تغییر عنوان جریمه دیرکرد به وجه التزام صرفا برای شرعی‌شدن آن است

حجت‌الاسلام والمسلمین سعید فراهانی‌فرد، عضو هیئت‌علمی دانشگاه علوم اقتصادی، در گفت‌‌وگو با خبرگزاری خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، به بیان نکاتی درباره جریمه دیرکرد و وجه التزام پرداخت و اظهار کرد: کسانی‌که به جریمه دیرکرد اشکال می‌گیرند به این دلیل است که آن را به ربای جاهلی تشبیه می‌کنند، به این معنا که در زمان جاهلیت وقتی‌که کسی از دیگری قرض می‌گرفت و دارای بدهی بود اگر در زمان سررسید نمی‌توانست بدهی خود را پرداخت کند، در مقابل پرداخت مبلغی بیشتر، مهلت می‌گرفته و این موضوع یکی از مصادیق بارز رباست.

وی ادامه داد: حال می‌گویند اگر کسی تسهیلاتی دریافت کرده و در سررسید نتوانست بدهی خود را پرداخت کند به این دلیل از او جریمه دیرکرد دریافت می‌شود که چون مشکلی که وجود دارد این است که تسهیلاتی که بانک‌ها در اختیار افراد می‌گذارند، بیشتر سپرده‌های مردم است بنابراین این معذوریت هم وجود دارد که اگر ما سپرده‌های مردم را در اختیار افرادی قرار دهیم که آنها نتوانند در سررسید مقرر  پرداخت کنند این صاحبان سپرده متضرر می‌شوند.

حجت‌الاسلام فراهانی‌فرد تأکید کرد: نکته دیگر، این است که در اینجا قرضی داده نمی‌شود بلکه تسهیلات در قالب عقود است اما وجه التزام به این معنی است که شخصی که تسهیلات دریافت می‌کند ضمن همان قرارداد مثلا مضاربه متعهد می‌شود که اگر نتواند تسهیلات را به موقع پرداخت کند باید مبلغی را به عنوان جریمه بپردازد و به این دلیل این مورد را وجه التزام می‌نامند که خود شخص ملتزم شده  که اینکار را انجام دهد و اینکار را هم به دلیل شرعی شدن وجه التزام انجام می‌دهند و کسانی‌که می‌گویند وجه التزام اشکالی ندارد از این جهت می‌گویند و توجیه آنان هم این است که می‌گویند این جریمه دیرکرد یا وجه التزام باید به عنوان یک عامل بازدارنده وجود داشته باشد تا کسی‌ که تسهیلات را دریافت می‌کنند به موقع بپردازد.

وی در پاسخ به این پرسش که آیا همین عمل هم جزء شروط ضمن عقد نیست و آیا باعث می‌شود وجه التزام و جریمه دیرکرد تفاوت ماهوی پیدا کنند؟ اظهار کرد: وجه التزام و جریمه دیرکرد تفاوت ماهوی پیدا نمی‌کنند. به عنوان مثال گاهی اوقات شما چیزی را به صورت نسیه می‌خرید یعنی همان مقداری که به صورت بهره کسی می‌خواستید بپردازید را اکنون به صورت مبلغ اضافه‌تر در نسیه پرداخت می‌کنید که دارای اشکال شرعی نیست درحالی‌که شما می‌توانید قرض ربوی گرفته و یک ماشین را به صورت نقد بخرید بنابراین تفاوت وجه التزام و جریمه دیرکرد به این شکل است.

عضو کارگروه اصلاح قانون بانکداری بدون ربای مجلس ادامه داد: اینکه شما یک ماشین را به صورت نسیه خریده یا قرض ربوی گرفته و نقد بخرید، دو صورت مجزاست اما یکی شرعی و دیگری حرام است، همانگونه که خداوند فرموده است بیع حلال و ربا حرام است. بنابراین ممکن است عملا چیزی که اتفاق افتاده باشد یک چیز باشد اما در هر صورت شکل‌شان متفاوت می‌شود و آنگونه که شرع می‌گوید اشکال ندارد.

عضو هیئت‌علمی دانشگاه علوم اقتصادی در پایان اظهار کرد: اکنون وقتی‌که به سیستم بانکی نگاه می‌کنیم این سیستم دارای بدهکاران بزرگی است که حتی اگر چند ماه تسهیلات را دیرتر بپردازند، در نهایت می‌توانند آن را صفر کنند اما این مبلغ متعلق به سپرده‌گذاران کوچک است که بانک را وکیل کرده‌اند که در راه درست بکار گیرد. بنابراین اگر چنین جریمه‌ای وجود نداشته باشد آنها بدهی خود را در سررسید نمی‌پردازند. بنابراین همانگونه که قبلا عنوان شد تغییر نام جریمه دیرکرد با وجه التزام باعث تفاوت ماهوی این دو نمی‌شود بلکه این تغییر نام صرفا برای شرعی شدن آن است و این باعث می‌شود وجه التزام از لحاظ شرعی اشکالی پیدا نکند.