بازتعریف مفهوم شادی در اسلام/ شادی مقدمه‌ای برای رسیدن به کمالات
کانون خبرنگاران نبأ: شادی در اسلام در دل جای دارد ولی در غرب شادی را در هیاهو و غوغاهای بیرون جست‌وجو می‌کنند. تعبیر دین اسلام از شادی این است که شادی خود هدف نیست، بلکه عاملی مهم و موثر برای رسیدن انسان به کمال عالی انسانی است.
به گزارش کانون خبرنگاران نبأ وابسته به خبرگزاری ایکنا، خنده بر هر درد بی درمان دواست؛ شاید این ضرب المثل صریح‌ترین جمله برای بازگویی نیاز انسان به شادی باشد. در دنیای امروز عوارض و آسیب‌های زندگی ماشینی که همه احساسات، هیجانات، اندیشه و جسم انسان را با تهدید روبرو کرده، غیر قابل انکار است. اضطراب‌های فکری و تنش‌های روانی نیز از مشکلات جدی انسان در دوره تکنولوژی است که پیامد آن کاهش احساس شادی در وی شده است؛ لذا نیاز انسان به شادی و راهکاری دستیابی به آن در دروه کنونی ضرورتی بیش از گذشته یافته است.
نشاط و شادمانی، یکی از اصلی‌ترین نیازها و تمایلات روحی و فطری انسان است که در سایر جنبه‌های حیاتی وی نقش مؤثری ایفا می‌کند. شادی مفهومی روان‌شناختی است که ترکیبی از افزایش عاطفه مثبت و کاهش عاطفه منفی است. از منظر روانشناسی شادی به عنوان یک معیار اصلی در تشخیص سلامت روانی افراد محسوب می‌شود و افزایش دهنده آگاهی، خلاقیت و فعالیت فرد، تسهیل‌گر روابط اجتماعی و موجب حفظ سلامت و افزایش طول عمر افراد است.
شادی امری معنوی و واکنش توام با رضایت درونی
محققان عوامل متعددی را در به‌وجود آمدن و پایدار ماندن شادی موثر دانسته‌اند از جمله آنها می‌توان به برقراری و حفظ روابط بین فردی منسجم و داشتن تماس اجتماعی مداوم و پایدار، ازدواج و زندگی زناشویی، مذهب و معنویت، بخشایش، ثروت و پول، عوامل زیست محیطی چون آب و هوا و موقعیت جغرافیایی، وضعیت جسمانی، اوقات فراغت، رضایت شغلی، تحصیلات، سن و بسیاری دیگر. بنابراین «شادی» را نمی‌توان امری مادی دانست و به عبارت دیگر؛ امور شادی‌آور می‌توانند هم مادی و هم معنوی باشند، اما خود شادی همواره امری معنوی و واکنش توأم با رضایت انسان در مقابل اتفاقات پیرامون است.
از آنجا که دین اسلام به تمام نیازهای و ابعاد روحی و جسمانی بشر توجه داشته، این موضوع را نیز مورد توجه قرار داده است. وجود آیات متعدد در قرآن کریم، سخنان پیامبر(ص) و احادیث و روایات منقول از ائمه معصومان(ع) حاکی از اهمیت موضوع شادی در اسلام است. حضرت علی (ع) می‌فرماید: شادی انسان از به‌دست آوردن چیزی است که هرگز آن را از دست ندهد.
شاد بودن نعمتی از نعمات خداوند
تمام احوالات و حالات روحی و معنوی انسان در دست قدرت پروردگار است و انسان با اذن الهی شاد یا غمگین می‌شود. خداوندی که محول الحول و الاحوال است، خنده و گریه انسان نیز موهبت و نعمتی از جانب اوست: «وَأَنَّهُ هُوَ أَضْحَکَ وَ أَبْکَى؛ و هم اوست که می‌خنداند و می‌گریاند»(نجم، 43). نعمت شاد بودن، مهر و محبت از زیباترین و خواستنی‌ترین نعمات خداوند بر انسان است. تعریف مقوله شادی در چهارچوب کاملا منطقی و دور از افراط و تفریط، کنترل هیجانات اعم از خشم و غضب، شادی و شادمانی از معارف اسلام ناب محمدی(ص) است. آیات قرآن، در فرازهای مختلفی خنده یا حالت شادمانی را مورد توجه قرار داده است.
