نقش مدیریت فرهنگی و رسانه‌ها در تقویت انگیزه کتابخوانی کودکان
گروه ادب: نوع مدیریت فرهنگی در افزایش مطالعه کتاب میان کودکان و نوجوانان مؤثر است؛ رسانه‌ها نیز در این زمینه نقش سازنده‌ای می‌توانند داشته باشند و به جای تبلیغ انواع خوراکی‌ها، جایی برای تبلیغ کتاب نیز وجود داشته باشد.
مطالعه کتاب در جامعه امروز، یکی از شاخص‌های فرهنگی تلقی می‌شود و می‌توان با میزان آن به میزان توسعه‌یافتگی فرهنگی یک جامعه دست یافت. اما آنچه در جامعه ما همیشه مطرح بوده، کمبود سرانه مطالعه است. آمارها نشان می‌دهد که جامعه ما کتابخوان نیستند و علاقه و رغبتی به کتاب ندارند. از سوی دیگر افزایش میزان مطالعه به علل و عواملی بستگی دارد که یکی از آنها را می‌توان فرهنگسازی و نهادینه کردن امر کتابخوانی از سنین کودکی دانست. در این راستا خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) گفت‌وگویی را با سودابه امینی، شاعر، نویسنده و منتقد ادبی، انجام داده و دلایل رغبت کم کودکان به مطالعه را جویا شده است. مشروح این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید.
ایکنا: چرا کودکان ما رغبت و علاقه اندکی به کتاب خواندن دارند؟
مهمترین دلیل را باید در مدرسه، شیوه آموزش و تدریس دانست؛ یعنی وقتی کتاب در مدرسه فقط به عنوان منبع درسی معرفی شود و کتاب‌هایی که بتوانند اوقات فراغت دانش‌آموزان را پُر کنند، در کنار کتاب‌های درسی به آنها معرفی نشود، طبیعتاً آنها شناخت کافی نسبت به کتاب‌ها نخواهند داشت.
دلیل دیگر ناآشنایی خانواده‌ها نسبت به بازار کتاب کودکان است. این شناخت کم باعث می‌شود که خانواده نتواند کتاب را به عنوان گزینه‌ای برای غنی‌تر کردن اوقات فراغت کودکان و نوجوانان انتخاب کند؛ چرا که انتخابگر اصلی در این زمینه خانواده است و پس از خانواده، مربی است که این کالای فرهنگی را در اختیار کودک و نوجوان قرار می‌دهد و آنها را راهنمایی می‌کند و یا به عنوان واسطه بین کتاب و کودک عمل می‌کند و نقش حلقه واسط بین کتاب و مخاطب را بازی می‌کند.
این حلقه واسط است که برای ما اهمیت دارد. ما هر زمانی که این حلقه را درست تعریف کرده و نقش آن را به درستی معرفی کنیم، می‌توانیم نقص‌های حوزه مطالعه را کاهش داده و مشکل آمار اندک کتابخوانی در میان کودکان و نوجوانان را حل کنیم.
ایکنا: در این زمینه بیش از همه، چه نهادها و سازمان‌هایی نقش‌آفرین هستند؟
نوع مدیریت فرهنگی ماست که مطالعه کتاب را در میان جامعه کودک و نوجوان افزایش می‌دهد. رسانه‌ها می‌توانند در این زمینه نقش سازنده‌ای داشته باشند و به جای این که در تلویزیون انواع خوراکی‌ها تبلیغ شود، جایی برای تبلیغ کتاب نیز وجود داشته باشد، البته این اتفاق در حال رخ دادن است، اما کافی نیست و زمانی که برای معرفی کتاب برای کودکان و نوجوانان در رسانه ملی اختصاص داده می‌شود، زمان بسیار کمی است؛ در صورتی که ما می‌توانیم در این زمنیه برنامه‌های ویژه‌ای داشته باشیم.
ایکنا: ارزیابی شما از نشر کتاب برای کودکان چیست؟
بخش تولید ما در حال حاضر نسبت به نیاز کودکان خوب عمل کرده است، اما اگر بخشی از کارها به معرفی کتاب بینجامد و وظیفه بخش تولید کتاب‌های کودک به درستی تعریف شود، کودکان با آگاهی بیشتری اقدام به انتخاب کتاب می‌کنند و کتاب‌ها به آسانی به دست مخاطبان خواهد رسید و سرانه مطالعه در میان این گروه سنی نیز افزایش خواهد یافت.
خوشبختانه در حال حاضر در مدارس، تمهیدی اندیشیده شده است که کتابخوانی به عنوان یک فعالیت مهم تلقی می‌شود و مربیان مدارس، کتاب در اختیار دانش‌آموزان قرار می‌دهند که این امر نیز باید با هوشمندی و دقت نظر بالایی انجام شود و مراجع معتبری که کتابشناسی این گروه سنی را برعهده دارند، باید در کنار آموزش و پرورش باشند و کار انتخاب کتاب برای دانش‌آموزان و مدارس را انجام دهند.
