ویژگی‌های اقتصاد اسلامی و سالم از منظر امام محمد باقر(ع)
گروه اقتصاد: عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی، در سخنرانی پیش از خطبه‌های نماز جمعه امروز تهران، به تبیین ویژگی‌های اقتصاد اسلامی و سالم از منظر امام محمدباقر(ع) پرداخت.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، حسن رحیمپورازغدی، عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی، در خطبه‌های پیش از نماز جمعه امروز، 11 مهرماه، در ادامه سلسله مباحث خود در زمینه «مفهوم‌شناسی بازار اسلامی و اقتصاد مقاومتی در شعار امسال» اظهار کرد: در نوبت قبل که میلاد حضرت امام رضا(ع) بود، بنده چند دسته از روایات ایشان از تعریف اقتصاد سالم عرض کردم و چون امروز مصادف با شهادت امام محمد باقر(ع) است تصمیم دارم به بخشی از روایات ایشان که در زمینه تعریف اقتصاد اسلامی و سالم وجود دارد، بپردازم.
وی افزود: ابتدا باید دانست که اولین تعریف از بازار اسلامی و اقتصاد سالم، این است که این اقتصاد ترکیبی از حقوق و اخلاق است. امام باقر(ع) در روایتی به سه اصل اقتصاد اسلامی از منظر رسول اکرم(ص) اشاره می‌کنند و می‌فرمایند: پیامبر اسلام فرمودند اولا هیچ مالکیت خصوصی بدون توجه به ملاحظات اخلاقی و حقوقی مطلق نیست، دوم اینکه به هیچ بهانه‌ای نمی‌توان حریم خصوصی را مورد تهاجم قرار داد و سوم اینکه حکومت‌ها باید توجه داشته باشند که اگر برای یک اصل عمومی خدمتی انجام دهند باید مصالح خصوصی را پایمال نکنند.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی ادامه داد: اصل بعدی در اقتصاد اسلامی از منظر امام باقر(ع) این است که اگر معامله حقوقی و اقتصادی نکردید معامله معنوی کنید و اگر به خدا و آخرت اعتقاد دارید از خیر اموال خود بگذرید. فقها اعتقاد دارند اصل لاضرر و لاضرار، اصل حاکم بر تمام معاملات اقتصادی و حقوقی است و باید حاکمیت حقوق مظلوم را ترجیح داد. معنی این اصل، این است که هر قانونی که به مصالح اقتصادی، حقوقی و اخلاقی جامعه آسیب بزند، حاکم اسلامی مانع آن می‌شود.
وی افزود: روایت بعدی، این است که شخصی می‌گوید: نزد امام باقر(ع) رسیدم و گفتم که می‌خواهم به مکه بروم اما کسی هست که جزء جریان مُرجئه است و از من طلبی دارد، آیا من می‌توانم بدون پرداخت طلب او به قصد عبادت به مکه بروم؟ امام باقر(ع) می‌فرمایند: باید ابتدا حق او را بپردازی، سپس این کار را انجام دهی و اگر اینکار را انجام ندهی، برخلاف اخلاق و تعهد اقتصادی است و مراقب باش که مهمترین دغدغه یک بازاری مسلمان باید این باشد با بدهی حتی نسبت به غیرمسلمان از دنیا نرود.
رحیم‌پور اظهار کرد: اصل بعدی در بازار اسلامی و اقتصاد سالم از نظر امام محمد باقر(ع) این است که مؤمن هرگز به دیگری خیانت نمی‌کند و حتی اگر با کفار معامله می‌کند باید جنس را سالم تحویل دهد. اقتصاد مقاومتی با خیانت موفق نمی‌شود بلکه با تعهد و امانتداری است و بنده معتقدم این جمله امام باقر باید سر در تمام دانشکده‌های اقتصاد و بازرگانی ما باشد.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی ادامه داد: اصل بعدی در اقتصاد اسلامی از نظر امام باقر(ع) و در جواب کسانیکه به اسم معنویت تنبلی می‌کنند و پرکاری و نظم و تعهد اقتصادی را به مفهوم دنیا طلبی می‌دانند، این است که می‌فرمایند: هرکس که فعالیت شبانه‌روزی داشته باشد که به استقلال اقتصادی رسیده و عفت اقتصادی داشته باشد و فعالیت و تلاش او برای مبارزه با وابستگی باشد، این امر طلب دنیا نیست بلکه طلب آخرت و این کار کردن عبادت است. همچنین اگر علاوه بر وضعیت معیشت خود به این هدف فکر کنید که ملت شما هم فقیر نباشد، من تضمین می‌کنم وقتی چنین کسانی با خدا ملاقات می‌کنند با چهره نورانی در پیشگاه خدا حاضر می‌شوند.
رحیم‌پور اظهار کرد: روایت بعدی از امام باقر(ع) راجع به پول مفت درآوردن در بازار است. ایشان می‌فرمایند: کسانیکه فکر می‌کنند کار معقول و عقلانی، این است که کمتر کار کرده و بیشتر پول درآورند، اینکار آنان فارغ از دین و عقلانیت است و متأسفانه این امر امروزه در بین ما رایج است. ایشان می‌فرمایند این امر کسب حرام است و هرکس هرچیزی را تحویل می‌گیرد باید برروی آن کار کرده و از این طریق کسب سود کند.
