‌الاسلام والمسلمین سید کمال‌الدین عمادی، از پژوهشگران پژوهشگاه علوم وحیانی معارج و عضو هیئت علمی گروه فقه و اصول این پژوهشگاه به مناسبت میلاد با سعادت حضرت فاطمه زهرا(س) در پژوهشی با بیان فتوایی از آیت‌الله‌العظمی جوادی آملی در مورد مهر السنه، بیان کرد که این فتوای متین در باب مهریه زنان از مبانی استوار فقهی و دقت حکیمانه خاص معظم‌له نشئت گرفته و سزاوار است به صورت رساله عمیق فقهی ارائه و طرح شود.

وی در این گفتار به بعضی از لطائف این استفتاء پرداخته است:

در میان استفتائاتی که از محضر استاد عظیم‌الشأن علامه جوادی شده است یک فتوای بسیار زیبا و متین در باب مهریه زنان مشاهده می‌شود که از مبانی استوار فقهی و دقت حکیمانه خاص نشئت گرفته است که سزاوار ارائه به صورت یک رساله عمیق فقهی است که انشاءالله در فرصت دیگر ارائه خواهد شد؛ لکن در اینجا به مناسبت میلاد نورانی حضرت فاطمه زهرا(س) تقدیم به ارادتمندان ایشان به برخی از لطائف آن اشاره می‌شود.

متن استفتاء

پرسش: آیا به مهریه زن خمس تعلق میگیرد؟

پاسخ: اگر مهریه زن بیش از مهر السنه باشد به مازاد آن خمس تعلق می‌گیرد ومیزان مهرالسنه 500 درهم است.[1]

وی درباره مهریه زنان گفت: مهریه تصدیق‏‌کننده نکاح و نشان صداقت و وفاداری است، از این رو آن را «صداق» گویند. واژه «نحله» در آیه شریفه «واتوا النساءصدقاتهنّ نحله»[2] نیز به معنای عطیه رایگان است و تعبیر از «مهریه» به «نحله» نیز از آن روست که مهریه عطیه‌ای الهی است که خداوند سبحان بر مردان واجب کرده است تا رایگان به زنان هدیه کنند.

تعبیر لطیف «صداق» و «نحله» نشان ادب و حیا در کلام الهی و نیز تکریم و تجلیل زنان و ناموس آنان است تا کسی نپندارد امر مقدس ازدواج نوعی خرید و فروش است و زن خود را در ازای مهریه در اختیار شوهر می‏‌گذارد.

در باب نکاح، زن چیزی را به شوهرش تملیک نمی‏‌کند تا مهریه عوض آن باشد، بلکه مهریه عطیه‏‌ای الهی است که به حکم خدا شوهر باید به زن بپردازد و رایگان است؛ نه در مقابل چیزی، زیرا التذاذ و کامیابی جنسی، تشکیل خانواده و فرزند داشتن، همگی مشترک میان زن و مرد است، چنان ‏که حقوق آن‏ها نیزمتقابل است.

خانواده کانون مقدس و هسته اصلی جامعه است که تنها با دو رکن اصلی آن مودت و رحمت(وجَعَلَ بَینَکُم مَوَدَّةً و رَحمَة)[3]، قوام می‏‌یابد نه عناصر دیگر.

بنابراین بالا بودن میزان مهریه و مقدار جهیزیه و اموری همانند آن که از امور مادی و این سوئی هستند، هرگز عوامل حقیقی تشکیل و استحکام خانواده که یک امر قدسی است، نیستند.[4]

چون اساس نکاح صبغه ملکوتی دارد، اگر کابین زن جنبه تکاثر پیدا کند و از معیار معقول و مقبول فاصله بگیرد، چنین زنی به فرموده امام صادق(ع) مشؤومه خواهد بود: « ... فأمّا شؤم المرأة فکثرة مهرها و عقم رحمها»[5] یعنی شأمت و قبح او در گرانی صداق و افزونی مهر او است.[6]

کسی که اهل نماز و روزه و مسجد است و شعار ولایت و محبت به خاندان پیامبر(ص) را سر می‌دهد، ولی دین، سیره و سنت آنان در زندگی و کارهای روزانه‌اش تجلی ندارد، دانسته یا ندانسته گرفتار اندیشه سکولاریستی است. کسی که برای ازدواج در پی تشریفات زاید، بیهوده و جهیزیه و مهریه سنگین است و برای فراهم کردن این امور زائل و آفل، شرع و شرف را زیر پا می‌نهد، اندیشه سکولاریستی دارد.

