هشتمين نشست «الگوی اسلامی ايرانی پيشرفت» برگزار شد
گروه انديشه: نشست «ارزش اخلاقی و معيار آن» از مجموعه نشستهای الگوی اسلامی ايرانی پيشرفت با سخنرانی حجت‌الاسلام والمسلمين حسن معلمی استاد حوزه علميه قم و عضو هيئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامی برگزار شد.
به گزارش خبرگزاری قرآنی ايران(ايكنا) به نقل از روابط عمومی مجموعه نشستهای الگوی اسلامی ايرانی پيشرفت، نشست «ارزش اخلاقی و معيار آن» از مجموعه نشستهای الگوی اسلامی ايرانی پيشرفت با سخنرانی حجت‌الاسلام والمسلمين حسن معلمی استاد حوزه علميه قم و عضو هيئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامی عصر روز گذشته، 29 آذرماه در دانشكده اقتصادی دانشگاه تهران و به همت گروه مطالعات توسعه اسلامی برگزار شد.
حجت‌الاسلام حسن معلمی در ابتدای اين نشست با اشاره به معانی رايج در فلسفه گفت: سه معنای رايج برای فلسفه وجود دارد. در يونان باستان طبيعيات، رياضيات، منطق و الهيات كه حكمت نظری به شمار می رفتند و اخلاق و سياست كه در بخش حكمت عملی مطرح بودند را مجموعاً فلسفه می گفتند.در يك معنای ديگر، همه علوم عقلی را فلسفه می گويند. ارسطو نيز در يك معنا معتقد است فلسفه احكام كلی همه علوم است. اين احكام كلی در همه علوم جاری است ولی در هيچكدام به طور مجزا نمی گنجد.
وی افزود: فلسفه اخلاق نوعی فلسفه مضاف است. فلسفه ذهن و فلسفه اخلاق از جمله فلسفه های مضاف هستند. در اين معنا فلسفه به يك علم اضافه می شود. بايد توجه داشت كه فلسفه تحليلی يك فلسفه نيست بلكه يك جنبش بود كه از درون آن علم هايی به وجود آمد. فلسفه ذهن، فلسفه زبان و فلسفه اخلاق از جمله اين علم ها هستند.
اين عضو هيئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامی در ادامه گفت:اينكه گزاره های اخلاقی، اخباری هستند يا انشائی از پرسش های مهم فلسفه اخلاق است. پرسش مهم ديگر در فلسفه اخلاق ملاك ارزشمندی يك فعل است. برخی معتقدند ملاك ارزش، سعادت است و برخی مثل جرمی بنتام معتقدند ملاك ارزش سودمندی است .
معلی ياد آور شد: مكاتب اخلاقی بيشتر در اخلاق هنجاری قرار می گيرند. اخلاق هنجاری نيز دو نوع است يكی غايت انگارانه و ديگری وظيفه گرايانه . بايد توجه داشت كه فلسفه اخلاق می تواند بحث های عام را انجام دهد و می تواند ربط و نسبت خود با علومی چون اقتصاد و سياست را نشان دهد.
وی افزود: بايد برای تقريب ذهن كاربردهای ارزش را بيان كرد. مثلا عدد 10 ارزش بيشتری از عدد 9 دارد . معمولا چيزی كه مطلوب ماست دارای ارزش است. مثلاً دانايی، تخصص، كمال، صدای خوب، محبوب بودن، سودمندی، لذت آفرينی، زيبايی، سرور و خوشحالی دارای ارزش هستند. ارزش معنا و حقيقتی است كه از خود آن مطلع نيستيم بلكه در اموری چون سودمندی و كمال يافت می شوند. بايد توجه داشت مفاهيم اخير مرادف مفهوم ارزش نيستند.
معلمی در ادامه به بررسی يك پرسش مهم در باب معيارهای ارزش پرداخت و گفت: پرسش اين است كه آيا معيارهای ارزش بر اساس جهان بينی های گوناگون متفاوت هستند يا نه. جهان بينی در ارزش می تواند خود را نشان دهد و بر آن تاثيرگذار باشد. در بحث معيار شايد نتوان گفت مطلوبيت معيار ارزش است ولی در تعيين ارزش كاربرد دارد.
