نگاه علمی به هنر کتیبه‌دوزی قرآنی مغفول مانده است
گروه هنر: با هنر سوزن‌دوزی و مشتقات آن می‌توانیم حروف و آیات قرآنی را نگارش کنیم؛ در زمینه کتیبه‌دوزی قرآنی به نظر می‌رسد که شیوه‌های قدیمی علمی‌تر دنبال می‌شده است اما متأسفانه از جایی به بعد دید علمی در آن وجود نداشته است.
نسرین کاردانی اصفهانی (متولد 1347) هنرمند سوزن‌دوز ساکن اصفهان است که آموزشگاه صنایع دستی هما را از سال 87 در این شهر دایر کرده و آن را اداره می‌کند.
وی که بارها به عنوان کارآفرین و پژوهشگر نمونه هنری مورد تقدیر قرار گرفته است، از جمله بانوان منتخب دوازدهمین همایش بین‌المللی بانوان قرآن‌پژوه است که قرار است اسفندماه سال جاری برگزار شود. خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) با این بانوی هنرمند گفت‌و‌گویی انجام داده است که در ادامه می‌خوانید:
- دامنه هنر سوزن‌دوزی چه گونه‌هایی را در برمی‌گیرد؟ نگاه شما به این هنر چگونه است؟
من از زمانی که کار بر روی این هنر را به شکل حرفه‌ای آغاز کردم، در صدد احیای این هنر که از جمله هنرهای فراگیر و ناب ایرانی است، بودم؛ همه گونه‌های سوزن‌دوزی مورد نظرم بوده است و نسبت به همه آنها که به عنوان نمونه می‌توانم به سرمه‌دوزی، پته‌دوزی، قلاب‌دوزی، بلوچ دوزی اشاره کنم، نگاه تخصصی داشته‌ام. تحقیقات و پژوهش‌های دامنه‌داری نیز در این زمینه به عمل آوردم که همه آنها در جهت بازنگری این گونه‌ها و استاندارد‌سازی آنها صورت گرفته است؛ 35 گونه سوزن‌دوزی استاندارد‌سازی شده است که هم جنبه تزئینی در آنها لحاظ شده و هم نگاهی کارآفرینی و هم تزئینی به آنها داشته‌ام.
- آیا در این زمینه کتابی هم تألیف کرده‌اید؟
بله، دو کتاب به شکل تقریباً تخصصی در این زمینه تألیف کرده ام که البته بیشتر برنامه‌ریزی در مورد اشتغال خانم‌های خانه‌دار است؛ یکی از آنها «گلدوزی ماشینی و نقاشی روی پارچه» بوده است و دیگری «تست‌های فنی و حرفه‌ای سرمه‌دوزی صنعتی و تزئینی» که بانوان علاقه‌مندان می‌توانند با مطالعه آن به‌راحتی گونه‌هایی از هنر سوزن‌دوزی را فراگیرند.
- خاستگاه هنر سوزن‌دوزی در ایران کجاست؟ آغاز این هنر به چه زمانی بازمی‌گردد؟
خاستگاه سوزن‌دوزی همه نقاط ایران است، با وجود آنکه بیشتر خطه‌های مرکزی و جنوبی ایران به این امر اشتغال دارند اما نمونه‌هایی در خراسان رضوی از فعالیت در این هنر نیز موجود است؛ سوزن‌دوزی در جای جای ایران‌زمین نام‌های متنوعی به خود گرفته است، به طور مثال پلیش دوزی که مربوط به ایلات قشقایی است، بلوچ‌دوزی که به نواحی شرقی ایران مربوط می‌شود و قلاب‌دوزی که بیشتر به اهالی گیلان و رشت به آن می‌پردازند.
- در مورد ارتباط این هنر با قرآن توضیح دهید؟
کتیبه‌دوزی متون و آیات قرآنی از جمله شاخه‌های این هنر است که به خدمت کلام الله مجید درآمده است، اساساً با هنر سوزن‌دوزی و مشتقات آن می‌توانیم حروف و آیات قرآنی را نگارش کنیم، در این زمینه همانطور که پیشتر اشاره شده تحقیق و مطالعه زیادی داشته‌ام، در زمینه کتیبه‌دوزی قرآنی به نظر می‌رسد که شیوه‌های قدیمی علمی‌تر دنبال می‌شده است اما متأسفانه از جایی به بعد دید علمی در آن وجود نداشته است؛ به طور مثال در پرده‌وزی کتیبه‌های قرآنی پرده خانه خدا روزگاری هنرمندان ایرانی آن را انجام می‌دادند اما بعد هنرمندان عربستانی انجام آن را عهده‌دار شدند، تمام تلاش به عمل می‌آمد تا پرکردن کلمات و واژگان قرآنی صرف پر کردن جاهای خالی نباشد بلکه در اجرای آن شیوه نگارش کلمات با تداعی حرکت قلم درشت خوشنویسی مورد مداقه قرار می گرفته اما در شرایط کنونی این‌گونه نیست و تنها سعی در توپُر کردن کلمات است.
- دقت و رعایت این اصل آیا بر اعتبار هنر سوزن‌دوزی قرآنی خواهد افزود؟
مسلماً همینطور است، هنرمند سوزن‌دوز باید در زمان اجرای کتیبه‌های قرآنی به شیوه چرخش قلم درست همانند زمانی که خود با فرو بردن نوک آن در جوهر آن را روی صفحه کاغذ تکیه می‌دهد، توجه کافی داشته باشد؛ این موجب زیبایی هرچه بیشتر کار می‌شود؛ در گونه‌های مختلف هنر سوزن‌دوزی، سرمه‌دوزی عبارات قرآنی در کتیبه‌دوزی از همه سخت‌تر است چرا که سرمه خود دارای حجم و قطری است که اگر رعایت نشود از خط بیرون می‌زند.