ایکنا: دانش‌آموزان چگونه باید به خواندن کتاب ترغیب شوند؟
در درجه نخست لذت خواندن باید برای کودکان مطرح باشد، وقتی کودکان از کتاب خواندن لذت نبرند، به عنوان تکلیف به سراغ آن می‌روند و تکلیف هم نیازمند این خواهد بود که نظام‌مندی خاصی در کنارش باشد، یعنی عوامل انگیزشی را در ابتدا باید در کودکان تقویت کنیم و این عوامل نیازمند طراحی دقیق و مدیریت فرهنگی جدی است.
ایکنا: در ایجاد انگیزه برای مطالعه، خانواده‌ها یا مدارس، کدام نقش مهمتری دارند؟
همه کسانی که به عنوان اولیای تربیتی در کنار کودکان هستند، در این زمینه نقش دارند؛ از جمله معلمان مدرسه، مربیان کانون پرورش فکری کودکان و نوجوان و والدین. در درجه نخست چون آنها در خانواده رشد می‌یابند، نقش اصلی با پدر و مادر است و نقش دوم با معلمان در مدارس و سپس مربیان کانون. از این رو باید به دنبال این باشیم تا ارتباط بین اولیای تربیتی با کودکان را به درستی تعریف کنیم و این ارتباط هدفمند باشد و آنها بتوانند به خوبی این انگیزه را برای مطالعه در کودکان و نوجوانان ایجاد کنند. از سوی دیگر اگر والدین کتابخوان باشند، فرزندان نیز به این امر تشویق می‌شوند.
ایکنا: قبول دارید که بیشتر کمبود مطالعه در میان بزرگسالان است و آنها رغبتی به مطالعه ندارند، چگونه می‌توان این مشکل را حل کرد؟
بله، در حال حاضر جامعه فرهنگی ما باید به صورت یک کل واحد و یکپارچه عمل کنند و آموزش و پروش، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان فرهنگی و هنری شهرداری و رسانه ملی در کنار یکدیگر به موضوع مطالعه توجه کرده و راهکارهایی را برای افزایش آن در پیش گیرند و به صورت جدی به فقر مطالعه بپردازند و آن را از بین ببرند؛ چرا که این امر است که سبب آسیب‌های اجتماعی می‌شود.
هر چه مطالعه در خانواده‌ای بیشتر باشد، قطعاً خانواده فرهیخته‌تری خواهد بود و بهتر می‌تواند با اعضای خانواده و جامعه ارتباط برقرار کند و بیشتر مشکلات به دلیل ارتباطات غلط است و صحبت نکردن در رابطه با عواطف و احساسات خود سبب می‌شود که ما با یک فرد ناشناخته رو‌به‌رو شویم و ناشناخته‌ها سبب ترس و وحشت در فرد می‌شوند. از این رو این امر باید فرهنگسازی شود و بخش‌های اقتصادی باید کار کنند و هزینه‌های بخش فرهنگی را تأمین کنند و ما نیازمند این هستیم که بخش اقتصادی، بخش فرهنگی را مورد حمایت خود قرار دهد.
ایکنا: مطالعه کتاب توسط کودکان چه تأثیری بر روی تقویت و حفظ زبان و ادبیات فارسی دارد؟
برخی از کتاب‌ها نیازمند این هستند که به واسطه معلمان و مربیان به کودکان شناسانده شوند. به عنوان مثال کتاب‌های علمی از این دست است و یا خوانش برخی از کتاب‌ها را والدین یا مربیان باید برعهده بگیرند تا آنها خواندن درست را بیاموزند و بر روی زبان فارسی کودکان کار کنیم.
منابع ما در زمینه آموزش زبان فارسی کودکان مؤثر هستند؛ از این رو باید به ادبیات شفاهی که در میان کودکان و نوجوانان ساری و جاری است، توجه کنیم و از سوی دیگر آسیب‌هایی که ممکن است به خاطر ورود برخی از واژه‌ها به زندگی کودکان وارد شود، بخش ادبیات شفاهی و مکتوب زبان فارسی را تهدید می‌کنند.
زبان و ادبیات فارسی مستقیماً با فرهنگ و تمدن ما در ارتباط است و هر چه در این زمینه به شکل دقیق‌تری عمل کنیم و آنها را با این ادبیات آشنا کنیم و خواندن و نوشتن را به شکل درست به آنها آموزش دهیم، در واقع حفظ و حراست از تمدن ایرانی اسلامی کرده‌‌ایم؛ بنابراین بخش اعظم فرهنگ ما به زبان و ادب فارسی مرتبط است.
