عسل و شفایی که در آن نهفته است را بهتر بشناسیم

از امام رضا(ع) نقل است که فرمودند: اگر در چیزی شفا باشد در حجامت و نوشیدن عسل است. همچنین فرموده‌اند: به هر کس از شما که عسل تعارف کردند رد نکند. (طب الرضا(ع) صفحه 255)

خداوند در آیه‌های 68 و 69 سوره نحل فرموده‌اند: «وَأَوْحَى رَبُّکَ إِلَى النَّحْلِ أَنِ اتَّخِذِی مِنَ الْجِبَالِ بُیُوتًا وَمِنَ الشَّجَرِ وَمِمَّا یَعْرِشُونَ ﴿۶۸﴾ ثُمَّ کُلِی مِن کُلِّ الثَّمَرَاتِ فَاسْلُکِی سُبُلَ رَبِّکِ ذُلُلًا یَخْرُجُ مِن بُطُونِهَا شَرَابٌ مُّخْتَلِفٌ أَلْوَانُهُ فِیهِ شِفَاء لِلنَّاسِ إِنَّ فِی ذَلِکَ لآیَةً لِّقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ ﴿۶۹﴾ و پروردگار تو به زنبور عسل وحى [=الهام غریزى] کرد که از پاره‏اى کوه‌ها و از برخى درختان و از آنچه داربست [و چفته‏سازى] مى‏‌کنند خانه‌‏هایى براى خود درست کن (68) سپس از همه میوه‏‌ها بخور و راه‌هاى پروردگارت را فرمانبردارانه بپوى [آنگاه] از درون [شکم] آن شهدى که به رنگ‌هاى گوناگون است بیرون مى‏‌آید در آن براى مردم درمانى است راستى در این [زندگى زنبوران] براى مردمى که تفکر مى‏‌کنند نشانه [قدرت الهى] است».

نکات تفسیری:
آیات فوق نکات ارزنده‌ای را در مورد زنبور عسل یادآور می‌شود، مثل وحی به آنان که در اینجا با توجه به ریشه لغوی (اشاره مخفی سریع) آمده است (یعنی وحی اصطلاحی که توسط جبرئیل بر پیامبران نازل می شود، مقصود نیست) و یا مسئله خانه‌سازی زنبوران که از محل بحث ما خارج است.

قرآن کریم در آیه فوق از عسل به عنوان «شراب» یاد کرده است و در آیه دیگری که در مورد بهشت است از «جوی‌هایی از عسل مصفی»( وانهار من عسل مصفّی) سخن می‌گوید.

تاریخچه:
عسل از زمان‌های قدیم مورد توجه بشر بوده است. علاوه بر جنبه غذائی آن، در زمان « بقراط» و در متون «تورات» به عنوان یک ضد عفونی کننده در بیماری‌های پوستی و زخم‌ها مورد توجه بوده است.

حکمت‌ها و اسرار علمی:
بسیاری از صاحب نظران، مفسران و پزشکان در مورد اهمیت غذائی و دارویی (شفابخشی) عسل سخن گفته و بر قرآن کریم آفرین گفته‌اند که آن را «شفا» خوانده است. در این میان یکی از کامل‌ترین تحقیقات در این زمینه را از نظر می‌گذرانیم و به برخی دیگر اشاره خواهیم کرد.

دکتر عبدالحمید دیاب و دکتر احمد قوفوز نتایج تحقیقات، تجارب و آزمایشات علمای جهان به ویژه در روسیه و آمریکا را جمع آوری کرده‌اند و این گونه گزارش می‌کنند:

عسل دارای بیش از 70 ماده مختلف است
1ـ عسل مهم‌ترین منبع مواد قندی طبیعی است و تاکنون 15 نوع قند در آن کشف شده‌است که ازمهمترین آنها می‌توان به فرکتوز(قند میوه) به نسبت 40% و گلوکز (قند انگور) به نسبت 30% و قند نیشکر به نسبت 40% (اشاره کرد) و در مجموع یک کیلوگرم عسل 3250 کالری حرارت می‌دهد.

2ـ عسل به لحاظ داشتن برخی از انواع مواد تخمیری در تبادلات غذایی و کمک به هضم غذا درمیان خوراکی‌ها بالاترین مرتبه را دارد. مهمترین مواد تخمیری موجود در عسل عبارتند از آمیلاز که مواد نشاسته‌ای را مبدل به قند می‌کند و اینورتاز که قند معمولی را به قند میوه مبدل می‌سازد و نیز کاتالاس، پروکسیداز و لیپاز .