- کار شاخصی در زمینه کتیبه‌دوزی داشته‌اید که بخواهید به آن اشاره کنید؟
بله، سال 88 لوح حضرت فاطمه(س) اجرا شد که آن را به موزه آستان قدس رضوی اهدا کردیم البته آن کار بانی هم داشت آقای خلیفه سلطانی سرمایه‌گذار کار بودند و ما تنها مدیریت اجرا و دوخت کار را به عهده داشتیم که به سه شیوه گلابتون‌دوزی با نخ طلا، سرمه‌دوزی با نخ طلا و پودرپاشی در فضاهای خالی به انجام رسید.
- برگزاری همایش بانوان قرآن‌پژوه و یا هر سازوکار حمایتی به منظور تشویق بانوان هنرمند چقدر می‌تواند موجب ایجاد انگیزه و ارتقای کیفیت آثار هنری آنها شود؟
بی‌تأثیر نیست، به هر حال ساز و کار حمایتی و تشویقی به هر شکل می‌تواند موجب دلگرمی هنرمندان شود اما به نظر من هنرمندان به ویژه آنهایی که برای ترویج و اشاعه فرهنگ قرآنی و ارزشی اسلام فعالیت می‌کنند، باید با عشق و علاقه‌ای زایدالوصف در این عرصه به فعالیت بپردازند، قطعاً آثاری که با جان و دل و اشتیاق فراوان خلق می‌شوند، می‌توانند برای آیندگان به عنوان میراثی ماندگار باقی بمانند؛ برگزاری همایش بانوان قرآن‌پژوه و یا هر مراسم دیگری نیز نشان از توجه و اهتمام مسئولان به تلاش ساعی هنرمندان متعهد دارد اما حتی به فرض برگزار نشدن این قبیل برنامه‌ها نیز هنرمندان در عرصه‌های مختلف به ویژه هنر قرآنی باید با دلسوزی و علاقه وافر فعالیت هنری بیش از پیش کوشا باشند؛ به ویژه بانوان که علاوه بر مسئولیت در امر خانه و تربیت فرزندان، ثابت کرده‌اند که در مشارکت‌های اجتماعی چیزی از مردان کمتر ندارند.
- نحوه آشنایی خود با همایش بانوان قرآن‌پژوه را شرح دهید؟
از طریق یکی از دوستانم که در زمینه کتیبه‌دوزی فعالیت دارد با این همایش آشنا شدم هم بُعد هنری این همایش که در آن چهره‌های برگزیده عرصه فرهنگ و هنر دور هم گرد می‌آیند، برایم جذاب بود و هم اهداف ارزشی آن که قطعاً به تبلیغ و ترویج فرهنگ قرآنی با استفاده از ابزار فرهنگی و هنری می‌انجامید برایم مهم بود. به هر شکل از گردانندگان این همایش که با نیتی الهی در جهت شناساندن فعالان حوزه‌های گوناگون فرهنگ و هنر قرآنی در تلاش و تکاپو هستند، تشکر و قدردانی می‌کنم.
- بین‌المللی بودن همایش تا چه اندازه در معرفی هنر ایرانی و اسلامی به هنرمندان خارجی به‌ویژه هنرمندان جهان اسلام مؤثر است؟
بدو شک تأثیر فراوانی دارد، نه تنها در جهان اسلام بلکه در مواجهه با فرهنگ و هنر ادیان دیگر؛ پیروان مسیحیت و سایر ادیان الهی با استفاده از هر ابزاری و به‌ویژه فرهنگی و هنری جذابیتی برای مخاطبان ایجاد می‌کنند تا دین خود را برای گرویدن به آئین خود تبلیغ کنند؛ چرا این اتفاق در کشور ما که داعیه ترویج فرهنگ اسلام و تشیع را دارد نیفتد. قطعاً برگزاری این همایش و بازتاب بین‌المللی آن می‌تواند در کوتاه‌مدت و درازمدت اثرات مطلوب فرهنگی خود را در عرصه‌های بین‌المللی بگذارد.
- چه نکات مغفول مانده‌ای در همایش بانوان قرآن‌پژوه از نظر شما وجود دارد که می‌تواند در پربارتر شدن آن نقش داشته باشد؟
در زمینه هنر سوزن‌دوزی نواقصی وجود دارد که این همایش می‌تواند در جهت رفع آنها اقدام کند؛ به طور مثال زمانی که در مورد دوخت روکش مرقد ائمه اطهار(ع) در عتبات عالیات اقدام می‌کردیم، جز ستاد بازسازی عبتبات استان یزد که سفارش‌دهنده کار بود، هیچ جا حتی ستاد مرکزی بازسازی عتبات از زمینه فعالیت ما اطلاعی نداشت؛ در حالی که باید در قالب یک سامانه تمام اطلاعات هنرمندان فعال در این عرصه ثبت و ضبط شده، نسبت به دستاوردهایی که ممکن است در طول فعالیت حرفه‌ای هنرمندان به آن دست پیدا کرده‌اند، کنجکاوی صورت گیرد و آنها در قالب کتاب، جزوات پژوهشی در اختیار علاقه‌مندان قرار گیرد. متأسفانه در زمینه سوزن‌دوزی و یا کتیبه‌دوزی در دانشکده هنری هیچ رشته دانشگاهی وجود ندارد، همایش بانوان قرآن پژوه با گردآوری مجموعه‌ای از این دستاوردهای بانوان هنرمند می‌تواند زمینه را برای تألیف کتاب‌های آموزشی و ایجاد رشته‌های دانشگاهی به منظور پرداخت هر چه علمی‌تر به این هنرها فراهم آورد.
