تألیف کتاب «موسیقی کبیر» نشان از جامعیت علمی فارابی دارد

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) مراسم رونمایی از کتاب «موسیقی کبیر» ابونصر فارابی، عصر امروز سه‌شنبه 27 خرداد با حضور رضا داوری اردکانی، رئیس فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران، مهدی فضایلی، مدیرعامل انتشارات سروش و جمعی از هنرمندان موسیقی و اهالی قلم در سالن اجتماعات انتشارت سروش برگزار شد.
رضا داوری اردکانی، رئیس فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران، در این مراسم با بزرگ برشمردن کار مرحوم مهدی برکشلی در ترجمه این کتاب از زبان عربی به فارسی گفت: به عظمت این کار بزرگ فرهنگی زمانی می‌توان پی برد که با بررسی ترجمه‌های این کتاب به زبان فرانسه و انگلیسی دریافت که مرحوم برکشلی با تسلطی که هم بر فیزیک و همچنین فن و هنر موسیقی داشته است، چگونه توانسته به جنبه‌های کاربردی این کتاب در نظریات فارابی در مورد موسیقی بپردازد.
ترجمه کتاب «موسیقی کبیر» توسط برکشلی یک ترجمه معمولی نیست
وی ترجمه برکشلی از کتاب «موسیقی کبیر» ابونصر فارابی را ترجمه‌ای معمولی با تنها تسلط مترجم بر ادبیات دو یا چند زبان ندانست و گفت: این ترجمه از فیلتر ذهنی شخصی فرهیخته گذر کرده است که با توجه به قرابتی که من با او داشتم و از نزدیک در جریان فضایل و مناقب شخصیش بودم، می‌توانم اقرار کنم که او هم موسیقی‌شناس بود و هم موسیقی‌دان که حتی خود او نیز دستی بر ساز داشت و از آنجا که شاگرد ابوالحسن صبا بود، تمام ردیف‌های آوازهای او را می‌دانست.
داوری اردکانی تصریح کرد: من خلف ایشان در کمیسیون ملی یونسکو بودم و زمانی به ایشان عرض کردم که در کتابی که در مورد فارابی نوشته‌ام، به مبحث موسیقی و نظریات وی نپرداختم، چرا که اشرافی بر این موضوع ندارم؛ همانجا به آن مرحوم گفتم اگر روزی قصد کردم در مورد کتاب «احصاء العلوم» فارابی مطلبی بنویسم و در این مورد تحقیقی انجام دهم، قطعاً برای اشراف بر روی مبحث موسیقی و نظریات وی به ترجمه کتاب ایشان مراجعه خواهم کرد.
فارابی، مؤسس فلسفه اسلامی است
رئیس فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران ادامه داد: از حدود 50 سال پیش به این طرف من مدعی این مطلب بودم که ابونصر فارابی مؤسس فلسفه اسلامی است و برای اثبات این داعیه تأملات فراوانی کردم و به این شکل نبوده که  متعصب باشم و به نظریات موافق و مخالف این ادعا سرک نکشیده باشم.
داوری اردکانی گفت: بسیاری حتی همین حالا فلسفه اسلامی را برداشت‌هایی از فلسفه غربی و یونانی می‌دانند، در صورتی که با وجود دارا بودن فلاسفه بزرگ اسلامی همچون ابونصر فارابی اگر قائل به این مطلب باشیم، اشتباه کرده‌ایم، چرا که شخصیت فارابی جامعیتی داشت که او را از بسیاری از متقدمان و متأخران خود سرآمد می‌کرد، در نتیجه هر آنچه که او در مورد فلسفه اسلامی به آن پرداخته و استناداتی آورده است، تقلید از فلسفه غرب نیست، بلکه تقریر و برداشتی از همه آن چیزی است که روزگاری در راه مطالعه همه مراجع فلسفه غرب و یونان جهد و کوشش کرده است.
