مهدوی‌راد: عوام و خواص به قرآن ظلم کرده‌اند/ بلخاری: ترجمه و تفسیر باید ساده باشد
گروه ادب: در نشست نقد و بررسی کتاب «پیمان الهی با اهل ایمان» بر لزوم عمومی‌سازی فکر و اندیشه قرآنی و ارائه ترجمه و تفاسیر ساده و همه‌فهم و پرهیز از تأویل‌های بیهوده از قرآن تأکید شد.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، نشست نقد و بررسی کتاب «پیمان الهی با اهل ایمان» عصر روز گذشته، سه‌شنبه 25 شهریورماه، با حضور حجت‌الاسلام محمدعلی مهدوی‌راد، حسن بلخاری و حجت‌الاسلام محمد محمدیان در مرکز فرهنگی شهر کتاب برگزار شد.
حجت‌الاسلام محمد محمدیان، نویسنده کتاب «پیمان الهی با اهل ایمان» در این نشست با اشاره به آیاتی که محور نگارش این کتاب بوده است، گفت: خداوند ۸۹ بار در قرآن، بندگان مؤمن خود را با عبارت «یا ایها الذین آمنوا....» مخاطب قرار داده و خواست‌های خود از اهل ایمان را در این قالب عاطفی و سرشار از محبت بیان کرده است. و ما این آیات را استخراج کرده و در هر آیه سؤالاتی را پیرامون آن مطرح کرده‌ایم.
وی با بیان اینکه تدوین و نگارش این مجموعه سه سال زمان برده است، افزود: علت انتخاب این آیات این است که در جامعه ما و شاید در جوامع دیگر، افراد بیشتر به دنبال دستورات عملی و نسخه هستند و شاید بتوان گفت؛ یکی از دلایل ترویج عرفان‌های نوظهور کاذب و صادق هم همین موضوع است؛ از این رو یکی از ویژگی‌های اثر نسخه‌ای بودن آن است.
حجت‌الاسلام محمدیان ادامه داد: اگر به دنبال یک دستورالعمل عرفانی باشیم، این آیات کمک می‌کند. همچنین آیات بیان لطیفی دارند، چرا که خداوند بنده‌اش را «یا ایها الذین آمنوا...» خطاب قرار می‌دهد.
این نویسنده ادامه داد: می‌توان ادعا کرد، جامعیت مجموعه به گونه‌ای است که تمام ابعاد زندگی فردی، اجتماعی، عرفانی، داخلی و بین‌المللی و ... را دربرمی‌گیرد. نکته مهمتر این است مه قرآن دعوت به تدبر و دقت در آیات می‌کند و تدبر به معنی فهمیدن ابعاد غیرآشکار و دست‌یابی به عمق مطالب است و کلید این تدبر سؤال است، همانند امام علی(ع) که خود را پرسشگر و لطفی از سوی خداوند می‌داند.
وی در ادامه بیان کرد: هیچ ادعایی ندارم که پاسخ‌هایی که به سؤالات مطرح شده، آمده، همین پاسخ‌هاست و از خوانندگان انتظار داریم که تنها به این موارد اکتفا نکرده و مطالعه و تحقیق بیشتری کنند. از این رو تلاشم در تدوین این کتاب مطالبی در سطح دانشجویی بوده است.
حجت‌الاسلام محمدیان با بیان اینکه محور بحث در این مجموعه ایمان است، اظهار کرد: از نگاه قرآن ایمان یک مرحله نیست، بلکه مراتب و درجاتی دارد و شاید مهمترین آفت ایمان، کفایت به آنچه دارد و دست یافته باشد.
وی با اشاره به مجلدهای کتاب «پیمان الهی با اهل ایمان» بیان کرد: جلد دهم این اثر فهرست موضوعی است که 250 کلیدواژه اصلی در آن انتخاب شده است و برای پژوهشگران می‌توان مفید باشد. ترجمه آیاتی که در کتاب ارائه شده تلفیقی است و مربوط به یک ترجمه خاص نیست و سعی شده برای مخاطب امروزی به ویژه دانشجویان قابل فهم باشد.