شادی در آیات قرآن
درباره اهمیت نشاط و سرور و جایگاه آن در تعالیم دینی اسلام همین بس که مفهوم شادی ۲۵ بار با الفاظ مختلف(فرح و سرور) در قرآن کریم آمده و یکی از اصول کتاب‌های روایی به باب «ادخال السرور» اختصاص داده شده است. «فرح» با ترکیب‌های مختلف 22 بار و «سرور» 3 بار در قرآن بیان شده است.
دین اسلام بهره‌گیری از لذت‌های زندگی و رضایت‌مندی از آن را همواره به انسان تاکید می‌کند، تا جایی که حتی تبسم به چهره دیگران را دارای پاداش و ثواب می‌شمارد. از طرفی نیز شادی‌ها و لذت‌های زودگذر و کاذب را به‌شدت نهی می‌کند؛ البته این گونه شادی‌ها، بخش کوچک و سهم ناچیزی از دنیای شادی‌های واقعی هستند. همچنین باید دانست که برخی شادی‌های سطحی و ظاهری که ناشی از رفتارهای غیرمنطقی و غیر اخلاقی است، مورد پذیرش اسلام نیست.
در قرآن کریم فرح و شادی در جلوه‌ای ستایش شده: «یَوْمَئِذٍ یَفْرَحُ الْمُؤْمِنُونَ. بِنَصْرِ اللَّهِ» (روم، 4 و 5) که این شادی به نصر و عنایت پرودگار است و گاهی نیز تقبیح و ناپسند برشمرده شده است: «فَرِحَ الْمُخَلَّفُونَ بِمَقْعَدِهِمْ خِلَافَ رَسُولِ اللَّهِ» (توبه، 81). این شادی به خاطر مسئله‌ای منفی و سرپیچی از فرمان رسول اکرم(ص) است.
به این نکته نیز باید توجه داشت که این اصلی منطقی و پذیرفته شده در تمام نظام های متمدن است که نباید به بهانه شاد بودن هر رفتار غیر مجازی را مرتکب شد، با این تفاوت که شاید محدوده رفتارهای مجاز و غیر مجاز دارای برخی تفاوت‌ها باشد.
تفاوت شادی در اسلام و جهان غرب
در اسلام، شادی در دل جای دارد، اما مشکل بسیاری از ملت‌ها و خصوصا جهان غرب در قرن اخیر این است که شادی را در هیاهوها و غوغاهای بیرون جست‌وجو می‌کنند. تعبیر و تفسیر دین اسلام از شادی این است که شادی خود هدف نیست، بلکه عاملی مهم و موثر برای رسیدن انسان به کمال عالی انسانی است.
حجت‌الاسلام والمسلمین محمدرضا مصطفی‌پور، عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت معلم در ارتباط با شادی و جایگاه آن در زندگی بشر و دین اسلام بیان می‌کند: مسئله شادی یک نیاز طبیعی آدمی است و تمامی آدم‌ها تلاش می‌کنند که این نیازها را تامین کنند و اگر کسی این نیازها را تامین نکند، پیامدهای سوئی به لحاظ روانی برای فرد دارد.
وی افزود: یک تعریف شادی که بعضی روانشناسان گفته‌اند این است که شادی حالتی است که تعلقات روحی در انسان به کمترین حد خود می‌رسد و در اثر آن مسرت باطنی انسان آشکار شود و انسان برای لحظه‌ای از قید غم‌ها آزاد می‌شود. شادی احساس مثبتی است که از حس ولایت‌مندی و پیروزی به‌دست می‌آید. برخی نیز گفته‌اند شادی عبارت است از مجموعه لذت‌های بدون درد با آرامش خاطر و رضایت باطنی. شادی یک حالتی در زندگی انسان است که به آن نیاز دارد.