این استاد فلسفه دانشگاه تأکید کرد: در توضیح جامعیت شخصیت فارابی باید به این نکته اشاره کنم که در زمان معاصر تخصص برای علوم جدید است و افراد و اشخاصی همچون فارابی در همه علوم و دانش‌های زمان خود اشراف بالایی داشتند، حتی باید مقام و جایگاه علمی فارابی را از کسانی امثال خواجه نصیرالدین طوسی با تمام حاذق بودنش، رفیع‌تر قلمداد کرد، چرا که در زمان خواجه نصیرالدین، تقریباً علوم حد و حدود مشخصی داشت و او همه علوم را در محضر اساتید فن فراگرفته و آموخته بود، در حالی که در دوره فارابی چنین چیزی نبود و فارابی در زمان خود به همه علوم روی آورده بود و نه اینکه فکر کنید او خود را محدود و محصور در علوم یونانی کرده باشد، بلکه به هند و چین نیز پرداخته بود؛ یعنی هم رو به علوم شرقی آورده بود و هم به علوم غربی.
وی با اشاره به این نکته که در بینش فلسفی فارابی هیچگاه میان فلسفه و سیاست جدایی وجود ندارد، گفت: اساساً سیاست برای جوامع مدنی است و فارابی با ریشه‌یابی چیستی و چرایی پدیده‌های پیرامون زندگی انسان، چگونه زندگی کردن را براساس اندیشه فلسفی با آموزه‌های دینی و اسلامی تلفیق کرد.
داوری اردکانی گفت: وقتی فارابی به موسیقی روی می‌آورد، به این معناست که به جنبه‌ها و مظاهر واقعی زندگی بشری نیز توجه و اهتمام دارد و لذا براساس رویه‌ای که در پرداختن به سبک زندگی  و بیان آن برای عموم انتخاب کرده است، می‌خواهد در مورد همه چیزی که سر و کار آن با زندگی مردم است، موضوعاتی را با استفاده از روش تحقیق و پژوهش ساده و روشن کند.
در آثار اخلاف فارابی، پرداختن به سیاست کمرنگ شده است
وی افزود: البته ناگفته پیداست که سیاست در آثار اخلاف فارابی آرام و آرام کمرنگ و کمرنگتر می‌شود و نوعاً به وجهی روی آورده می‌شود که در واقعیت تلخیص باورهای متفکرانه و ابداعاتی در زمینه  برخی نظریات او و هم‌‎عصرانش است که تا اندازه‌ای نیز به روز شده‌اند.
داوری اردکانی اظهار داشت: همه اتفاقات و رأی  و نظرات متأخران فارابی چیزی از ارزش‌های علمی و فلسفی این دانشمند اسلامی کم نمی‌کند، همچنانکه ابن‌سینا با وجود آنکه از تعرض نسبت به افکار و عقاید متقدمین خود ابائی نداشت، اما هر گاه که سخن از فارابی می‌شد، سکوت کرده و به مقام علمی او ادای احترام می‌کرد.
موسیقی خیال‌انگیز، اوج موسیقی است
وی گفت: صحبت از شخصی است که به معلم ثانی مسمی است  و بهتر است در مورد نظریات وی در باب موسیقی به سخنرانی مترجم کتاب «موسیقی کبیر» مرحوم مهدی برکشلی اشاره‌ای کنم که اعتقاد داشت: فارابی موسیقی را بر سه بخش تقسیم کرده بود؛ یکی موسیقی لذت‌بخش که ماهیت آن را به اثبات می‌رساند، دوم موسیقی تأثربرانگیز که هم موجب حزن و اندوه و هم موجب مسرت و شادی می‌شود و سوم موسیقی خیال‌انگیز که اوج موسیقی است و آرزوی همه هنرمندان که این تقسیم‌بندی نشان می‌دهد که تا چه اندازه موسیقی در زندگی آدمی نقش و جایگاه والایی دارد.