استاد حوزه علميه قم ارزش ها را به دو دسته تقسيم كرد و گفت: در برخی ارزشها جهان بينی و فلسفه خاص اثرگذار است. برخی ارزشها بر مدار دين و فرهنگ خاصی نيستند. برای نمونه آنچه به ما امنيت بدهد با ارزش است. لذا اين ارزش مستقل از فرهنگ يا دين خاص است. ولی در مورد تعيين حدود و ثغور چنين ارزشهايی نيز فرهنگ و جهان بينی تاثير خود را می گذارد. برای مثال امنيت و آزادی در بسترهای فرهنگی خاصی تعريف می شود.
وی افزود: وقتی جهان بينی خاص پيدا كرديم تعيين قلمرو و حدود ارزشهای به ظاهر خنثی نيز توسط جهان بينی تعريف می شود. به عبارت ديگر جهان بينی ما می تواند در ارزشهای خنثی (نه در اصل) بلكه در تعيين قلمرو و حدود مؤثر باشد.
معلمی تصريح كرد: در اخلاق علاوه بر بحث خوب بودن و بد بودن بحث الزام نيز وجود دارد. يعنی الزام دروغ نگفتن يا راست گفتن برای نمونه چيست. بحث منطقی در باب ارزش می خواهد اين الزام را توضيح دهد. اخلاق در افعال اختياری انسان معنا دارد و بين افعال اختياری و نتايج حاصل از آن رابطه علی و معلولی است. افعال دو گونه هستند يكی افعال جوارحی و ديگری افعال جوانحی. راه رفتن و غذا خوردن افعال جوارحی هستند و نيت كردن از افعال جوانحی به شمار می رود.
وی با اشاره به رفع نياز های دائمی تاكيد كرد: نيازهای دائمی را بايد مرتفع كرد. افعالی برای رفع نياز لازم است كه علت برآوردن آن نياز باشند برای رسيدن به جامعه اقتصادی سالم هر بايد و نبايدی نمی تواند ما را به چنين جامعه ای برساند. بايد توجه داشت بايدهايی وجود دارد كه عقل و شعور ما به سبب رابطه علت و معلولی ميان پديده ها، اين الزام را كشف كرده است . بايدهايی هم وجود دارند كه انشائی محض هستند .
حجت الاسلام حسن معلمی در پايان صحبت هايش ياد آور شد: ارزش هر فعلی كه در اين عالم انجام دهيم به ميزان تاثيری است كه در رسيدن به غايت های ما دارد به عبارت ديگر ارزش هر فعلی به ميزان تاثيری است كه بر غايات ما می گذارد، كاری كه بيشترين تاثير را در رساندن ما به غايات نهايی داشته باشد ارزشمند است . بر اين اساس می توان ارزشمند بودن يك فعل نسبت به فعل ديگر را مقايسه كرد لذا ارزشهای هر علم مثل ارزشهای اقتصادی علاوه بر ملاك ها و معيارهای عام بايد در چارچوب جهان بينی توحيدی و اسلامی قرار بگيرد.
حجت‌الاسلام حسن معلمی در ابتدای اين نشست با اشاره به معانی رايج در فلسفه گفت: سه معنای رايج برای فلسفه وجود دارد. در يونان باستان طبيعيات، رياضيات، منطق و الهيات كه حكمت نظری به شمار می رفتند و اخلاق و سياست كه در بخش حكمت عملی مطرح بودند را مجموعاً فلسفه می گفتند.در يك معنای ديگر، همه علوم عقلی را فلسفه می گويند. ارسطو نيز در يك معنا معتقد است فلسفه احكام كلی همه علوم است. اين احكام كلی در همه علوم جاری است ولی در هيچكدام به طور مجزا نمی گنجد.
وی افزود: فلسفه اخلاق نوعی فلسفه مضاف است. فلسفه ذهن و فلسفه اخلاق از جمله فلسفه های مضاف هستند. در اين معنا فلسفه به يك علم اضافه می شود. بايد توجه داشت كه فلسفه تحليلی يك فلسفه نيست بلكه يك جنبش بود كه از درون آن علم هايی به وجود آمد. فلسفه ذهن، فلسفه زبان و فلسفه اخلاق از جمله اين علم ها هستند.
اين عضو هيئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامی در ادامه گفت:اينكه گزاره های اخلاقی، اخباری هستند يا انشائی از پرسش های مهم فلسفه اخلاق است. پرسش مهم ديگر در فلسفه اخلاق ملاك ارزشمندی يك فعل است. برخی معتقدند ملاك ارزش، سعادت است و برخی مثل جرمی بنتام معتقدند ملاك ارزش سودمندی است .
