فضای روشنفکری حاکم از دلایل اصلی کم‌توجهی سینمای ایران به مفهوم انتظار است
گروه هنر: یک کارشناس حوزه رسانه، فضای روشنفکری حاکم بر سینما را از دلایل کم‌توجهی سینمای ایران به مفهوم انتظار و ناجی بیان کرد و گفت: سینمای روشنفکری با مفهوم منجی بیگانه است.
حجت‌الاسلام والمسلمین علی آتش‌زر، پژوهشگر مرکز پژوهش‌های سیما و کارشناس حوزه رسانه در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) درباره نگاه سینمای جهان و ایران به موضوع انتظار و آخرالزمان اظهار کرد: مبحث انتظار و نگاه به آینده همیشه دغدغه بشر بوده است، لذا سینما همانند دیگر ابزارهای مرتبط با جامعه بشری که مطابق با خواست انسان پیش می‌رود، همیشه به این موضوع علاقه نشان داده است، هرچند بخش عظیمی از این توجه شاید وام گرفته از منافع مادی باشد که برای سینما امری عجیب و غیرمنطقی نیست. در این میان پرواضح است فرهنگ‌ها و تمدن‌هایی حرفی برای گفتن دارند که به نوعی یا قدمت بالا دارند یا این‌که با ادیان الهی پیوند خورده باشند.
وی افزود: رویکردهای سینما به موضوع آخرالزمان تنها یک شکل به خصوص ندارد، بلکه به طرق مختلف به آن توجه می‌شود. برای نمونه در برخی از آثار به صورت اسطوره‌گرایانه به این موضوعات نگاه شده است. برای مثال می‌توان از فیلم «ارباب حلقه‌ها» نام برد. عده‌ای دیگر هم در فیلم‌های آخرالزمانی مقاصد سیاسی و نظامی را دنبال می‌کنند، یعنی با دشمن‌تراشی سیاست‌های خود را در این حوزه پیش می‌برند. برای این گفته فیلم «آخرالزمان» بهترین مثال است؛ فیلمی که در آن «اورسن ولز» به عنوان راوی سخن می‌گوید.
مدرس دانشگاه اظهار کرد: برخی دیگر از این فیلم‌های آرمان‌گرایانه نگاهی منجی‌وار به این حوزه دارند. فیلم «ترمیناتور» جیمز کامرون بهترین کار در این عرصه است. در این دست فیلم‌ها، فضایی پر زد و خورد از آخرالزمان ترسیم می‌شود و ناجی نیز یک ابر قهرمان است که متناسب با الگوهای غربی شکل گرفته است. این منجی می‌آید تا انسان‌ها را از آنچه که تهدیدشان می‌کند در امان نگاه دارد. در این میان فیلم «2012» نمونه دیگری برای این توضیح است. در این فیلم هم به نوعی به اسطوره مایاها توجه شده است هم یک منجی سکولار آمریکایی در فیلم تصویر می‌شود.
«برج مینو» فیلمی که به مفهوم انتظار توجه دارد
آتش‌زر در ادامه به رویکرد سینمای ایران به موضوع انتظار اشاره کرد و گفت: در سینمای ایران بیشتر در قالب مفاهیم عاطفی به موضوعاتی چون انتظار پرداخته می‌شود. برای مثال فیلم «برج مینو» گرچه یک اثر دفاع مقدسی است، اما در آن می‌توان یک نگاه انتظاری را مشاهده کرد. در این فیلم دکل همانند مکانی است برای انتظار تا از آن دکل، قهرمان به آینده نگاه داشته باشد. در فیلم «زیر نور ماه» هم وقتی روحانی، معمم می‌شود برمی‌گردد به مکانی که نوجوان فیلم زندگی می‌کند. در این کار جامعه به دو پاره تقسیم می‌شود؛ جامعه‌ای که انتظار برایش معنا دارد و جامعه‌ای که نسبت به این موضوع بی‌تفاوت است.
عضو هیئت انتخاب سومین جشنواره فیلم کوتاه بسیج اضافه کرد: در برخی دیگر از فیلم‌های ایرانی به آداب انتظار توجه می‌شود؛ «قدمگاه» نمونه‌ای از این دست فیلم‌هاست که به تماشاگران نشان می‌دهد جامعه‌ای که در انتظار امام حجت(عج) است چه آدابی باید داشته باشند. مطلب دیگر این‌که در فرهنگ شیعه، مسئله امامت به موعود و آینده‌اش برمی‌گردد. برای همین است که شیعه همیشه برای فردای خود فکر می‌کند، به‌نحوی که امروزش را به فردا می‌کشاند، اما متأسفانه سینما نتوانسته به اندازه لازم از این فرهنگ غنی بهره لازم را برد. برای همین هم در فیلم‌هایمان تنها در حد حس و عاطفه به موضوع مهمی چون انتظار توجه داریم.
عضو هیئت داوران جشنواره هنر آسمانی درباره نقش فناوری در پرداختن به انتظار و آخرالزمان در سینما گفت: پر واضح است که نقش فناوری غیرقابل کتمان است، چون وقتی نتوانیم تصویرگر آخرالزمان باشیم، طبیعی است که سراغ این دست موضوعات هم نرویم، اما این مسئله نباید بهانه‌ای برای نپرداختن به این مضامین باشد، چون نهایتا به شکل حسی و عاطفی هم می‌شود به این حوزه توجه کرد.
آتش‌زر در بخش دیگری از سخنان خود تاکید کرد: دلیل دیگری که برای کم‌توجهی سینمای ایران به مفهوم انتظار و ناجی می‌توان توصیف کرد، فضای روشنفکری حاکم بر سینماست که سبب شده بحث ناجی در فیلم‌های سینمایی خیلی کم رنگ مورد توجه قرار گیرد، چون می‌دانیم سینمای روشنفکری با مفهوم منجی بیگانه است.
حساسیت موضوع، دلیلی برای نپرداختن به مفهوم انتظار نیست
وی دلیل دیگر را برای نپرداختن به موضوعاتی چون انتظار، برخی حساسیت‌ها ذکر کرد و توضیح داد: در روایت برخی از وقایع ما حساسیت‌هایی داریم که این اجازه را به فیلمساز نمی‌دهد تا نگاه خود را به منجی داشته باشد، اما برای این حساسیت‌ها هم راه حل وجود دارد، بدین طریق که به این موضوعات همانند آثاری که درباره معصومان (ع) ساخته می‌شود توجه شود. منظورم این است به موضوعات مورد نظرمان از طریق شخصیت‌های حاشیه‌ای توجه کنیم.
این کارشناس در پایان بیان کرد: با توجه به توضیحات ارائه شده، من دلیل اصلی نپرداختن به موضوعی چون منجی و انتظار را صرفا دلایل فوق نمی‌دانم، بلکه معتقدم در این حوزه دغدغه لازم وجود ندارد، بلکه آنچه که بیشتر دغدغه است مسائل فردگرایانه‌ای است که از باورهای نیهلیستی نشئت گرفته است.