3-عسل دارای ویتامین‌های بسیار است که از جمله مهمترین آنها ویتامین B5, B2, B، (اسید نیاسین)، B6 (پرودکسین)، ویتامین C ، ویتامین K ، ویتامین E و ویتامین A . هر چند مقدار این ویتامین‌ها در عسل زیاد نیست، ولی کافی و مفید است. عسل مکان مناسبی برای حفظ این ویتامین‌هاست، البته مقدار این ویتامین‌ها بستگی به نوع شیره‌ای دارد که زنبور از گل‌ها می‌گیرد.

4ـ عسل دارای انواع پروتئین، اسیدهای آمینه و اسیدهای آلی مثل اسید فورمیک (Formic Acid)، مشتقات کلروفیل مقداری آنزیم و محرک‌های حیاتی (Biostimulators) و رایحه های معطر است.

5- املاح معدنی در عسل فراوانند از جمله: کلسیم، سدیم، پتاسیم، منگنز، آهن، کلر، فسفر، گوگرد و ید. املاح موجود در عسل 002/0% وزن آن را تشکیل می‌دهد.

6ـ بسیاری از محققین تأکید دارند که عسل دارای عوامل قوی ضد میکروب می‌باشد. همچنین اعتقاد بر این است که عسل دارای هورمون نباتی و نوعی هورمون جنسی (از مشتقات استروژن) است. می بینیم که عسل ماده‌ای بسیار پیچیده و البته ممکن است با توجه به نوع گل‌هائی که زنبورها از آن تغذیه می‌کنند، عسل مناطق مختلف، اندک تفاوتی باهم داشته باشند.

خاصیت ضد میکروبی و ضدعفونی عسل
دانشمندان تأکید دارند که میکروب‌هایی که عامل بیماری انسان‌ها هستند، قادر به ادامه حیات در عسل نیستند و عملاً عسل آنها را از بین خواهد برد. برای این خاصیت عسل نظریات بسیاری ارائه شده که از جمله آنها موارد زیر را می‌توان نام برد:

1ـ وجود اسید فورمیک (Formic Acid) در عسل که یک ماده ضد میکروب است.

2ـ بالا بودن میزان مواد قندی موجود در عسل که 80% از ترکیب آن را در برمی‌گیرد. خرما نیز به دلیل داشتن ترکیبات قندی بالا همین خاصیت را دارد و میکروب در آن رشد نمی‌کند.

3ـ وجود موادی که مانع از رشد میکروب می‌شوند (Antibactereril Inhibitore) این مواد توسط زنبور ساخته می‌شود و در عسل‌های مصنوعی وجود ندارد. این نظریه نسبت به سایر نظریه‌ها از اهمیت بیشتری برخوردار است.

4ـ وجود آب اکسیژنه در عسل (H2O2 Hydroyen Perozide) که ماده‌ای است میکروب کش.

واقعیت این است که خاصیت ضد میکروبی عسل در نتیجه وجود تمام عوامل یاد شده است. اما خاصیت ضدعفونی عسل، درست عکس اغلب مواد غذایی از قبیل شیر و عصاره‌های گیاهی و غذاهای پخته است وهیچ گونه قارچی در آن رشد نمی‌کند، فاسد نمی‌شود، رنگ، بو و طعم آن عوض نمی‌شود. مشروط به اینکه آن را دور از رطوبت نگه‌داری کنند.

عسل و طب اطفال
عسل برای کودک هم یک ماده غذایی است و هم یک داروی بسیار ارزشمند است زیرا:

1- گلبول‌های قرمز خون را افزایش داده و رنگ آن را شفافیت می‌بخشد.

2- حال عمومی کودک را به نحو قابل ملاحظه‌ای بهبود می‌بخشد. به ویژه کودکانی که از نارسایی‌های دستگاه گوارش از قبیل اسهال، نارسایی درجذب مواد غذایی ویا سوء تغذیه و کم خونی رنج می‌برند.

3 ـ خاصیت ضد میکروبی آن، کودکان را از خطر ابتلای به بیماری‌های انگلی و عفونی مصون می‌دارد.

4ـ باعث بهبودی کودکان بیمار شده و وزن آنها را افزایش می‌دهد.

5 ـ به درآمدن دندان کودکان کمک کرده و از پوسیدگی آنها جلوگیری می‌کند.

6ـ نیاز کودک را به ویتامین B6 مرتفع ساخته و به سوخت و ساز کلسیم و منیزیم در بدن کمک می‌کند و به همین دلیل، اکثر پزشکان توصیه می‌کنند که مقداری عسل به غذای روازنه کودک در تمام مراحل رشد اضافه شود؛ زیرا این عمل به رشد آنها کمک کرده و از ابتلای آنها به بیماری‌های خطرناک از قبیل اسهال و سوء تغذیه پیشگیری می‌کند.

عسل و پیشگیری از عوارض تابش انواع اشعه و سرطان
گاهی پرتودرمانی مستمر، هم برای بیمار و هم برای کارکنان مراکز درمانی و پزشکانی که با این وسیله سروکار دارند، مضر است.

