برآوردی از نسخ خطی موجود در خانه‌های مردم نداریم/ نسخه‌های خارج از کشور فهرست‌نویسی شده
گروه ادب: سیدمحمود سادات گفت: برآوردی از نسخ خطی موجود در خانه‌های مردم نداریم و باید در این راستا پایش دقیقی انجام شود.
سیدمحمود سادات، مدیر بخش نسخ خطی کتابخانه ملی در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا) با بیان اینکه متولی اصلی نگهداری و ترمیم نسخ خطی در کشور سازمان اسناد و کتابخانه ملی است، گفت: با وجود این کتابخانه‌های دیگر چون آیت‌الله مرعشی‌نجفی در قم و آستان قدس رضوی در مشهد نیز در زمینه نگهداری و ترمیم نسخ خطی فعالیت دارند که در شرایط خوبی نگهداری می‌شود.
وی با اشاره به برنامه‌های سازمان اسناد و کتابخانه ملی درباره بهسازی شرایط نگهداری نسخ خطی در شهرستان‌ها افزود: نسخی که در شهرستان‌ها وجود دارد از دو حالت خارج نیست، یا اینکه آنها در دست افراد است و جزء اموال شخصی آنها محسوب می‌شود و ما نمی‌توانیم در این زمینه دخالتی داشته باشیم و فقط می‌توانیم توصیه کنیم که آثار خود را به دست کتابخانه ملی بسپارند تا به صورت امانی در شرایط بهتری نگهداری شود و در صورتی که اسناد و نسخ خطی در دست نهادها و سازمان‌ها باشد، راهکار خود را دارد که آن را دنبال می‌کنیم.
سادات با اشاره به برنامه‌های سازمان و اسناد کتابخانه ملی در رابطه با این موضوع بیان کرد: امسال کار خاصی در رابطه با این موضوع انجام نشده است و طرح آن را نوشتیم و باید در سطح بالاتری از سازمان اسناد و کتابخانه ملی تصمیماتی گرفته شود و به سازمان‌ها ابلاغ شود تا از سازمان‌ها جمع‌آوری شوند و در شرایط استاندارد نگهداری شود.
وی در پاسخ به اینکه آماری هست که چند نسخه خطی در دست نهادها و سازمان‌هاست که در شرایط بدی نگهداری می‌شود، گفت: ما در رابطه با این موضوع برآوردی نداریم؛ چرا که این موضوع نیاز به پایشی دارد که از نهادها و سازمان‌هایی که این نسخ را نگهداری می‌کنند سؤال شود. اما زمانی که قرار باشد این نسخ در یک مرکزی جمع‌آوری شوند باید پایشی دیگری انجام شود تا به عدد و رقمی درست برسیم و بتوانیم برنامه‌ریزی کنیم.
سادات ادامه داد: ممکن است سازمان کتابخانه ملی نیز این امکانات را نداشته باشد که به یک باره همه نسخ و اسناد را جمع‌آوری کند، از سوی دیگر برخی از نسخ آسیب‌پذیر هستند و یا شرایط نگهداری بدتری دارند که با احتساب این موارد، برخی نسخ در اولویت قرار می‌گیرند. در نظر گرفتن شرایط اقلیمی از موضوعات دیگری است که باید مورد توجه قرار گیرد و برخی از نقاط کشور که مرطوب هستند، اسیب‌پذیری نسخ بیشتر است و یا نسخی که در نقاط گرم است، آنها را شکننده‌تر می‌کند؛ از این رو باید شرایط نگهداری رطوبت متعادلی داشته باشد که این شرایط در سازمان کتابخانه ملی فراهم است.
وی این نسخ را سرمایه‌های معنوی کشور عنوان و اظهار کرد: این اسناد و نسخ مربوط به یک سازمان و نهاد و شرکت نیست و وظیفه ماست آنها را در شرایط بهتری نگهداری کنیم.
