ضرورت معرفی الگوهای اخلاقی در فضای مجازی

محمدصادق افراسیابی، کارشناس فضای مجازی، در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) با اشاره به  تدوین قوانینی برای توسعه فرهنگ خلاق محور در فضای مجازی اظهار کرد: تدوین قوانینی برای توسعه فرهنگ اخلاق محور در فضای مجازی نیازمند شاخت قواعد حاکم بر فضای مجازی است. فضای مجازی، یک فضای چند بعدی است که همه ابعاد زندگی را در برمی‌گیرد و علاوه بر آن بی‌زمانی و بی‌مکانی آن را به یک جهان جدید تبدیل کرده است.

قواعد نظم‌محور مدرنیسم به هیچ وجه با ظرفیت‌های مجازی هم‌خوانی ندارد

وی ادامه داد: این جهان جدید دارای نظم نوینی است که با نظریه‌های سابق حوزه علوم اجتماعی و سیاست‌گذاری فرهنگی قابل مدیریت نیست و بیشتر از آنکه بیانگر مدرنیته باشد، پست‌مدرنیسم را به تصویر می‌کشد. حقیقت آن است که قواعد نظم‌محور مدرنیسم به هیچ وجه با ظرفیت‌های مجازی هم‌خوانی ندارد و این فضا با استفاده از اندیشه سیال و بیش از حد انعطاف‌پذیر پست‌مدرنیسم بنیان گذاشته شده است.
این کارشناس فضای مجازی تصریح کرد: در این فضا دو رویکرد عمده وجود دارد، یک رویکرد بیانگر غیر قابل اطمینان بودن فضای مجازی است و یک رویکرد بیانگر امکان استفاده از ظرفیت‌های فضای مجازی برای توسعه جوامع است. بودریار(Baudrillard) یکی از کسانی است که نسبت به این فضا بسیار بدبین است. به تعبیر بودریار در فضای مجازی شاهد چینش‌های غیرمرتبط مفاهیم هستیم در حالیکه واقعا هیچ نظم منطقی در پس این کنارهم قرار گرفتن مفاهیم وجود ندارد.

وی بیان کرد: جهان مجازی، جهانی است که در آن رمزها سلطه دارند و گاهی در پس رمزگذاری اشیاء و مفاهیم هیچ معنای واقعی و بیرونی وجود ندارد، اما در همین حال نظریه دهکده جهانی مارشال مک لوهان، نظریه بازار پیام دکتر محسنیان‌راد و نظریه جامعه شبکه‌ای کاستلز؛ بیانگر فرصت‌های ویژه فضای مجازی است. در چنین شرایطی براساس نظریه میدان و سرمایه «بوردیو»(Bourdieu)، شاهد شکل‌گیری یک میدان جدید هستیم که صرف‌نظر از دیدگاه‌های انتقادی بودریار، ممکن است با نگاه بوردیویی و ترکیب آن با نظریه جامعه شبکه‌ای «کاستلز»(Castells) به این معنا برسیم که ایجاد قواعد اخلاقی در چنین فضایی نیازمند شاخت میدان جدیدی است که خلق شده است.

افراسیابی ادامه داد: در این میدان حاکمیت اخلاق بر روابط و فعالیت‌های اجتماعی در جهان مجازی، یک موضوع هژمونیک است. یعنی باید دولت‌ها از طریق ایجاد هژمونی، حاکمیت اخلاق بر روابط اجتماعی را پیگیری کنند و این طور نیست که با دیدگاه‌های تکنوکرات بتوانیم فضای مجازی را مدیریت کنیم. تکنوکرات‌ها بر این باورهستند که از طریق دانش فنی می‌توان فضای مجازی را مدیریت کرد در حالیکه در نقطه مقابل طرفداران نظریه‌های مطالعات فرهنگی معتقد هستند باید از طریق ایجاد هژمونی، گفت‌و‌گو با مردم و گفتمان‌سازی فضای مجازی را مدیریت کرد. بنابر این هم در تدوین قواعد اخلاقی برای فضای مجازی و هم در اجرای آن باید به استفاده از راهکارهای فرهنگی روی آورد.

وی یادآور شد: حقیقت آن است که در جهان امروز قدرت نمادین نقش اصلی را در اجرای سیاست‌های فرهنگی ایفا می‌کند و باید برای حاکمیت اخلاق بر فضای مجازی بیش از گذشته از قدرت نمادین که کاملا پنهان، نرم و حتی برای مردم کاملا جذاب و دوست داشتنی است، استفاده کرد. «بوردیو» برای بسط نظریه قدرت نمادین، از مفاهم کاریزما و مشروعیت «وبر» کمک می‌گیرد.

کارشناس فضای مجازی تصریح کرد: این نظریه بر نقش فعالی که فرضیه‌های پذیرفته شده در تشکیل و حفظ روابط مبتنی بر قدرت بازی می‌کنند تأکید دارد. به عبارت دیگر برای حاکمیت اخلاق بر فضای مجازی با استفاده از نظریات «بوردیو» لازم است امر اخلاقی خود به عنوان یک سرمایه نمادین برای افراد جامعه تعریف شود.

پیاده‌سازی امور اخلاقی در فضای مجازی

وی افزود: یکی از راهکارهایی که می‌تواند در این مسیر مورد تأکید قرار گیرد، معرفی الگوهای اخلاقی در فضای مجازی است. گاهی اوقات اگر ما به جای بسنده کردن به صحبت‌های قبلی در خصوص اهمیت اخلاق در فضای مجازی، به سراغ پیاده‌سازی امر اخلاقی برویم، علاوه بر اینکه به هدف خود دست یافته‌ایم، تأثیر‌گذاری بیشتری را هم شاهد خواهیم بود.

افراسیابی ادامه داد: در این خصوص امام معصوم(ع) می‌فرمایند: «کونوا دعاة‌الناس بغیر ألسنتکم؛ با غیر زبان‌هایتان مردم را دعوت کنید» و این طور نباشد که دائم فقط با زبان، دیگران را به کارهای خیر دعوت کنید که در این صورت دعوت به خیر کم کم جنبه شعاری می‌یابد.

وی بیان کرد: یکی از بهترین راهکارهای پیاده‌سازی امر اخلاقی معرفی الگوهای اخلاق در فضای مجازی است. ما در میان سایت‌های خبری، سایت‌هایی داریم که بدون هیچ چشم داشتی به درآمدهای نامشروع بر حفظ ارزش‌های اخلاقی تأکید دارند. در حوزه شبکه‌های اجتماعی و شبکه‌های به اشتراک‌گذاری و وبلاگ‌‌سرویس‌ها، سرویس‌هایی هستند که حتی حاضرند درآمدهایی را از دست بدهند، اما در دام امور غیر اخلاقی نیفتند. اگر ما این الگوها را به مردم معرفی کنیم، کم کم اخلاق به عنوان یک سرمایه نمادین جایگاه خود را در جامعه پیدا می‌کند.

افراسیابی در پایان اظهار کرد: در زمینه معرفی الگوهای اخلاقی به جامعه، رسانه‌های جمعی نقش جدی دارند و باید با معرفی الگوهای موفق تقید به امر اخلاقی در فضای مجازی، زمینه تسلط اخلاق بر فضای مجازی را به عنوان یک شاخص فرهنگی و اجتماعی بسیار مهم فراهم کنند و طوری شود که اگر کسی اخلاق را در فضای مجازی نادیده گرفت، مردم او را نادیده بگیرند و حتی طرد کنند. تنها در این شرایط است که می‌توانیم امیدوار باشیم امور اخلاقی در فضای مجازی رعایت شوند.