وی افزود: اصل بعدی، پاسخ امام محمد باقر(ع) به این سؤال است که آیا می‌توان مال حلال نامحدود و بی‌نهایت داشت؟ که ایشان می‌فرمایند: شخصی نزد ایشان آمد و گفت: من صد هزار سکه دارم، که اما در پاسخ می‌فرمایند: تو شیعه ما نیستی؛ چون کسی‌که در شرایط کنونی جامعه اینهمه پول برای خود نگه داشته است شیعه ما نیست و شیعه نصف این مبلغ را هم نگه نمی‌دارد. ایشان می‌فرمایند: در این شرایط اقتصادی، کسی نمی‌تواند بدون رانت‌خواری، آنهمه مال کسب کند و اگر هم کسب کرد با وجود وضعیت بد اقتصادی مسلمین نمی‌تواند این اموال را در نزد خود نگه دارد و صرف نیازمندان نکند. البته باید توجه داشت که مسئله عدد و رقم، عرف شرایط زمان و مکان است.
رحیم‌پور ادامه داد: سوال بعدی از امام باقر(ع) این است که فلسفه پول و ثروت چیست؟ که ایشان می‌فرمایند: ما ضد پول و سرمایه نیستیم و پول یک پدیده الهی و مقدس است اما فلسفه پول و سرمایه برای این است که زندگی همه مردم به سامان برسد. باید توجه داشت که در قرآن از یک طرف آمده است که پول، خیر است و از طرف دیگر اشاره شده است که حق ندارید اینهمه پول را انبار کنید و باید دانست اینها تناقض ندارد. در مقام تولید ثروت باید با تمام هدف دست به فعالیت اقتصادی زد اما نباید آن را هم انبار کرد و هیچ خدمتی به فقرا، محرومین و نیازمندان ارائه نداد.
وی افزود: اصل بعدی مسئله تعادل اقتصادی است. از ایشان سؤال شده است که کدام یک از زندگی فقیرانه یا اشرافی، زندگی اسلامی است؟ که ایشان در جواب می‌فرمایند: هیچکدام اسلامی نیست؛ چراکه خداوند، نه زندگی فقیرانه و نه اشرافی را برای مردم نمی‌خواهد. روایت بعدی این است که می‌فرمایند در بازار اسلامی سه اصل دین‌شناسی درست، متلاطم نبودن اقتصاد کشور اسلامی و مدیریت درست باید رعایت شود و اگر اینها رعایت نشود، این جامعه از جامعه کامل اسلامی به دور است.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی ادامه داد: روایت بعدی از امام محمد باقر(ع) در مورد ویژگی‌های اقتصاد اسلامی و سالم، این است که می‌فرمایند کسانی است که گمان می‌کنند مذهبی هستند اما چند کار از جمله وجود دین در معاملات در بین آنها رسم نیست و اگر اینها را در آنان دیدید، بدانید انها دین ندارند. ایشان می‌فرمایند وای به جامعه‌ای که دین خدا در معاملات آنها جاری نیست و چنین افرادی هرچقدر که ادعای مذهبی بودن داشته باشند، دین ندارند مگر اینکه به شعارهای خود در بازار عمل کنند و بعد فرمودند اگر در جایی ظلم اقتصادی مشاهده می‌کنید و سکوت می‌کنید، دین ندارید.
وی اظهار کرد: روایت بعدی از امام باقر(ع) در باب حدود پول درآوردن است که ایشان در پاسخ به این سؤال که حدود سرمایه‌اندوزی چیست؟ می‌فرمایند: امروز باید شعار ابوذر را تکرار کرد که سرمایه‌دارانی که صرفا به مال‌اندوزی فکر کرده و ذره‌ای به خدمت به نیازمندان توجه ندارند را به آتش الهی وعده می‌داد و آخرین روایت، این است که ایشان می‌فرمایند: آیا شما گمان می‌کنید کسانیه پول دارند، غنی و کسانیکه ندارند فقیرند و چه بسا کسانیکه بسیار متمول هستند و قانع نیستد و کسانیکه بسیار ندار هستند اما غنی هم هستند. امام باقر(ع) می‌فرمایند: سرمایه‌داران واقعی کسانی هستند که به زندگی قانع‌اند و مازاد خود را در راه خدمت به دیگران به کار می‌گیرند.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی در پایان اظهار کرد: این موارد، بخشی از روایات از حضرت امام باقر(ع) در زمینه ویژگی‌های اقتصاد اسلامی بود که هم به تبیین رسانه‌ای نیاز دارد، هم باید دانشگاه‌ها تدریس شود و هم نظام حقوقی، دولت و مجلس ما باید توجه داشته باشند که اقتصاد سالم از منظر امام باقر(ع) چیست و چه ویژگی‌هایی دارد؟
