«آمنه ودود» امکان شهادت زنان در محکمه را دلیل کرامت آنها از دیدگاه قرآن می‌داند
گروه اندیشه: مترجم کتاب «زن و قرآن» عنوان کرد که «آمنه ودود»، نویسنده این کتاب، پذیرفتن شهادت دادن زن در محکمه قضایی دوران جاهلیت عرب را نشانه این می‌داند که قرآن کریم برای زن و حقوق او کرامت قائل شده است.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، نشست نقد و بررسی کتاب «زن و قرآن» دوشنبه 23 تیرماه با حضور اعظم پویازاده، استاد دانشگاه تهران، در سالن کنفرانس باغ موزه دفاع مقدس برگزار شد.
پویازاده در ابتدای این نشست به معرفی «آمنه ودود» نویسنده کتاب قرآن و زن پرداخت و گفت: نویسنده کتاب «قرآن و زن»، بعد از این که اسلام آورد، نام «آمنه ودود» را بر خود گذاشت و پیش از آن نام وی «مری تسلی» بوده است. پدر او یک مسیحی پروتستان بوده و پدرش و هم خود او یک آمریکایی آفریقایی‌تبار بوده‌اند. او در سال 1972 مسلمان شد و دو سال بعد هم رسماً نام خود را به آمنه ودود تغییر داد. خانم ودود دوره کارشناسی ارشد خود را در رشته مطالعات خاورمیانه گذرانده و دکترای ایشان نیز در رشته ادبیات عرب و مطالعات اسلامی از دانشگاه میشیگان بوده است.
وی افزود: خانم آمنه ودود در دانشگاه قاهره زبان عربی را آموخت و بعدها در سه دانشگاه تدریس کرد؛ چند سال در دانشگاه مالزی، در دانشگاه اندونزی و همین طور در دانشگاه ویرجینیا در آمریکا. خانم ودود متأهل است و پنج فرزند و سه نوه هم دارد و الان چند سال است که بازنشسته شده است. مشهور است که وی یک فمنیست مسلمان است ولی او خود را یک فمنیست رادیکال نمی‌داند.
مترجم کتاب زن و قرآن تصریح کرد: آمنه ودود پس از اینکه مسلمان می شود اعلام می‌دارد که احساس می‌کند اسلام یک بهشت است، وی از یکی از رفتارهای مسلمانان ناراحت است از آن گله می‌کند و آن هم اینکه مسلمانان می‌خواهند یک تازه مسلمان شده همانند مسلمانان همه فرامین را به جا بیاورد در حالی که فرد مسلمان شده دوست دارد که خود معنا و مفهوم فرامین را دریافت کند و پس از آن آنها را اجرا کند.
پویازاده اظهار کرد: آمنه ودود یک نامسلمان بوده است و نباید از آن به راحتی گذشت و همین امر هم باعث می‌شود که نظرات غیر مسلمانان در مورد اسلام طبیعی جلوه کند، نکته دیگر اینکه او یک زن نامسلمان است و این امر باعث می شود تا نسبت به دید جامعه غیرمسلمان به زن مسلمان حساس شود، وی بر این باور است که جوامع غیر مسلمان دید خود به زن را از جوامع اسلامی گرفته‌اند و نه از خود قرآن؛ به همین دلیل این دید صحیح نیست.
عضو هیئت علمی دانشگاه تهران با بیان اینکه آمنه چیزی را در اسلام دیده است که ارزش تفسیر برای او دارد، گفت: آن چیز هم مسئله عدالت بوده است؛ در تفسیر وی با این امر مواجه می‌شویم که هر چیزی را با عدالت خداوند مقایسه می‌کند. او در نگاه خود به جوامع مسلمان احساس می کند زن‌ها در این جوامع با وظایف و تعریف یک زن که در قرآن آمده است آشنا نیستند و همین هم باعث می‌شود تا غربی‌ها این زنان را مورد داوری برای شناخت اسلام قرار دهند و بر اساس وضعیت آنها در مورد اسلام داوری کنند.