اختصاص زمانی برای لذت‌های حلال
عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت معلم با اشاره به جایگاه شادی در اسلام اظهار می‌کند: در اسلام طبیعتا مسئله شادی مورد توجه قرار گرفته است و در کل ما را به آن امر فرموده‌اند. روایتی داریم از امام کاظم(ع) که خطاب به مردم می‌فرمایند: تلاش کنید زمان روز و شب‌تان را در چهار بخش تقسیم کنید: یک بخش برای ارتباط با خدا، بخشی برای تأمین معیشت زندگی، یک بخش برای ارتباط سازگار با افراد جامعه. در آخر می فرماید که: «وَ سَاعَةً تَخْلُونَ فِیهَا لِلَذَّاتِکُمْ فِی غَیْرِ مُحَرَّمٍ» یک بخش هم بگذارید برای تامین لذت‌های غیر حرام. مخصوصا تاکید بر این است که می‌فرماید: «وَ بِهَذِهِ السَّاعَةِ تَقْدِرُونَ عَلَى الثَّلَاثَةِ سَاعَات» اگر کسی این بخش چهارم یعنی لذت مشروع که زمینه‌ساز شادی و نشاط ادم است را تامین کند توان پیدا می کند و در سه بخش دیگر هم موفق می شود.
حجت‌الاسلام مصطفی‌پور در ارتباط با اقسام شادی در اسلام می‌گوید: ما همیشه باید توجه داشته باشیم که شادی اقسامی دارد. در اسلام یک شادی پسندیده یا ممدوح داریم و یک شادی مذموم و ناپسند. شادی ممدوح این است که راستای در ارزش‌های اسلامی که آن را برای ما تبیین شده‌اند باشد و گفتند اگر شما کاری انجام دهید که بر اساس اوامر الهی باشد و کاری شایسته و برخاسته از ایمان و انگیزه الهی از شما سر بزند، شادی حاصل از آن شادی ممدوح است.
وی می‌افزاید: در روایات ما را به شاد کردن مؤمنان توجه داده‌اند و بخشی از این شاد کردن برمی‌گردد به فعالیت‌های عملی مثل اینکه مؤمنی مشکلی دارد و مشکل او را حل کنیم، نیازمند است و نیاز او را برطرف کنیم و حتی اگر غم و اندوهی دارد کاری کنیم که غم و اندوه او برطرف بشود.
ویژگی‌های شادی‌های ممدوح و مذموم
حجت‌الاسلام والمسلمین محمدرضا مصطفی‌پور در تعریف شادی‌های ممدوح و مذموم عنوان می‌کند: می‌توان گفت که شادی پسندیده چند ویژگی دارد؛ اول اینکه همراه با گناه نباشد، دوم مقرون با غفلت از خدا نباشد، سوم اینکه ما در آن میانه‌روی و اعتدال را رعایت کنیم؛ یعنی نگوییم که تمام زندگی ما در فلان شادی و لذت خلاصه می‌شود. به همین خاطر اسلام ما را به یک سلسله از سرگرمی‌های سالم و مفید فراخوانده است. به ما گفته است که اهل سفر باشید اهل مسابقات تیراندازی و شنا و اسب‌دوانی باشید. اما یک سلسله شادی‌ها داریم که شادی‌های مذموم و ناپسند هستند و طبیعتا باید از آنها پرهیز کنیم. شایدهایی که با هدف تکامل انسان هم‌خوانمی ندارد و یا با لهو و لعب و اتلاف وقت و هیجانات کاذب و آزار دیگران همراه است.
عضو هیئت علمی دانشگاه در ادامه با اشاره به برخی از شادی‌های مذموم تصریح می‌کند: مثلا عده‌ای می‌خواهند شاد باشند و راه شادی‌شان این است که مثلا حیوانی یا انسانی را با زبان یا رفتار یا هرچیز دیگر مورد اذیت و آزار قرار می‌دهند. یکی از شادی‌های ناپسندی که از راه گناه باشد. روایت داریم از امام علی(ع) که می‌گوید: «التبهج بالمعاصی اقبح من رکوب‌ها» یعنی شادی به گناه از انجام دادن آن زشت‌تر است. یکی دیگر شادی‌های تمسخرآمیز است؛ یعنی انسانی که با تمسخر و استهزاء و تحقیر دیگران شادی خود و دیگران را فراهم می‌کند. خداوند در قرآن می‌گوید: «إِنَّ الَّذِینَ أَجْرَمُوا کَانُواْ مِنَ الَّذِینَ آمَنُوا یَضْحَکُونَ؛ همانا بدکاران پیوسته به کسانى که ایمان آورده بودند می‌خندیدند»(المطففین/ 29)
شادی در برابر لغزش‌های دیگران
وی ادامه می‌دهد: یکی دیگر از موارد شادی قبیح، شادی در برابر لغزش‌های دیگران است. اگر شخصی لغزیده است و از مسیر طبیعی خود خارج شده است و اشتباهاتی مرتکب شده است و ما به او بخندیم. علی(ع) می‌فرماید: «لا تفرح بسقطت غیرک فانک لا تدری ما یحدث بک الزمان»؛ یعنی هیچ‌وقت از اینکه دیدی شخصی سقوط کرده و مشکلی در زندگی دارد شاد نشود؛ چراکه ممکن است مشابه همین مشکل برای شما هم پیش بیاید.
