حقوق انسان در تعالیم دینی بر اصولی الهی استوار است

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) شعبه اروپا، حجت‌الاسلام والمسلمین رمضانی، خطیب جمعه هامبورگ گفت: در جلسه پیشین روشن شد که مکتب انبیاء یک مکتب حقوقی است؛ به این معنا که همه پیامبران الهی مهم‌ترین رسالت خود را در دفاع از حقوق انسان‌ها می‌دانستند و به همین جهت در تعالیم و آموزه‌های خود بر ابعاد حقوق انسان‌ها تأکید داشتند و البته این نظام حقوقی بر اصولی انسانی و الهی استوار بوده؛ و لذا مهم است مروری هر چند کوتاه بر دو واژه حقوق و بشر داشته باشیم.

حجت‌الاسلام رمضانی در خطبه‌های نماز جمعه گفت: واژه «حق» در لغت معانی متعددی دارد مانند «گفتار» و «کردار» و «اعتقاد مطابق با واقع» و نیز به معنای «خدا» و «آفریننده» آمده است، چه اینکه به معنای «آفریده شده» هم آمده ولی می‌توان همۀ آن معانی را به «ثبوت» برگرداند. یعنی هر امر ثابت حال؛ خواه آن امر ثابت، امر واقعی باشد و یا امر نسبی. پس به خدای متعال، «حق» گفته می‌شود، زیرا ثابت و واقعی است و به قرآن نیز حق گفته می‌شود به اعتبار ثبوت آن از طرف خدا؛ چه اینکه کاری را که واقع و ثابت می‌شود، می‌توان «حق» گفت و عدل را نیز حق می‌گویند، زیرا عدل مایه ثبوت و بقای هر چیزی است؛ و اسلام نیز حق اطلاق می‌شود؛ و به خاطر تحقق و واقعیت و ثبوت آن، حق بر ملک و بهره معینِ مشخص نیز گفته می‌شود و این اطلاق به خاطر ثبوت و تحقق آن به حکم قانون یا قرارداد معتبر، ثابت و معین شده است.

خطیب جمعه هامبورگ در ادامه افزود: لازم به یادآوری است در برابر هر یک از معانی مختلف حق می‌توان واژه باطل را به‌کار برد مانند اینکه خدا حق است پس بت‌پرستی و شرک، امر باطل است. واژه حق در قرآن کریم موارد استعمال گوناگونی دارد، به عنوان نمونه دربارۀ خدا به کار رفته مانند «و یعلمون انّ الله هو الحقّ المبین: و می‌‏دانند که خداوند حق آشکار است»(سوره نور آیه 25). در مورد کار خداوند هم استعمال شده «و هو الّذی خلق السّموات و الارض بالحقّ: اوست که آسمان‌ها و زمین را بحق آفرید»(سوره انعام آیه 73) و نیز دربارۀ دین خدا به کار رفته «هو الذی ارسل رسوله بالهدی و دین الحقّ: او کسى است که رسولش را با هدایت و دین حق فرستاده‏ است»(سوره فتح آیه 28).

وی در ادامه گفت: در «رسالة الحقوق» امام سجاد(ع) نیز به بیش از 50 حق اشاره شده که بیشتر شامل حقوق اخلاقی است که در آن، بعد اجتماعی بیشتر مورد توجه قرار گرفته است. با دقت در آیاتی که حدود 40 بار این واژه را به کار برده این نتیجه به دست می‌آید که در بیشتر موارد، مفهوم حقوق آن اراده نشده ولی در برخی از آیات مفهوم حقوقی «حق» قصد شده است. مانند آیه 282 سوره بقره که می‌فرماید «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا إِذا تَدایَنْتُمْ بِدَیْنٍ إِلى‏ أَجَلٍ مُسَمًّى فَاکْتُبُوهُ وَ لْیَکْتُبْ بَیْنَکُمْ کاتِبٌ بِالْعَدْلِ وَ لا یَأْبَ کاتِبٌ أَنْ یَکْتُبَ کَما عَلَّمَهُ اللَّهُ فَلْیَکْتُبْ وَ لْیُمْلِلِ الَّذی عَلَیْهِ الْحَقُّ وَ لْیَتَّقِ اللَّهَ رَبَّهُ وَ لا یَبْخَسْ مِنْهُ شَیْئاً فَإِنْ کانَ الَّذی عَلَیْهِ الْحَقُّ سَفیهاً أَوْ ضَعیفاً أَوْ لا یَسْتَطیعُ أَنْ یُمِلَّ هُوَ فَلْیُمْلِلْ وَلِیُّهُ بِالْعَدْلِ: ای کسانی که ایمان آورده‌اید هرگاه به همدیگر وامی ـ تا سر آمدی معین ـ دادید آن را بنویسید و باید نویسنده‌ای در میان شما از روی عدالت بنویسد و کسی که قدرت بر نویسندگی دارد نباید از نوشتن ـ همان‌طورکه خدا به او تعلیم داده ـ خودداری کند. پس باید بنویسد و آن کسی که حقّ بر عهدۀ اوست باید املا کند و از خدا و پروردگار خویش بترسد و چیزی از آن فروگذار نکند و اگر کسی که حقّ بر عهدۀ اوست کم خرد یا ناتوان است یا نمی‌تواند خودش املا کند باید سرپرست او با رعایت عدالت، املا کنند».

رئیس مرکز اسلامی هامبورگ در ادامه خطبه‌های نماز جمعه اظهار کرد: واژه «حقوق» به چند معنای اصطلاحی به کار رفته؛ از جمله: «حقوق» به نظام حاکم بر رفتار اجتماعی شهروندان یک جامعه اطلاق می‌شود یعنی مجموعۀ بایدها و نبایدهایی که اعضای یک جامعه ملزم به رعایت آنها هستند؛ و البته در این اصطلاح، «حقوق» جمع «حق» نیست بلکه به معنای مفرد به کار رفته است و در این معنا مرادف با «قانون» است، گرچه تفاوت‌‎هایی با هم دارند؛ مانند اینکه قانون معنای عامی دارد که قوانین تشریعی، اعتباری و قوانین تکوینی و حقیقی را در بر می‌گیرد، ولی «حقوق» فقط قوانین تشریعی و اعتباری را شامل می‌شود؛ و تفاوت دیگر در این است که حقوق هم شامل «قوانین موضوعه» می‌شود و هم شامل «قوانین غیرموضوعه» ولی «قانون» فقط شامل قوانینی می‌شود که فرد یا گروه و یا دولتی  وضع شده باشد.

رمضانی ضمن تبیین کلمه حقوق یادآور شد:  کلمه «حقوق» مجموعه حق‌هایی است که از سوی مقام صلاحیت‌داری برای «انسان بما هو انسان» وضع و تضمین شده و در این معنا حقوق جمع حق است. بشر و انسان که دو واژه مترادف هستند به معنای نوعی از موجودات است که دارای دو ساحت و دو بعد مادی و غیر مادی و یا طبیعت و فطرت است و فقط جنبۀ حسی و مادی ندارد؛ بلکه از بعد غیر حسی نیز برخوردار است و بالطبع ظرفیت‌ها و خواسته‌های انسان هم متعدد و متنوع است و لذا در اسلام وقتی سخن از حقوق انسان و بشر می‌شود در حقیقت به همه ابعاد آن نظر دارد که مورد بحث قرار خواهد گرفت.