وی خاطرنشان کرد: آمنه ودود در کتاب خود می‌گوید غربی‌ها اگر می‌خواهند به وضعیت زن در اسلام توجه داشته باشند و به آگاهی از آن برسند باید به خود قرآن مراجعه کنند.
در ادامه این نشست معصومه آگاهی، یکی دیگر از مترجمان کتاب زن و قرآن به بیان برخی مصادیق و آیات مطرح شده در قرآن کریم که توسط آمنه ودود مورد بررسی قرار گرفته است پرداخت و گفت: یکی از مصادیقی که نویسنده کتاب زن و قرآن به آن پرداخته است بحث «نشوز» است. بسیاری از مفسران در تفسیر این آیه گفته‌اند که اگر زن از مرد نافرمانی کرد سه مرحله برای مقابله با آن وجود دارد، اول قهر، دوم دوری کردن و سوم کتک زدن زن است.
معصومه آگاهی اظهار کرد: اما آمنه ودود در ابتدا معنای نشوز را که نافرمانی زن از مرد باشد رد می‌کند و می‌گوید بر اساس آیه 128 سوره مبارکه نساء اگر زنی از نشوز همسرش ترسید خداوند برای او فرامینی دارد، آمنه معنای نشوز را تخریب زندگی می‌داند و بر این باور است که کسی که بنا را بر تخریب زندگی داشته باشد باید مجازات شود.
این مترجم کتاب زن و قرآن در ادامه به بیان یکی دیگر از مصادیقی که آمنه ودود در کتاب خود به آن پرداخته است اشاره کرد و افزود: مصداق بعدی بحث مردسالاری در زندگی است، برخی در تفاسیری که از قرآن شده است به این نتیجه رسیده‌اند که نظام قرآن یک نظام مردسالار است در حالی که آمنه ودود این امر را رد می‌کند و می‌گوید که قرآن نیز این امر را تأیید نکرده است بلکه این مفسران مرد بوده‌اند که به این امر دامن زده‌اند. روح کتاب باید در همه جا دیده شود یعنی تفسیر ارائه شده باید با کل قرآن و عدالت آن سازگار باشد در صورتی که مردسالار بودن با عدالت قرآن سازگار نیست.
وی بحث شهادت دادن دو زن در برابر یک مرد را از جمله دیگر مواردی دانست که در کتاب زن و قرآن آمنه ودود به آن پرداخته شده است و در ادامه تصریح کرد: خداوند در آیه 282 سوره مبارکه بقره به بحث در مورد شهادت و گواهی دادن می‌پردازد. بر اساس تفسیر برخی مفسران در بحث شهادت وجود دو مرد لازم است و اگر نبود یک مرد و دو زن بادی حضور داشته باشند تا شهادت صحیح باشد. برخی مفسران می‌گویند این امر یعنی اینکه خداوند دو زن را برابر با یک مرد دانسته در صورتی که آمنه ودود این قضیه را به طور کلی منتفی می‌کند و می‌گوید آنچه در اینجا مطرح است اینکه در این آیه‌ای خداوند نازل کرده است نقش هر دو زن شهادت دادن نیست بلکه نقش زن دوم حمایتی است، آمنه ودود می‌گوید چون در جامعه‌ای که زنان با محدودیت مواجه هستند شهادت یک زن می‌تواند تحت تأثیر اراده مردان قرار بگیرد و زن توسط مردان تطمیع شود زن دوم برای شهادت دادن مطرح می‌شود.
معصومه آگاهی عنوان کرد: آمنه ودود مسئله مهمتری را نیز مطرح می‌کند و آن هم اینکه در زمانی که زنان حتی حق نفس کشیدن ندارند و زنده به گور می‌شوند، خداوند در قرآن از حق شهادت دادن آنها سخن می‌گوید و در واقع قرآن به آنها شخصیت حقوقی می‌دهد.