حجت‌الاسلام مصطفی‌پور در پاسخ به یکی از شبهات قرآنی درباره شادی می‌گوید: مصداق دیگر شادی مذموم، شادی به دروغ است؛ یعنی من با گفتار دروغ دیگران و خودم را شاد کنم. دیگر نوع شادی، مخالفت از فرمان‌های پیامبر اکرم(ص) است. لذا آیه‌ای در قرآن داریم که البته برخی برداشت بدی از آن کرده‌اند: «فَلْیَضحَکُوا قَلِیلاً وَ لْیَبْکُوا کَثِیراً جَزَاءَ بِمَا کانُوا یَکْسِبُونَ؛ پس به سزای این اعمالی که انجام داده‌اند باید کمتر بخندند و بیشتر گریه کنند» که برخی از این آیه سوء‌استفاده کرده‌اند و گفته‌اند که اسلام دین گریه است نه دین خنده و نشاط. در این جا باید توجه داشته باشیم که این آیه در چه موردی است.
وی می‌افزاید: قرآن در اینجا می‌گوید: «فَرِحَ الْمُخَلَّفُونَ بِمَقْعَدِهِمْ خِلَف رَسولِ اللَّهِ وَ کَرِهُوا أَن یجَهِدُوا بِأَمْوَلهِِمْ وَ أَنفُسِهِمْ فى سبِیلِ اللَّهِ وَ قَالُوا لا تَنفِرُوا فى الحْرِّ قُلْ نَارُ جَهَنَّمَ أَشدُّ حَرًّا لَّوْ کانُوا یَفْقَهُونَ» و بعد از آن می‌گوید که «فَلْیَضحَکُوا قَلِیلاً وَ لْیَبْکُوا کَثِیراً جَزَاءَ بِمَا کانُوا یَکْسِبُونَ»؛ معنی آیه این است که بازماندگان و تخلف‌کنندگان از مخالفت با رسول الله(ص) خوشحال شدند و کراهت داشتند از اینکه با اموال و جان‌های خود در راه خدا جهاد کنند و خداوند این جمله را به آنها می‌گوید که به جای خنده بیشتر گریه کنید. یعنی کسانی که فعالیت اجتماعی ندارند و از خود آثار مثبتی باقی نمی‌گذارند و در جایی که حضور جمعی لازم است حضور ندارند، عملا با پیامبر(ص) و رهبر زمان مخالفت می‌کنند.
حجت‌الاسلام مصطفی‌پور در شرح بیشتر این آیه تصریح می‌کند: این آیه در واقع به این اشاره دارد که منافقان به گمان اینکه پیروزی به دست آورده‌اند و با تخلف از جهاد و دلسرد کردن بعضی از مجاهدان قهقهه سر می‌دادند، همان گونه که منافقان در هر عرصه از زمان چنین هستند. اما قرآن به آنها اخطار می‌دهد که نخندید و گریه کنید که گریه برای آینده تاریکی که در پیش دارید و مجازات‌های دردناکی که در انتظار شماست خوب است؛ چرا که تمام استعدادها و سرمایه‌های عمر خود را از دست داده‌اید و رسوایی و بدبختی را انتخاب کرده‌اید.
وی ادامه می‌دهد: نوع دیگر شادی مذموم شادی‌های مغرورانه است؛ یعنی شخصی بر اساس غرور و تکبر به شادی بپردازد. این‌ها مسائلی است که ما در آموزه‌های دینی داریم؛ یعنی در بخشی شادی را به صورت روشن بازگو کرده و جایگاه آنها را هم مشخص کرده است.
