ارزشهای اقتصاد اسلامی بر اساس هدایت تشریعی به استثمار مبدل نمیشود
گروه حوزه‌های علمیه: مدرس حوزه و دانشگاه در نشست نقد و بررسی دیدگاه‌های علامه طباطبایی درباره اقتصاد، با بیان اینکه اقتصاد سرمایه‌داری یک دانش جهانشمول نیست، تصریح کرد: ارزشهای اقتصاد اسلامی بر اساس هدایت تشریعی به استثمار مبدل نمیشود.
به گزارش خبرگزاری بینالمللی قرآن (ایکنا) حجت‌الاسلام والمسلمین سیدکاظم رجایی، دیشب 7 مهر ماه در نشست علمی «منطق فعالیت اقتصادی از دیدگاه علامه طباطبایی در مقایسه با اقتصاد کلاسیک» گفت: انسان اقتصادی اقتصاد کلاسیک، انسانی خودخواه و مادی‌گرا و لذت‌طلب است؛ او عقلایی با عقل ابزاری فکر می‌کند و به بیان حداکثرسازی نفع مادی شخصی است.
وی افزود: در این نگاه، تولید کننده به دنبال کسب حداکثر نفع مادی و شخصی است و مصرف‌کننده به حداکثرسازی مطلوبیت یعنی لذت مادی محض می‌اندیشد و نفع مادی شخصی ملاک رجحان و انتخاب انسان است.
عضو هیئت مدیره موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) گفت: از دیدگاه علامه طباطبایی، انسان مرکب از روح و بدن است؛ روح که هویت اصلی انسان را تشکیل میدهد از بین رفتنی و مستهلک شدنی نیست و انسان با هدایت تکوینی و با داشتن نیروی فکر و تسخیر موجودات می‌تواند علوم طبقهبندی شدهای برای تصرف در اشیا تدوین و در نتیجه از موجودات عالم برای حفظ وجود و بقای خود استفاده کند.
رجایی تصریح کرد: نفع شخصی و لذت و الم فطری منطق انسان اقتصادی است و این لذایذ است که علم و متعلقات عمل انسان را در نظر انسان زینت میدهد و خداوند به وسیله همین لذایذ آدمی را تسخیر کرده است در این نگاه، این لذت است که سبب انجام افعال میشود و ما با لذت مادی فکری مطابق با فطرت و فکری مخالف با فطرت و موافق هواهای نفسانی مواجهیم.
این محقق حوزه تصریح کرد: نوع اول و دوم هماهنگ با فطرت، مقدمی و سازگار با هدایت تشریعی است، اما نوع سوم منشا اختلاف و استخدام انسان‌ها از یکدیگر است؛ انبیا و اولیا الهی به همراه کتب آسمانی آمدهاند تا انسان را به سمت لذت با دوام سوق دهند؛ لذتی که مطابق با فطرت است وهدایت تکوینی همراه با هدایت تشریعی در جهتدهی انسان به کمال حقیقی و سعادت یا لذت با دوام است.
وی گفت: سوال تحقیق در اینجا آن است که آیا نفع شخصی تنها می‌تواند منافع جامعه را تامین کند؟ فطرت انسان از طرفی به استخدام و از طرفی به زندگی گروهی و اجتماعی حکم می‌کند؛ تنافی بین دو حکم فطری در اینجا همین حکم را دارد نفع طلبی انسان او را به اختلاف و بهره‌کشی در حالی که طبیعت اجتماعی او را به همزیستی با دیگران جهت میدهد.
بنی اسرائیل؛ مصداق انسان حس‌گرای مادی
رجایی یادآوری کرد: خداوند در قرآن بیان می‌کند که این دو عنصر اگر منهای هدایت تشریعی باشد اختلاف دراجتماع پیش میآید؛ خداوند در قرآن مصداق کامل انسان حس‌گرای مادی را بیان می‌کند که همان بنی‌اسراییل هستند.
وی بیان کرد: وضع قوانین برای عدم اختلاف در اجتماع ضرورت پیدا می‌کند و یافتههایی که داریم به ما میگوید غریزههای شخصی در او کافی نیست و هدایت تشریعی لازم است.
اسلام دخالت دولت در حد نظارت را می‌پذیرد
این مدرس حوزه و دانشگاه با بیان اینکه نکته اصلی آن است که اقتصاد سرمایه‌داری یک دانش جهانشمول نیست تصریح کرد: ارزشهای اقتصادی اسلامی بر اساس هدایت تشریعی به استثمار مبدل نمیشود؛ از طرفی سیستم اقتصادی اسلام بر اساس آیات قرآن در حد نظارت، دخالت دولت را مجاز میشمارد.
در ادامه این نشست، حجج اسلام جابری و عزیزی‌کیا، به نقد مقاله ارایه شده توسط حجت‌الاسلام رجایی پرداختند؛ حجت‌الاسلام والمسلمین جابری در این نشست گفت: سؤال اصلی در خصوص نوع نگاه به مسئله رفتار بهینه انسانی و نقش آن در سعادت است ولی در این سوال باید کاملا مشخص می‌شد که آیا در اینجا، نظر علامه بیان شده است یا خیر.
وی گفت: شخصیت جامعالاطراف علامه باید در پژوهشهای تخصصی در این زمینه جای گیرد و نظرات علما و اساتید در همین زمینه در این پژوهشها منظور شود.
نقد ناقدان
همچنین حجت‌الاسلام والمسملین عزیزی‌کیا عنوان کرد: در این پژوهش مبحث منطق فعالیت اقتصادی مطرح شده است که این عنوان، عنوان درستی نیست، بلکه حضرت علامه بیشتر به مباحث انگیزشی و منشا فعالیت اقتصادی اشاره می‌کند؛ نکته دیگر آنکه برای اینکه منشا و انگیزه اقتصادی را از دیدگاه علامه مطرح کنیم باید به سراغ مبانی انسان‌شناسی بحث میرفتیم و بر اساس عنوانی که داشتیم پیش میرفتیم.
وی اظهارکرد: نکته دیگر آنکه خیلی از مطالب در این پژوهش کلی است؛ باید وقتی که مبنا را میآورید برای فعالیت اقتصادی توجیه کنید؛ نظرات اقتصادمحوران و ماده‌محوران در امور اقتصادی از بین رفته است و دیگر کسی این نظرات را قبول ندارد و باید این مباحث بیان می‌شد.