داوری اردکانی در پایان سخنان خود مرحوم برکشلی را مرد اخلاق معرفی کرد و گفت: او دانشمند بود و مدتی نیز معاون وزارت فرهنگ و هنر و بعد سرپرستی کمیسیون ملی یونسکو را به عهده داشت، اما در تمام این دوران حرفه‌ای خود لحظه‌ای به غرور و تکبر مبتلا نشد و خود را مکلف به بیان واقعیات پدیده‌های پیرامون خود می‌دانست که الحق و الانصاف نیز کار او در زمینه ترجمه این کتاب کار بزرگ و ماناست.
کشورهایی سعی در تغییر موطن فارابی دارند
این گزارش حاکی است که پیش از سخنرانی رضا داوری اردکانی، رئیس فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران، مهدی فضائلی، مدیرعامل انتشارات سروش در سخنانی  ضمن تشکر از حضور چهره‌های نامدار عرصه فرهنگ و هنر برای رونمایی از این کتاب ارزشمند گفت: رونمایی از این کتاب را از سه جهت حائز اهمیت می‌دانم؛ یکی شخصیت خود نگارنده کتاب یعنی ابونصر فارابی  که معلم ثانی است و دانشمند  و عالم غالب علوم عصر خویش که امروزه شاهد هستیم تلاش‌های زیادی برای تغییر ماهیت موطن وی در شرف انجام است. گاهی قزاقستان به انتشار اسکناس با تصویر او مبادرت می‌ورزد و گاه ترکیه و اعراب او را از آن خود می‌دانند  و ادعاهایی در مورد اینکه او یکی از مفاخرشان است دارند.
وی گفت: آن چیزی که مسلم است، اینکه فارابی یک ایرانی است، انسانی اخلاق‌مدار، زاهد و قناعت‌پیشه که عمری را در زمینه فلسفه و علوم عصر خود صرف کرده است و جزء سرآمدان عصر و زمان خود و پس از آن تا به این لحظه بوده است.
فضائلی ادامه داد: بعد دیگر اهمیت این مراسم رونمایی از کتاب «موسیقی کبیر» شخص مترجم این کتاب یعنی مرحوم مهدی برکشلی است، شخصیتی که در زمان خود صاحب دانش‌های زیادی بوده است و از جمله کسانی است که وجاهت اخلاقی و علمی او بر کسی پوشیده نیست تا آنجا که به او لقب فارابی ثانی داده‌اند و نکته سوم مقوله موسیقی است که همچنان به بحث‌های عملی و نظری در مورد آن دامن می‌زنند که چون مقوله پیچیده‌ای است و ظرفیت بالایی دارد، باید مورد نظارت قرار گیرد و یله به حال خود رها نشود و مسائلی از این دست که جای صحبت زیاد دارد.
وی تصریح کرد: با تمام این تفاصیل، هنر و یا فن موسیقی امری مهم بوده است که فارابی را با همه آن مقام و مرتبه علمیش به این تفکر واداشته که به ارائه نظریات و فرضیات در این باب بپردازد که بهتر است مطلبی را از مقدمه همین کتاب برایتان قرائت کنم که در آنجا فارابی اشاره به این نکته کرده است که این کتاب به درخواست دولت عباسی تهیه شده است و در تألیف آن به همه آثار متقدم خود مراجعه و همه آنها را مطالعه کرده است و اعتقاد به این مورد دارد که اگر اثری پس از آثار دیگر محققان در مورد هر چیزی ولو موسیقی تألیف شود، اگر حرف تازه‌ای در آن مطرح نشده باشد، تنها توجیهش جویای نام بودن فرد مؤلف بوده است.
در ادامه این مراسم و پیش از رونمایی از کتاب «موسیقی کبیر» ابونصر فارابی به ترجمه مهدی برکشلی، سیدعبدالله انوار، محقق و نویسنده و ادیب، به مطالبی در مورد خصوصیات شخصیت فارابی و همچنین بیان ویژگی‌های حرفه‌ای مهدی برکشلی پرداخت و دکتر ذکرگو، داماد مرحوم برکشلی، خاطراتی از دوران حیات حرفه‌ای او برای حاضران بیان کرد.