شریعت و اخلاق در هدف و غایت متفاوت هستند

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) شعبه اروپا، حجت‌الاسلام والمسلمین رمضانی، امام و رئیس مرکز اسلامی هامبورگ در خطبه‌های نماز جمعه این هفته گفت: از مطالب مهمی که توجه به آن در بحث شریعت مهم به نظر می‌رسد، آن است که میان شریعت، به معنای احکام، حدود و حقوق الهی و اخلاق رابطه تنگاتنگی وجود دارد.

وی افزود: غایت بسیاری از احکام الهی، اخلاقی است. همچنین اوصاف اخلاقی مانند تواضع، عفت، پاکدامنی، صداقت و مانند اینها، تأثیر عمیقی در بهره‌گیری بیشتر از احکام برجای می‌گذارد.

تفاوت‌های شریعت و اخلاق

امام جمعه هامبورگ در ادامه ضمن بیان تفاوت‌های شریعت و اخلاق افزود: میان شریعت و اخلاق از جهاتی مانند موضوع، هدف، قلمرو و ضمانت اجراء  تفاوت وجود دارد؛ زیرا اخلاق درباره صفات خوب و بد و به تعبیر دیگر فضیلت‌ها و رذیلت‌ها بحث می‌کند و البته این صفات در رفتار و اعمال آشکار می‌شود. اما فقه و شریعت درباره وظایف و تکالیف افراد در ابعاد عبادی، اجتماعی، فردی، اقتصادی، سیاسی و حقوقی  بحث می‌کند.
وی اظهار کرد: تفاوت موضوعی میان حوزه اخلاق و شریعت به این است که در فقه و شریعت فعل و رفتار مکلف، از آن جهت که برای انجام یا ترک آن دستوری رسیده باشد، مورد بحث قرار می‌گیرد؛ به گونه‌ای که اگر فعل خاصی حتی برای یک بار از مکلفی سر بزند، شریعت آن را مورد بررسی قرار می‌دهد و حکم حرمت، اباحه، وجوب و یا استحباب و کراهت نسبت به آن صادر می‌کند. اما در اخلاق رفتاری مورد توجه قرار می‌گیرد که بار ارزشی داشته باشد.

حجت‌الاسلام رمضانی با اشاره به دیگر تفاوت‌های شریعت و اخلاق گفت: از جمله این تفاوت‌ها درهدف و غایت نیز آن است که غرض از اخلاق، اصلاح شخص و جامعه است و توجه زیادی به ثواب و عقاب ندارد. اما در فقه و شریعت هم سازندگی فردی در ابعاد مختلف مورد توجه است و هم سامان بخشیدن به جامعه و در عین حال از ثواب و عقاب هم سخن به میان می‌آید. به این معنا آنهایی که به وظیفه و مسئولیت خود به صورت صحیح عمل کردند در آخرت به آن‌ها پاداش داده می‌شود چه اینکه آن‌هایی که به وظیفه خود عمل نکردند مؤاخذه می‌شوند.

شباهت‌های شریعت و اخلاق

رئیس مرکز اسلامی هامبورگ در ادامه به شباهت‌های اخلاق وشریعت اشاره کرد و گفت: شباهت‌های اخلاق و فقه و شریعت فراوان است از جمله آنکه هر دو جزء حوزه حکمت عملی به حساب می‌آید و تحصیل هر دو برای عمل کردن است. همچنین نیت در اخلاق، فقه و شریعت به عنوان یک اصل است؛ به گونه‌ای که در فقه نیت جزء ارکان است، تا آنجا که بهتر از عمل دانسته شده: «نِیَّةُ الْمُؤْمِنِ‏ خَیْرٌ مِنْ عَمَلِهِ» (الکافی ج:‏2 ، ص:84) و هر انسانی براساس شاکله و نیت خود عمل می‌کند: «کُلٌّ یَعْمَلُ عَلى‏ شاکِلَتِهِ» (الإسراء آیه، 84) که در روایت واژه شاکله به «نیت» تطبیق داده شده است.
وی در ادامه افزود: از جمله دیگر شباهت‌ها اینکه قوانین و احکام اخلاقی و فقهی دارای سه ویژگی است، اول، لزوم: به این معنا که بر هر مکلّفی که دارای شرایط تکلیف است، لازم است آن را اجرا کند. دوم، اطلاق به این معنا که انجام این قوانین مقید به قید و مشروط به شرطی نیست. سوم، کلیت: به این معنا که احکام اخلاقی و فقهی دستوراتی عمومی است و همه کسانی که دارای شرایط تکلیف و موقعیت یکسان هستند مسئول هستند به این قوانین و احکام عمل کند.
خطیب جمعه هامبورگ در تبیین شباهت‌های اخلاق و شریعت افزود: شباهت دیگر در این است که هر دو احکام ثابت و متغیر دارند؛ احکام ثابت مربوط به نیازهای ثابت انسان است و هیچ گاه به حسب شرایط و تحولات جوامع بشری متغیر و دگرگون نمی‌شود، مانند نماز و روزه در فقه و شریعت و راستگویی و عدالت در مسائل اخلاق.
وی در ادامه گفت: احکام متغیر احکامی است که با تناسب شرایط و مقتضیات زمان و مکان قابل تغییر است، مانند احکام معاملات در فقه و شریعت و آداب اجتماعی در مباحث اخلاقی که به یک معنا غایت هر دو، اصلاح فرد و جامعه بوده و می‌تواند مکمل همدیگر باشد؛ لذا جامعه پایبند به فقه و اخلاق از هر جهت می‌تواند یک جامعه امن و آرام باشد و هر کس چه در بعد فردی و چه اجتماعی وظیفه خود را به‌درستی انجام ‌دهد و هیچ‌گاه به فکر تعدی و تجاوز نه به خود و به غیر نخواهد بود و این از محاسن و نیکی‌های جامعه شریعت محور و اخلاق‌مدار است.

حجت‌الاسلام رمضانی در خاتمه تأکید کرد: در چنین جامعه‌ای از درون هر فردی کنترل و نظارت صورت می‌گیرد، بدون آنکه نیازی به نظارت بیرونی داشته باشد. البته نظارت بیرونی برای حفظ و صیانت از افرادی که درصدد آلوده کردن جامعه و ایجاد ناامنی هستند، لازم و واجب است. اما طبیعت جامعه پایبند به اخلاق و شریعت خواهد بود و همه خود را موظف و مکلف به ایجاد آرامش و امنیت در جامعه می‌دانند؛ بنابراین حوزه اخلاق و شریعت مکمل یکدیگر هستند، نه اینکه در تقابل و تضاد یکدیگر باشند.