مروری بر دایرةالمعارف‌های قرآنی در نمایشگاه قرآن
گروه ادب: در نشست «آشنایی با منابع مطالعات قرآنی» که شب گذشته در نمایشگاه قرآن برگزار شد، دایرةالمعارف‌ها و دانشنامه‌هایی که با موضوع قرآن کریم نوشته شده‌اند مورد بررسی قرار گرفتند.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، نشست «آشنایی با منابع مطالعات قرآنی» شب گذشته، 10 تیرماه با حضور محسن معینی در نمایشگاه قرآن برگزار شد.
وی با بیان اینکه مباحث موجود در دایرةالمعارف باید زودیاب باشد، وگرنه نقض غرض است، افزود: مطالبی که در یک دایرةالمعارف ارائه می‌شود باید با موضوع آن ارتباط داشته باشد، در غیر این صورت به اصل کار خلل وارد می‌کند.
معینی، زودیاب بودن، نظم و ترتیب داشتن، جامع و کامل بودن را از ویژگی‌های دایرةالمعارف برشمرد و گفت: از دیگر ویژگی‌های این اثر آن است که باید معارف زمان خود را بیان کند.
وی از دایرةالمعارف فخرالدین رازی یاد کرد و ادامه داد: این اثر دربردارنده علوم مختلف است که سیدعلی آل داوود آن را در بنیاد محمود افشار به چاپ رسانده است. این اثر شامل مباحث کلامی و قرآنی است.
معینی از «نفایس الفنون» شمس‌الدین آملی در قرن هشتم یاد کرد و گفت: این اثر جنبه معارفی قوی دارد و قرائت، لغات، اعراب و ... در آن به چشم می‌خورد و آن را پیش از پیروزی انقلاب، انتشارات اسلامی به چاپ رسانده است.
این کارشناس قرآنی همچنین به «مفتاح السعاده و مصباح السیاده» اشاره کرد و افزود: در این اثر علوم مختلف معرفی شده است و مباحث جذاب و خواندنی در آن قابل مشاهده است. این اثر همچنین در مباحث معروف علمی به معرفی کتب شاخص پرداخته است.
وی از «کشاف الاصطلاحات الفنون» طه نبی یاد کرد که دیگر دایرةالمعارف این حوزه به شمار می‌آید و گفت: این اثر نظم الفبایی دارد. طه نبی دانشمندی هندی است که مقالات عربی و فارسی را در این اثر ارائه کرده است و آن را به صورت منقه در لبنان به چاپ رسانده است.
معینی همچنین به معروف ترین و مهمترین دایرةالمعارف در جهان اسلام اشاره کرد که با همین عنوان در لایدن هلند به چاپ رسیده و از آثار این حوزه در دوره معاصر است. این اثر به سه زبان انگلیسی، فرانسه و آلمانی به چاپ رسیده است.
وی با بیان این مطلب اظهار کرد: مستشرقانی همچون مونتگومری وات در چاپ نخست آن مقاله داشته‌اند و اکنون این اثر به چاپ سوم رسیده است.
معینی دایرةالمعارف اخلاق و دین را دیگر اثر این حوزه دانست و ادامه داد: مقالات قرآنی مهمی در این اثر وجود دارد که بسیار ارزنده هستند. این اثر به زبان انگلیسی و مختص نخبگان است.
سخنران این نشست در ادامه مباحث دایرةالمعارف‌ها به اثر دیگر این حوزه که دایرةالمعارف فارسی است اشاره کرد که زیر نظر غلامحسین مصاحب در دوران ستم‌شاهی و به طور کامل از حرف الف تا ی نوشته شده است.
به گفته وی، در این اثر بسیاری از مداخل قرآنی تألیف شده است و برخی مقالات مهم آن توسط اساتیدی همچون زریاب، زرین‌کوب، شفیعی کدکنی و ... نوشته شده‌اند.
معینی از برخی مدخل‌های خوب غیر از مقالات قرآنی و تفسیر، مقاله اعجاز قرآن با معرفی تقاسیر جلال‌الدین، معرفی مفسرانی چون زمخشری و ... در این اثر یاد کرد.
وی همچنین عنوان کرد: این اثر مطالب را نقل کرده، ولی از بیان ذکر مأخذ خودداری کرده است. در این راستا دایرةالمعارف تشیع نیز به چاپ رسیده است که در سال 60 این کار صورت گرفت.
معینی افزود: این اقدام را بنیاد اسلامی طاهر با سرپرستی مهدی محقق انجام داده است و در ادامه با همکاری استادانی چون بهاءالدین خرمشاهی، کامران فانی و احمد صدر سیدجوادی این کار ادامه یافته است.
وی با بیان اینکه اثر یاد شده هنوز ناتمام است و در 13، 14 جلد به چاپ رسیده، گفت: رویکرد اصلی این اثر به مطالب، با نگاه شیعی است و مدخل‌ها با مکتب تشیع ارتباط دارند.
معینی از معرفی همه تفاسیر شیعی در این اثر یاد کرد و یادآور شد: سوره‌ها و مفاهیم قرآنی، قاریان قرآن، برخی نهادها و موسسات قرآنی به تفصیل در این اثر معرفی شده‌اند.
وی به دانشنامه جهان اسلام اشاره کرد و افزود: نگارش این اثر از سال 62 در بنیاد دایرةالمعارف اسلامی با سرپرستی مهدی محقق شروع شد. نصرالله پورجوادی، سیدمصطفی میرسلیم و هم اکنون غلامعلی حدادعادل به ترتیب با پذیرش مسئولیت، تا به امروز 18 جلد از آن را چاپ کردهاند.
معینی شروع این اثر با حرف «ب» را از ویژگی‌های این دایرةالمعارف عنوان کرد و ادامه داد: این اثر هم اکنون به حرف «ذ» رسیده است و به معرفی مقالات، سوره‌ها، قاریان، مفسران قرآن، علوم قرآنی و ... می‌پردازد.
وی از طرح مباحث تئوریک درباره ترجمه قرآن یاد کرد و افزود: وجود دانشنامه‌ها سطح علمی دانشجویان را تحت تاثیر خود قرار می‌دهد.
معینی همچنین از دایرةالمعارف قرآن و قرآن‌پژوهی برای عموم مردم یاد کرد که احکام، سوره‌های قرآن و آیههای نامدار را معرفی کرده است که در این راستا 99 آیه با شرح معرفی شده‌اند همچون آیه تطهیر، وضو، آیت الکرسی و نور.
به گفته این کارشناس، دانشنامه قرآن کریم نیز توسط قرآن‌پژوهشان غربی نوشته شده است که 43 دانشمند قرآنی مدخل‌های را نوشتهاند. محمدحسین ابن غار آن را در موسسه اطلاعات ترجمه و به چاپ رسانده است.
وی افزود: هم اکنون 11 جلد این اثر به چاپ رسیده است و این اقدام از سال 62 در مرکز فرهنگ و معارف قرآن شروع شده که تاکنون دو جلد از آن به فارسی ترجمه شده است.