او نمی‌داند که دین خدا برای همه امور برنامه دارد و انسان را به زندگی ساده فرا می‌خواند. دین می‌گوید که انسان باید خردمند باشد، نه گرفتار وهم. خدای سبحان انسان خیال‌پرداز و فخرفروش را دوست ندارد؛ (ان‌الله لا یحب کل مختال فخور)[7 و8]

مهریه نظیر زکات نیست که حدّ و نصاب خاصی داشته باشد، هر چند رعایت «مهر السنه» مستحب است، بلکه هر اندازه کمتر باشد، بهتر است. لازم است عنایت شود که مهریه سنگین یا جهیزیه فراوان، هیچ‌گاه عامل ثبات خانواده و بقای آن نیست. آنچه بنیاد خانواده را محکم نگه می‌دارد، دو اصل مودت و رحمت است که در آیه (وجعل بینکم مودّة و رحمة)[9] آمده است.

گرچه قرار دادن مهر زیاد حرام نیست ولی به معنای رجحان آن نیست، بلکه مهریه سنگین هیچ‌گاه عامل خوشبختی در زندگی زناشویی نمی‌شود و آنچه کانون خانواده را گرم و پایدار نگه می‌دارد، صفا، صمیمیت، مودّت و رحمت است، از این رو در روایات نیز به مهریه کم سفارش شده است.[10] چنان که گرایش به مهریه وافر فسادهای اجتماعی را به همراه داشته و دارد.[11]

بر این اساس در متون فقهی کهن شیعه آمده است؛ هرگاه ازدواج می‌کنی دقت کن تا مهریه همسرت از مهر السنه بیشتر نباشد که میزان آن پانصد درهم است و پیامبر(ص) برای زنان و دختران خود به این میزان مهریه قرار داد.[12]

در روایت آمده است که معاویه به مروان، استاندار حجاز دستور داد از ام‌کلثوم دختر عبدالله و زینب کبری(س) برای پسرش یزید خواستگاری کند، عبدالله در پاسخ به درخواست مروان گفت «امر این دختر به دست سرور ما حسین بن علی است که دایی اوست». وقتی در مسجد پیامبر(ص) اجتماع کردند مروان به امام حسین(ع) گفت «معاویه به من دستور داد، ام‌کلثوم را برای یزید خواستگاری کنم در برابر هر مقدار مهریه‌ای که پدر دختر معین کند و همچنین صلح بین دو قبیله و پرداخت وام‌هایش» امام در پاسخ فرمود «ای مروان اینکه گفتی مهریه به هر مبلغی باشد، به جانم سوگند اگر ما قصد این ازدواج را داشته باشیم هرگز از سنت رسول‌الله درباره مهریه دخترانش و زنانش بیشتر قرار نمی‌دهیم دیگر اینکه کی زنان ما مسئول پرداخت بدهی ما بودند، ما قومی هستیم که برای خدا با شما در جنگیم و هرگز برای دنیا با کسی صلح نمی‌کنیم» در پایان امام، ام کلثوم را به عقد قاسم بن محمد درآورد.[13]

*منشأ مهرالسنّة

گرچه مهریه زنان پیامبر(ص) و همچنین برخی دیگر زنان آن عصر نیز به میزان 500 درهم بود لکن سنت بودنش به خاطر این است که مهریه جناب فاطمه سیده نساء عالم(س) از جانب خدای سبحان به این مقدار معین شد.