وی در پایان مواردی همچون ارث، تعدد زوجات و سلطه زن بر مرد را از دیگر مواردی دانست که در کتاب آمنه ودود به آنها پرداخته شده است و برای هر یک از آنها نیز پاسخ‌هایی ارائه شده است که نشان می دهد ارث بردن زن، تعدد زوجات و نیز سلطه مرد بر زن آن گونه‌ای که برخی مفسران تفسیر کرده‌اند نیست و عدالت در این موارد نیز به بهترین وجه ممکن رعایت شده است. قرآن اگر در جایی سخن نگفته است به این معنا نیست که سخنی برای گفتن نداشته است بلکه قصد نداشته است تا وارد جزئیات شود و جوامع را محدود سازد.
در ادامه این نشست اعطم پویازاده، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران، به بحث در مورد روش تفسیری آمنه ودود پرداخت و افزود: آمنه ودود همیشه گفته است که در قرآن هیچ موردی که بگوید مرد از زن برتر است را ندیده است. آمنه ودود برای این کار آیه مبارکه خلقت را بررسی می‌کند و می‌گوید بسیاری از آیه خلقت این برداشت را دارند که خداوند اول آدم را خلقت کرد و بعد از او زن را پدید آورد در صورتی که این برداشتی اشتباه است، خداوند در آیه خلقت می‌فرماید شما را از نفس واحد خلق کردیم که منظور از نفس همان جوهره وجودی است، خداوند اول جوهر وجودی را خلق کرد و زوج آدم و حوا را از یک جوهره آفرید.
پویازاده در مورد روش تفسیری کتاب زن و قرآن با اشاره به اینکه آمنه ودود شاگرد فضل الرحمن، مفسر پاکستانی بوده است، یادآور شد: عنوان روش تفسیری آمنه ودود روش توحیدی است، در بین تمام تقسیم بندی‌های روش تفسیر قرآن کریم روشی به نام توحیدی دیده نمی‌شود و تنها از طریق آمنه ودود است که نام این روش شنیده می‌شود. در این روش اعتقاد به روح کلی حاکم بر قرآن کریم یا جهان‌بینی کلی بر قرآن یک اصل اساسی است. یک مفسر اول باید این روح را استخراج کند و بعد آیات را در پرتو این جهان بینی تفسیر کند.
وی خاطرنشان کرد: مهمترین عناصر این روح کلی حاکم بر قرآن از نظر آمنه ودود عدالت است و مؤلفه دوم نیز تحول اخلاقی در جوامع است و قرآن آمده است تا انسان اخلاقی را بسازد، پس تمام آیات باید در پرتو این امر تفسیر شود.
مترجم کتاب زن و قرآن با اشاره به اینکه از دید آمنه ودود رویکرد تفاسیر گذشته یک رویکرد جزءگرایانه بوده است، گفت: این رویکرد به این معنا است که مفسر یک آیه از قرآن کریم می‌گیرد و تفسیر می‌کند که این مورد ما را به مقصود و مراد خداوند متعال نمی‌رساند. آمنه ودود به نوعی به تفسیر قرآن به قرآن اعتنا دارد، تفسری توحیدی کل تفسیر قرآن با قرآن نیست، آمنه ودود می‌گوید اگر قرآن را جزءگرایانه تفسیر کنیم گستره قرآن را محدود کرده‌ایم.
پویازاده با بیان اینکه از نظر آمنه ودود باید در روش تفسیری توحیدی بین عام و خاص قرآن کریم رابطه برقرار شود، گفت: منظور وی معنای لغوی این دو کلمه نیست بلکه مراد وی از عام خود جهان‌بینی و روح کلی حاکم بر قرآن است و مقصود از خاص نیز همان وضعیت خاص عربستان در زمان نزول قرآن کریم بوده است.