معلی ياد آور شد: مكاتب اخلاقی بيشتر در اخلاق هنجاری قرار می گيرند. اخلاق هنجاری نيز دو نوع است يكی غايت انگارانه و ديگری وظيفه گرايانه . بايد توجه داشت كه فلسفه اخلاق می تواند بحث های عام را انجام دهد و می تواند ربط و نسبت خود با علومی چون اقتصاد و سياست را نشان دهد.
وی افزود: بايد برای تقريب ذهن كاربردهای ارزش را بيان كرد. مثلا عدد 10 ارزش بيشتری از عدد 9 دارد . معمولا چيزی كه مطلوب ماست دارای ارزش است. مثلاً دانايی، تخصص، كمال، صدای خوب، محبوب بودن، سودمندی، لذت آفرينی، زيبايی، سرور و خوشحالی دارای ارزش هستند. ارزش معنا و حقيقتی است كه از خود آن مطلع نيستيم بلكه در اموری چون سودمندی و كمال يافت می شوند. بايد توجه داشت مفاهيم اخير مرادف مفهوم ارزش نيستند.
معلمی در ادامه به بررسی يك پرسش مهم در باب معيارهای ارزش پرداخت و گفت: پرسش اين است كه آيا معيارهای ارزش بر اساس جهان بينی های گوناگون متفاوت هستند يا نه. جهان بينی در ارزش می تواند خود را نشان دهد و بر آن تاثيرگذار باشد. در بحث معيار شايد نتوان گفت مطلوبيت معيار ارزش است ولی در تعيين ارزش كاربرد دارد.
استاد حوزه علميه قم ارزش ها را به دو دسته تقسيم كرد و گفت: در برخی ارزشها جهان بينی و فلسفه خاص اثرگذار است. برخی ارزشها بر مدار دين و فرهنگ خاصی نيستند. برای نمونه آنچه به ما امنيت بدهد با ارزش است. لذا اين ارزش مستقل از فرهنگ يا دين خاص است. ولی در مورد تعيين حدود و ثغور چنين ارزشهايی نيز فرهنگ و جهان بينی تاثير خود را می گذارد. برای مثال امنيت و آزادی در بسترهای فرهنگی خاصی تعريف می شود.
وی افزود: وقتی جهان بينی خاص پيدا كرديم تعيين قلمرو و حدود ارزشهای به ظاهر خنثی نيز توسط جهان بينی تعريف می شود. به عبارت ديگر جهان بينی ما می تواند در ارزشهای خنثی (نه در اصل) بلكه در تعيين قلمرو و حدود مؤثر باشد.
معلمی تصريح كرد: در اخلاق علاوه بر بحث خوب بودن و بد بودن بحث الزام نيز وجود دارد. يعنی الزام دروغ نگفتن يا راست گفتن برای نمونه چيست. بحث منطقی در باب ارزش می خواهد اين الزام را توضيح دهد. اخلاق در افعال اختياری انسان معنا دارد و بين افعال اختياری و نتايج حاصل از آن رابطه علی و معلولی است. افعال دو گونه هستند يكی افعال جوارحی و ديگری افعال جوانحی. راه رفتن و غذا خوردن افعال جوارحی هستند و نيت كردن از افعال جوانحی به شمار می رود.
وی با اشاره به رفع نياز های دائمی تاكيد كرد: نيازهای دائمی را بايد مرتفع كرد. افعالی برای رفع نياز لازم است كه علت برآوردن آن نياز باشند برای رسيدن به جامعه اقتصادی سالم هر بايد و نبايدی نمی تواند ما را به چنين جامعه ای برساند. بايد توجه داشت بايدهايی وجود دارد كه عقل و شعور ما به سبب رابطه علت و معلولی ميان پديده ها، اين الزام را كشف كرده است . بايدهايی هم وجود دارند كه انشائی محض هستند .
حجت الاسلام حسن معلمی در پايان صحبت هايش ياد آور شد: ارزش هر فعلی كه در اين عالم انجام دهيم به ميزان تاثيری است كه در رسيدن به غايت های ما دارد به عبارت ديگر ارزش هر فعلی به ميزان تاثيری است كه بر غايات ما می گذارد، كاری كه بيشترين تاثير را در رساندن ما به غايات نهايی داشته باشد ارزشمند است . بر اين اساس می توان ارزشمند بودن يك فعل نسبت به فعل ديگر را مقايسه كرد لذا ارزشهای هر علم مثل ارزشهای اقتصادی علاوه بر ملاك ها و معيارهای عام بايد در چارچوب جهان بينی توحيدی و اسلامی قرار بگيرد.
مطالب مرتبط