حجت‌الاسلام مهدوی‌راد: یکی از ویژگی‌های این اثر عمومی کردن قرآن است
حجت‌الاسلام محمدعلی مهدوی‌راد، پژوهشگر حوزه قرآن، در ادامه این نشست گفت: کار نویسنده در این اثر از یک جهت هدف نهایی نزول قرآن است و به نظر می‌رسد کمی از قرآن فاصله گرفته‌ایم. من در یک برنامه تلویزیونی بحثی را مطرح کردم که برخی اشکالاتی را به آن وارد کردند و بحث این بود که ما دو ظلم به قرآن داشته‌ایم؛ یکی از آن خواص است و دیگری عوام‌الناس. خواص کسانی هستند که معتقدند قرآن برای افراد خاصی است و باید برای انس با قرآن از انبوه معلومات برخوردار بود و با این عقیده بسیاری ترسیدند، حتی در قرن 3 جریانی پیدا شد که سردمداران آن می‌گفتند؛ ما را از کوه پایین بیفکنید بهتر از این این است درباره قرآن حرف بزنیم و ظلم عموم به قرآن از این جهت بود که انس خود با قرآن را قطع کردند.
وی افزود: ما روایاتی داریم که صرف نگاه کردن به قرآن نورانیت می‌آورد و شما ابایی نداشته باشید، چرا که کتاب برای خداوند است و خداوند هم سبب‌ساز است و هم سبب‌سوز. و این تعبیر از آن شهید بهشتی(ره) است. من معتقدم، اگر مومن بخواهد قرآنی زندگی کند فقط لازم است به آن با نگاه ایمان نگاه کند و با زبان ایمان آن را بخواند و تا کلاس ششم هم سواد نیاز ندارد و اگر می‌خواهد فیلسوفانه، مورخانه، فقیهانه و مانند یک معلم اصولی نگاه کند، نیازمند انبوهی از معلومات است.
حجت‌الاسلام مهدوی‌راد ادامه داد: قرآن هدایت برای همه مردم است، پس بیانش نیز برای همه است و دستورالعمل‌هایی که در این کتاب بیان شده، نیازمند تفسیر نیست و دستورالعملهای ساده و روانی است و مخاطب امروزی می‌تواند آن را مورد استفاده قرار دهد، از این رو یکی از ویژگی‌های این اثر عمومی کردن قرآن است.
وی با اشاره به انواع تفسیر قرآن بیان کرد: یکی از این گونه‌ها، تفسیر موضوعی قرآن است و این اثر به صورت تفسیر موضوعی است، یعنی مؤلف موضوع را از قرآن گرفته و برای تفسیر به قرآن مراجعه می‌کند و این تفسیر پیشینه‌ای قدیمی دارد و کسی که این موضوع را در ایران توسعه داد، آیت‌الله‌العظمی سبحانی است و در اهل سنت شیخ محمود شلتوت بود.
حجت‌الاسلام مهدوی‌راد ادامه داد: یکی از موضوعات در رابطه با این گونه تفاسیر این است که به‌ظاهر آیات در کنار هم دارای موضوع‌های گوناگونی هستند، اما در پس آیات نظم و انسجامی وجود دارد که آنها را به همدیگر مرتبط می‌کند. یکی از تفاسیر موضوعی دیگر که بنیانگذار آن شهید صدر است و با عنوان «دروس فی القرآن» منتشر شده است. وی معتقد است ما باید برآیند اندیشه بشری را در پاسخ به پرسشها به قرآن عرضه کنیم تا ببینیم قرآن چه می‌گوید.