عوارض زیان‌آور این امر به صورت کم خونی، کاهش گلبولهای سفید خون، سردرد، ضعف عمومی، استفراغ، تب و ...ظاهر می‌شود و ثابت شده که تنقیه این افراد با محلول عسل موجب برطرف شدن سریع این عوارض می‌شود. اگر قبل از مرحله درمان با اشعه، مقداری عسل به بیمار خورانده شود از عوارض یاد شده مصون خواهد ماند.

آمار نشان می‌دهد که به نسبت سایر حِرَف، زنبورداران به ندرت به سرطان مبتلا می‌شوند هر چند تاکنون دلیل علمی برای این امر اثبات نشده است. طبق این آمار، نسبت ابتلای کارکنان شاغل در کارخانه‌های مشروب سازی و زنبورداران به سرطان، 13 به یک است.

کاربرد درمانی عسل
تأثیر بهبود بخشی عسل کاملاً مدلول صریح آیه قرآنی است که می‌فرماید:« فیه شفاء للناس». هنگامی که انسان برقدرت این داروی الهی در بهبود بخشیدن بسیاری از بیماری‌ها از جمله بیماری‌هایی که دانش بشری تاکنون نتوانسته درمان مؤثری برای آنها بیابد، پی ببرد، واقعاً شگفت زده می‌شود. مهمترین ویژگی که عسل را به عنوان یک دارو از سایر داروها متمایز می‌سازد، نداشتن عوارض زیان آور جنبی بر سایر اندام‌های بدن است و بلکه برعکس حال عمومی سایر دستگاه‌ها را نیز بهبود می‌بخشد که این خود در کوتاه کردن زمان بیماری و سرعت درمان مؤثر است.

1ـ عسل و بیماری های پوستی (Dermatolojy)
درمان بیماری‌های پوستی به ویژه جوش‌های چرکی و زخم‌های کهنه و عفونی با عسل از قدیم الایام یعنی از زمان بقراط و متون تورات گرفته تا دوران ابن سینا که معتقد بود عسل در درمان دمل‌ها و زخم‌های عمیق عفونی بسیار سودمند است، رایج و متداول بوده است.
در عصر حاضر نیز پزشکان بسیاری کاربرد عسل را در درمان این قبیل بیماری‌ها آزمایش کرده‌اند. نتایج بدست آمده از این آزمایشات بدین شرح بوده است:

* عسل التیام زخم‌ها را سرعت بخشیده و آنها را از وجود میکروب پاک می‌کند؛ زیرا در عسل ماده‌ای به نام گلوناس وجود دارد که کار ترمیم ضایعات بافت‌ها را تسریع می‌بخشد.

* عسل داروی مؤثر و مناسبی برای معالجه زخم‌های پوستی مزمن است؛ به ویژه اگر ترکیبی از عسل و وازلین باشد (وازلین 5/1 + 5/4 عسل).

* عسل در درمان زخم‌های چرکی از قبیل دمل‌ها و جوش‌های خوش خیم سودمند است زیرا رشد میکروب‌ها را متوقف ساخته، پوست، اعصاب را تغذیه می‌کند.

* در زخم‌های عمیق ناشی از گلوله هر چند توأم با شکستگی استخوان نیز باشد، کاربرد عسل به صورت پماد بسیار نافع بوده و بهبودی را تسریع می‌کند.

* در ضماد زخم‌های ناشی از برخی اعمال جراحی که احتمال عفونت در آنها وجود دارد (مانند عمل برداشتن فرج)، سودمند است. دکتر بولمان که یک پزشک جراح بیماری‌های زنان است، این روش را به کار برده و در پایان گزارشی در همین زمینه می‌گوید:
« دلایل بسیار روشنی در دست دارم که مرا وادار می‌سازد تا درباره این ماده که در عین سادگی، پاسخگوی تمام سؤالات من در رابطه با زخم‌ها و جوش‌های عفونی است، بیشتر بیندیشیم. این ماده نه تند و سوزاننده است و نه مسموم کننده. به طور ذاتی ضد عفونت است و ضد میکروب. دارویی است مغذی برای پوست. ارزان است و سهل الوصول و سهل الاستعمال و بالاتر از همه اینها ماده‌ای است فعال و زنده.»

بسیاری از دانشمندان ضرورت کاربرد وسیع عسل را چه به تنهایی و چه به همراه سایر ادویه در زمینه درمان بیماری‌های پوستی حاد و مزمن به صورت کرم یا مرهم و ... پیشنهاد کرده‌اند.

تزریق موضعی عسل: عده‌ای از پزشکان تأکید دارند که از عسل می‌توان به صورت تزریق موضعی برای درمان خارش‌های حاد و مزمن پوستی استفاده کرد و نتیجه مطلوب گرفت.