شادی‌های پایدار در قرآن
شادی های ممدوح شادی‌هایی را شامل می‌شود که بر اساس ارزش‌ها و اهداف مقدس قرآن و اسلام است؛ دسته‌ای از آیات، مؤمنین را دعوت به شادی کرده‌اند. خداوند خوشحالی و فرح مؤمنان و دین باوران را در بهشت برین خداوندی توصیف کرده و می‌فرماید: «فَأَمَّا الَّذِینَ آَمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ فَهُمْ فِی رَوْضَةٍ یُحْبَرُونَ؛ اما کسانی که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده‌اند، در گلستانی، شادمان می‌گردند»(روم، 15)
خداوند در فرازی دیگر نخست ایمان به تقدیر الهی را مانع شادمانی و بی قراری بی‌جا دانسته، سپس خوشی‌ها و شادی‌های ناپایدار و جاودان را معرفی می‌کند: «قُلْ بِفَضْلِ اللَّهِ وَ بِرَحْمَتِهِ فَبِذَلِکَ فَلْیَفْرَحُوا هُوَ خَیْرٌ مِمَّا یَجْمَعُونَ؛ بگو به فضل و رحمت خداست که [مؤمنان] باید شاد شوند و این از هرچه گرد می‌آورند بهتر است».(یونس، 58)
خوشحالی و خرسندی شهیدان فراز دیگری از آیات قرآن درباره شادی و شادمانی ماندگار است. آنجا که ظاهربینان را در زندگانی دنیا از گمان‌های نادرست درباره کشتگان در راه خدا برحذر داشته و می‌گوید: «وَلَا تَحْسَبَنَّ الَّذِینَ قُتِلُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ أَمْوَاتًا بَلْ أَحْیَاءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ یُرْزَقُونَ. فَرِحِینَ بِمَا آَتَاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَیَسْتَبْشِرُونَ بِالَّذِینَ لَمْ یَلْحَقُوا بِهِمْ مِنْ خَلْفِهِمْ؛ هرگز کسانی را که در راه خدا کشته شده‌اند، مرده مپندارید، بلکه زنده‌اند که نزد پروردگارشان روزی داده می‌شوند. به آنچه خدا از فضل خود به آنان داده است، شادمانند و برای کسانی که از پی ایشانند و هنوز به آنان نپیوسته‌اند شادی می‌کنند که نه بیمی برایشان است و نه اندوهگین می‌شوند».(آل عمران، 169و170)
در دین مبین اسلام شادی، وقتی است که انسان توفیق طاعت خداوند را پیدا کرده باشد و از گناه، دوری گزیند؛ چنانچه حضرت علی(ع) می‌فرماید: «سُرورُ المُؤمِنِ بِطاعَهِ رَبِّهِ و حُزنُهُ عَلی ذَنبِهِ ؛ شادی مؤمن، به طاعت پروردگارش می‌باشد و حزنش بر گناه و عصیان است».
شادی از طریق کسب رضایت الهی میسر می‌شود
حجت‌الاسلام والمسلمین محمدرضا مصطفی‌پور، عضو هیئت علمی دانشگاه در خصوص نقش تعیین کننده معنویت در شادی بیان می کند: جدای از آموزه های اسلامی برخی از نظریه‌پردازان نیز رسیدن به شادی را از طریق توجه به ارزش‌ها و اهداف معنوی، نیازهای اساسی، معنادار بودن زندگی و عشق به خدا امکان پذیر می‌دانند. خود بنده هم در این رابطه مقاله ای با عنوان «شادی و غم در تعالیم اسلامی» تهیه کرده‌ام.
وی ادامه داد: دایره شادی در اسلام خیلی خوب توسعه داده شده است. در آمریکا یک سمینار یا کنفرانسی برگزار شده و من برخی نوشته ها خوانده ام که 2000 نفر جمع شده اند و گفتند که انسان امروز با اینکه این همه پیشرفت و امکانات دارد باز هم شاد نیست.
بازتعریف مفهوم شادی
عضو هیئت علمی دانشگاه با اشاره وضعیت شادی در کشور می‌گوید: ما باید در وحله اول شادی را به صورت صحیح معنا کنیم. کسانی که می گویند شادی در ایران و به ویژه در شهرستان ها کم است چه منظوری از شادی دارند؟ آیا شادی این است که ما در کشور مثلا موسیقی راه بیاندازیم و ایجاد مزاحمت برای دیگران داشته باشیم و روابط نامشروع را تجویز کنیم و حجاب و پوشش را برداریم؟ اما طبیعتا این نوع از شادی ها با معیارهایی که ما از شادی های پسندیده ذکر کردیم منافات دارد. شادی به معنای صحیح یعنی ما برای کسب نشاط به سراغ ورزش، به کوه نوردی و طبیعت برویم و اگر صحبت از تامین لذایذ است، از راه مشروع وارد بشویم و لذات مشروع را تامین کنیم.