امام باقر(ع) در این باره فرمود «خدا به پیامبر وحی فرمود، همانا من در آسمان خودم علی را به همسری فاطمه درآوردم تو او را به 500 درهم به همسری علی درآور تا در میان امت تو سنتی باشد».[14]

پس مهریه را که یک امر قدسی است نمی‌توان به دست احساسات عوامانه سپرد به گونه‌ای که در عصر کنونی تبدیل به یک معضل اجتماعی شده است و مهریه که یک ارزش قدسی و از جانب خدا برای زن معین شد، درآمد او شمرده نمی‌شود بلکه یک عطیه الهی است.

بر این اساس به گفته آیت‌الله العظمی جوادی آملی مشمول خمس نیست اما آنچه بر اساس خواسته‌های دیگران بر اصل مهرالسنه افزوده می‌شود اگر چه به فتوای مشهور امامیه و همچنین به نظر ایشان جایز است اما از قداست و عطیه الهی بودن بهره‌ای ندارد به همین سبب از مصادیق درآمد است و مشمول قانون خمس می‌شود.

با این بیان و فتوای زیبا، متین و قدسی بودن مهریه بر ارادتمندان جناب فاطمه(س) لازم است که مهریه دختر یا همسر خود را بیش از مهریه بانوی دو عالم قرار ندهند و آن را از قداست تهی نسازند، زیرا که به فرموده امام باقر(ع) انسان با محبوب خود محشور است.[15] «اللهم ... اسألکک حبک و حب من یحب و حب کل عمل یقربنی الی حبک اللهم بحق محمد صلی الله علیه و آله حبیبک»[16]

*پی‌نوشت

1. استفتائات، ایت الله العظمی جوادی آملی ص79چاپ ششم تابستان 91
2. نساء : 4
3. روم:21
4. نک:جامعه درقرآن ص 69
5. کافی ، ج5، ص 56
6. نک: زن در آیینه جلال و جمال، ص 342
7. لقمان : 18
8. نک: شکوفایی عقل در پرتو نهضت حسینی ص 181
9. روم: 21
10. نک : تسنیم ، ج18 ، ص 187
11. نک: تسنیم، ج 18، ص 202
12. مستدرک‏الوسائل ج : 15 ص : 63ح17542- 2- فِقْهُ الرِّضَا، ع إِذَات َزَوَّجْت َفَاجْهَدْ أَنْ لَا یُجَاوِزَ مَهْرُهَا مَهْرَ السُّنَّةِ وَ هُوَ خَمْسُمِائَةِ دِرْهَمٍ فَعَلَی ذَلِکَ زَوَّجَ رَسُولُ اللَّهِ ص وَتَزَوَّجَ نِسَاءَهُ ،مستدرک‏الوسائل ج : 15 ص : 65ح 17548-8- الصَّدُوقُ فِی الْمُقْنِعِ، وَ إِذَا تَزَوَّجْتَ فَانْظُرْ أَنْ لَا یُجَاوِزَ مهْرُهَا مَهْرَالسُّنَّةِ و هُوَ خَمْسُمِائَةِ دِرْهَمٍ فَعَلَی هَذَا تَزَوَّجَ رَسُولُ اللَّهِ ص نِسَاءَ هُوَ عَلَیْهِ زَوَّجَ بَنَاتِهِ وَصَارَ مَهْرُالسُّنَّةِ خَمْسَمِائَةِ دِرْهَمٍ
13. موسوعه کلمات امام حسین ع ص242-245
14. مستدرک الوسایل ج: 15ص63ح 17543-3- عَنْ جَابِرٍ الْجُعْفِیّ قَالَ قَالَ سَیِّدِی مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ ع ....... فَأَوْحَی اللَّهُ إِلَیْهِ إِنِّی قَدْ زَوَّجْتُ عَلِیّاً بِفَاطِمَةَ ع فِی سَمَائِی إِلَی أَنْ قَالَ فَزَوِّجْهَا أَنْتَ یَا مُحَمَّدُ بِخَمْسِمِائَةِ دِرْهَم ٍتَکُونُ السُّنَّةَ لِأُمَّتِکَ.
15. کافی ج : 2 ص : 126 «المرء مع من احب»
16. اقبال الاعمال، ص 612