سادات با اشاره به نسخ خطی مربوط به ایران در خارج از کشور بیان کرد: این نسخ نیاز به شناسایی دارند که در کجاها نگهداری می‌شوند و سپس آنها را اولویت‌بندی کرده و اسکن آنها را تهیه کنیم. به عنوان مثال اگر نسخه‌ای مربوط به تاریخ ایران، اسلام و تشیع است برای ما حائز اهمیت و اولویت است که آنها بخریم و یا اسکن از آنها تهیه کنیم.
وی در پاسخ به اینکه با وجود حدود یک و نیم میلیون نسخه مربوط به ایران در خارج از کشور، آیا فهرستی از این نسخ تهیه نشده است، گفت: این رقم گفته شده، برآورد تعداد نسخ در خارج از کشور است و ممکن است دقیق نباشد، اما آنچه در کتابخانه‌های کشورهای گوناگون مربوط به ایران است، فهرست‌نویسی شده‌اند و فهرست آنها موجود است که سایت «آقابزرگ» به آدرس www.aghabozorg.ir می‌تواند در این زمینه کمک شایانی کند. اما آنچه در دست مردم است، فهرستی از آنها تهیه نشده و ناشناخته هستند.
وی در ادامه گفت: شرایطی که در سازمان اسناد و کتابخانه ملی وجود دارد، فکر نمی‌کنم در هیچ جای دیگری از جمله در شبه قاره هند وجود داشته باشد. که یکی از مراکز ایرانی این کار را در هند انجام می‌دهد و بخشی از نسخه‌های خطی در مرکز میکروفیلمی که در آن کشور ایجاد شده است، اسکن نسخ را تهیه می‌کنند.
مدیر بخش نسخ خطی درباره ایجاد وحدت رویه برای دسترسی آسان پژوهشگران به نسخ خطی گفت: اگر آنچه که در کشور مصر وجود دارد در ایران هم راه‌اندازی شود و مرکزی باشد که میکرو فیلم تمام نسخه‌ها در یک جا نگهداری شود. مشکلی در این راستا نخواهیم داشت. به عنوان مثال نسخه‌ای از میکروفیلم تمام نسخه‌ها در سازمان اسناد و کتابخانه ملی باشد، وحدت رویه برای دسترسی آسان پژوهشگران به نسخ خطی نیز فراهم می‌شود، اما با توجه به اینکه این نسخ در مراکز گوناگون پراکنده هستند، هر مرکزی شیوه اطلاع‌رسانی خود را دارد و شیوه خود را دنبال می‌کند.
وی تصریح کرد: مجمع کتابخانه‌های بزرگ کشور با عنوان «مکتب» برای اطلاع و استفاده از ظرفیت‌های کتابخانه‌های بزرگ و پرهیز از دوباره‌کاری، با حضور هشت کتابخانه بزرگ کشور تشکیل یافته است که جلسات آنها به صورت ماهانه برگزار می‌شود که با آمدن صالحی‌امیری این کار آغاز شده است که با وجود مکتب، همکاری‌های مشترک توسعه می‌یابد.
سادات در پایان یادآور شد: شرایط کاملاً استاندارد برای نگهداری نسخ خطی در کتابخانه ملی ایران فراهم است و از نظر میزان رطوبت، دما، مسائل حفاظتی و نور و ... استاندارد است و به کسانی که نسخه‌های خطی را در خانه‌های خود نگهداری می‌کنند، توصیه می‌کنم این نسخ را یا به کتابخانه ملی بفروشند و با توجه به اینکه روزهای دوشنبه هر هفته کمیته خرید در کتابخانه ملی مستقر است؛ از این رو آنها را خریداری می‌کنیم و یا اگر اصرار دارند که این نسخ را به نام خود نگهداری کنند، کتابخانه ملی می‌تواند این نسخ را به صورت امانی نگهداری کند و هر زمان که بخواهند آن را تحویل بگیرند و با این طریق نسخه‌های خطی از گزند آسیب در امان خواهد بود.