وی در ادامه می افزاید: البته درست است که ما مشکلاتی در جامعه داریم که مقداری از آن می‌تواند به خاطر ورود به دنیای مدرن باشد و مقداری هم به وضعیت خاص کشور ما می‌شود. ما نباید کشور خود را با کشورهایی که به حدود ما مقید نیستند مقایسه کنیم. ما یک بحث اساسی در این حوزه داریم و آن بحث اساسی این است که ما باید به عنوان انسان بدانیم شادی ما در چه چیزی است.
تعادل در شادی و حزن
حجت‌الاسلام مصطفی‌پور با اعتقاد بر اینکه شادی انسان باید یک شادی معقول باشد اظهار می دارد: انسان نسبت به سایر موجودات یک موجود کامل تر است و قدرت تعقل دارد و ما معتقدیم که شادی انسان نیز باید یک شادی معقول باشد. مساله دیگری که ما با آن مواجهیم و متاسفانه به ان دامن زده شده است این است که ائمه(ع) ما فرمودند که ما هم ایام حزن و اندوه داریم و هم ایام شادی و شیعه ما در ایام شادی و نشاط ما شاد و در ایام حزن و اندوه ما اندوهگین است.
وی با اشاره به ایان ولادت و شهادت در کشور تصریح کرد: طبیعی است که باید یکی از ابعاد زندگی انسان شادی باشد و ائمه ما هم همینگونه بودند. اما ما در ایام ولادت ائمه چقدر به سراغ آنها نمی رویم. از آن طرف ایام حزن و اندوه و شهادت ها را بسیار برجسته می کنیم. گاهی می بینیم ایام عید و ولادتی در اسلام است و می گذرد و جامعه اصلا متوجه آن نمی شوند. توجه کنید که مسیحیان برای میلاد حضرت مسیح چقدر وقت می‌گذارند اما ما برای میلاد پیغمبرمان(ص) چه زمانی صرف می‌کنیم. پیغمبری که در نزد ما مسلمانان حتی از امامان(ع) ما هم مظلوم تر است چرا که در ایام رحلت و ولادت ایشان کمتر نامی از ایشان برده می‌شود و در حاشیه قرار دارد.
عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت معلم با بیان اینکه برای شادی در کشور ما فرهنگ‌سازی نشده، بیان کرد: اگر هم جامعه ما جامعه شادی نیست به این دلیل است که در فرهنگ ما برای شادی تبیین درستی نشده است و شادی‌های صحیح برجسته و مشخص نشده‌اند و در مقابل عزاداری‌ها برجسته شده‌اند و طبیعی است که دشمنان اسلام بگویند که مذهب شیعه مذهب غم، اندوه و گریه است. این مسئله باید در جامعه فرهنگ‌سازی شود و در مجموع انسان اگر بخواهد شاد باشد باید یک شادی حساب شده داشته باشد. مانند ورزش، مسافرت، خوش‌بینی، اعتماد به نفس، هدفمندی در زندگی و شکیبایی که به همراه ایمان به خداوند می‌تواند در جهت تامین شادی‌های ما موثر باشد.
ترسیم شادی در راستای تکامل در قرآن
راهکارهای اسلامی برای شادزیستن علاوه بر آبادانی دنیای مؤمنان و فراهم آوردن زندگی پر نشاط و سرور برای آنها، آخرت ایشان را نیز آباد می گرداند به شرط آنکه جلب رضایت الهی همواره سرلوحه عمل ایشان باشد.
علم روانشناسی، برنامه و مسیر خاصی را برای رسیدن انسان به شادی حقیقی و پایدار بیان نمی‌کند، در حالی که قرآن مسیری را ترسیم کرده است که رعایت آن منجر به ارتقا و تکامل انسان می‌شود. در اسلام افراط و تفریط در غم و شادی، نشانه نوعی بیماری روحی است و تعادل در غم و شادی، نشانه‌ی سلامت روح است.
حدیثه سوختانلو
