فضای مجازی؛ عاری از نظام مشخص اجتماعی/ استفاده نامتعارف جوان ایرانی از اینترنت

یونس نوربخش، رئیس دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران، در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، با اشاره به مفهوم  second life (زندگی دوم) و رعایت قوانین در فضای مجازی، اظهار کرد: تا کنون جامعه‌شناسی از جامعه‌ حقیقی با یک تعریف مشخص در محدوده جغرافیایی خاص و با یک فرهنگ مشخص صحبت می‌کرد، اما امروزه جامعه جدیدی تحت عنوان فضای مجازی به وجود آمده است؛ یعنی جهان دیگری که به صورت شبکه به هم متصل است و در عین حال تفاوت‌های اساسی با جامعه حقیقی دارد.
وی ادامه داد: قالب‌های اجتماعی و سیاسی همچون عرف، دین و ارزش‌های اجتماعی در جامعه حقیقی حاکم است و انسان‌ها را محدود به انجام یک سری از قوانین اجتماعی مشخص می‌کند در حالی که در فضای مجازی چنین قوانین مشخصی حاکم نیست.

هنوز نظام مشخصی در فضای مجازی حاکم نشده است
این جامعه‌شناس تصریح کرد: در سازمان‌های بین‌المللی مسئولان در این رابطه کنفرانس‌هایی را برگزار کرده‌اند و در آن به بحث و بررسی نشستند که چگونه اخلاق  و حقوق را در فضای مجازی ایجاد کنند و کاربران پایبند به این موارد باشند. البته تا کنون چنین اتفاقی نیفتاده است و هنوز فضای مجازی، فضای گمنامی است و کنترل اجتماعی، اخلاقی و ارزشی چندانی نمی‌توان بر کاربران داشت.

تنها خودکنترلی
وی ادامه داد: آن چیزی که در فضای مجازی خواهد بود، تنها خود فرد است که بتواند خودش را در این فضا مدیریت کند. متأسفانه در فضای مجازی زمینه برای بسیاری از ناهنجاری‌ها، قانون شکنی‌ها و خلاف عرف و شرع فراهم است و محدودیتی وجود ندارد و برای جوان هوس‌انگیز فضای جذابی می‌تواند باشد. فرد در چنین فضایی خود را نامحدود احساس می‌کند.

احساس کاذب در شهروند جامعه مجازی
نوربخش با تصریح بر این که در فضای مجازی فرد خود را نامحدود احساس می‌کند، افزود: طبعا جامعه شناسان نیز چنین انسانی را مطالعه نکردند و موضوع جدیدی است که باید مورد بررسی قرار گیرد که چگونه و با وضع چه قوانینی، نظام‌های اخلاقی و اجتماعی در این جامعه جدید ایجاد شود تا انسان‌ها به دور از ناهنجاری‌ها و انحرافات اخلاقی باشند.

اصلاح رویکرد نسبت به تکنولوژی جدید
رئیس دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران ضمن ارائه راهکارهای اجتماعی برای مقابله با آسیب‌های فضای مجازی گفت: ابتدا باید رویکردمان را نسبت به تکنولوژی‌های نوین اصلاح کنیم، یعنی به جای آنکه با رویکردهایی بخواهیم با تکنولوژی مقابله کنیم و مانع استفاده جوانان شویم، فضای مجازی را هم فرصت و هم تهدید تلقی کنیم در غیر این صورت به راه حل درستی دست نخواهیم یافت.

فضای مجازی؛ یک فرصت
وی افزود: ابتدا باید فضای مجازی را یک فرصت مناسب بدانیم و این موضوع را بپذیریم که جوانان به فضای مجازی نیاز دارند. در کنار فرصت‌ها، به مقابله با تهدیدها و آسیب‌های این فضای مجازی بپرداریم. درحقیقت با رویکردهای مناسب باید به دنبال کاهش این آسیب‌ها و خطرات باشیم در عین حال که زمینه خوب استفاده از این‌ها را فراهم کنیم.

آسیب‌های اجتماعی باید مستقل از یکدیگر بررسی شوند
این جامعه‌شناس تصریح کرد: انواع ‌آسیب‌های اجتماعی و روانی باید به صورت مستقل مورد بررسی قرار بگیرد چرا که این تکنولوژی به سرعت وارد جامعه ما شد بدون آنکه زیرساخت‌های آن فراهم باشد. آموزش مهم‌ترین مسئله است که در جامعه شناسی تحت عنوان تأخر فرهنگی بحث می‌شود، یعنی ابزار و تکنولوژی وارد جامعه‌ای می‌شود در حالی که جامعه و نظام آموزشی‌مان در مدرسه و دانشگاه از لحاظ ذهنی و فرهنگی آماده نیست و آموزش‌های لازم را ندیده است.
نوربخش اظهار کرد: بخشی از آسیب‌های فضای مجازی به دلیل سرعت ورود تغییرات و تحولات تکنولوژیکی طبیعی است و بسیاری از جوامع دچار این مسئله هستند.

آموزش اقشار مختلف
وی آموزش را یکی از راهبردی‌ترین راه حل برای مقابله با آسیب‌های فضای مجازی عنوان کرد و گفت: آموزش استفاده از فضای مجازی برای اقشار مختلف جامعه باید تبیین شود و اینکه این فضا ازچه مزایا و خطراتی برخوردار است و همچنین به لحاظ اقتصادی و فرهنگی چه کمی می‌تواند برای حل مشکل جامعه کند.

جوانان ایرانی به صورت غیرمتعارف از فضای مجازی استفاده می‌کنند
رئیس دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران تصریح کرد: جوانان ایرانی به صورت غیرمتعارف از فضای مجازی استفاده می‌کنند تا اندازه‌ای که مراجعه جوان اروپایی بسیار کمتر از جوان ایرانی در شبکه‌های اجتماعی است. همه این موارد به عنوان یک آسیب‌شناسی اجتماعی باید مورد بررسی قرار بگیرد.

رشته علوم اجتماعی در کشورمان جوان است

وی افزود: رشته علوم اجتماعی همچون بسیاری از رشته‌های دیگر به عنوان یک علم و دانش، روش‌مند است و مدت طولانی از استفاده‌اش در کشورهای مختلف می‌گذرد. این رشته تجربه علمی بزرگی را در پشت سر خودش گذرانده است و در بسیاری از کشورها توانسته‌اند از این علم دستاوردهای مناسبی را حاصل کنند. جامعه ما هم مسلما بی نیاز این علم نیست و هیچ علمی هم نمی‌تواند جایگزین این علم شود به خصوص در عصر جدید که عصر دانش، علم و تکنولوژی است.
این جامعه‌شناس تصریح کرد: علوم اجتماعی بیش از گذشته می تواند مفید و مؤثر باشند البته این دانش را در کشور خود به آن گونه که بسیاری از کشورها را به رشد، ترقی و تعالی رسانده باشد، شاهد نیستیم به این دلیل که این علوم در کشورمان جوان است.