این پژوهشگر در ادامه تصریح کرد: ما نیاز به حرکت عمومی‌سازی فکر و اندیشه داریم، نه ساده‌سازی و بی‌محتواسازی. علامه مجلسی در عین اینکه شرح «بحار‌الانوار» را نوشته، «حلیةالمتقین» را نیز نوشته است و اگر آن را با ذهن قرن 10 بخوانید، برای مخاطب آن دوره نوشته شده است. این گونه کارها که با زبانی عمومی نوشته شده است، می‌تواند برای همگان مورد استفاده باشد و همه با قرآن انس بگیرند و طوری نباشد که مصداق آیه‌ای از قرآن باشیم که قرآن را مهجور کنیم.
حسن بلخاری: وارد تأویل‌های بیهوده از قرآن نشویم
حسن بلخاری، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران، در ادامه این نشست درباره کتاب «پیمان الهی با اهل ایمان» گفت: حجت‌الاسلام محمدیان، نویسنده در این کتاب تقسیم‌بندی جدیدی از سور قرآن ارائه کرده است و سعی کرده با فراز مشترک یعنی «یا ایها الذین آمنوا...»، دستورالعملهای خداوند را بیان کند و فهم کتاب به فهم روزگار نزدیک باشد.
وی با بیان اینکه این کار دانشجویی است، افزود: در این اثر سعی شده همانند ترجمه‌ای که آقای حدادعادل از قرآن ارائه کرده است، سهل و همه‌فهم باشد. از سوی دیگر نویسنده چندان مدعی نیست که به دنبال ورود به فضاهای جدید تفسیری و تأویلی قرآن است، اما تازگی کار در انتخاب یک فراز است و اینکه می‌شود قرآن را در هندسه دیگری هم تفسیر کرد و دید؛ از این رو بحث من بر روی این فراز است.
بلخاری ادامه داد: تفسیر بحث ساده کردن قرآن نیست، بلکه کشف بطون قرآن است. با توجه به اینکه قرآن ترجمه‌ناپذیر است و نمی‌توان آن را تفسیر کرد، این بدان معنا نیست که قرآن بطونی دارد و این بطون غیرقابل درک است، بلکه منظور از تفسیر قرآن درک عمق قرآن است. از این رو باید به این موضوع توجه کرد و هدف هیچ‌کس ارائه تفسیر غیرقابل درک نیست، بلکه باید این تفسیر و ترجمه از قرآن باید ساده و همه‌فهم باشد.
این عضو هیئت علمی دانشگاه تهران بیان کرد: آن کس که سخن می‌گوید باید ساده بگوید، لکن آنچه اندیشه می‌کند تا سخن بگوید، باید عمیق بیندیشد؛ از این رو این موضوع در رابطه با قرآن نیز صدق می‌کند و کسی می‌تواند منتقل‌کننده سخنان حضرت معنا باشد که خود در زمینه قرآن به اشراف رسیده باشد.
وی تصریح کرد: یکی از راه‌های کشف معنا، رسیدن به تفسیرهای مفید است. وقتی گفته می‌شود قرآن دارای بطون است، این به این معنی نیست که این بطون غیرقابل فهم است، بلکه دارای ظاهر و باطنی است. از این رو وقتی سخن می‌گویید ساده بگویید و این ساده‌گویی شأن شما را پایین نمی‌آورد، بلکه شأن شما در فهم و ادراک است.
وی در ادامه گفت: وقتی خداوند می‌گوید پیامبر امّی است، این بدان معنا نیست که پیامبر(ص) نمی‌تواند، بلکه بدان معناست که ذهن پیامبر(ص) باید پاک بماند و نباید ذهنش آلوده شود و نباید بخواند و ذهن پیامبر(ص) این گونه بود. از این رو ما نیز باید تلاش کنیم تا وارد تأویل‌ها و تفسیرهای بیهوده از قرآن نشویم.
گفتنی است، کتاب 10 جلدی «پیمان‌های الهی با اهل ایمان» نوشته محمد محمدیان به همت دفتر نشر فرهنگ اسلامی منتشر شده است.
