آثار نمایشی نگاه تحلیلی به دفاع مقدس ندارند/ وقایع‌نگاری صرف کافی نیست
گروه جهاد و حماسه: در میان اندک فعالیت‌های نمایشی که در حوزه تئاتر دفاع مقدس به انجام رسیده، اغلب شاهد پرداختن به کشمکش میان دو گروه متخاصم هستیم؛ هر چند که این نوع پرداخت روایی برگرفته از مستندات جنگ است، اما وقایع‌نگاری صرف به ویژه در شرایط کنونی کافی نیست و نیاز به تحلیل و تفسیر نیز احساس می‌شود.
رضا صابری، نویسنده و کارگردان تئاتر در گفت‌و‌گو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) گفت: پرداختن به موضوع جنگ و 8 سال دفاع مقدس تاکنون از دریچه هنر نمایش بسیار کمتر از حد تصور بوده است و حتی با وجود برگزاری رویدادهای فرهنگی و هنری همچون جشنواره «تئاتر مقاومت» در این حوزه، شاهد تولید آثار چشمگیری نیستیم.
وی ادامه داد: آمارها نشان از این دارد که در حوزه تئاتر مقاومت، نگرش تولیدکنندگان و کارگردانان تئاتر طی این سال‌ها، بیشتر به وجه خارجی جنگ که معمولاً میان دو گروه رزمندگان ایرانی و نیروهای متخاصم عراقی بوده پرداخته‌است و هیچ گاه دلایل این تهاجم و اینکه چرا طرف ایرانی مقاومت از ناموس و کیان را حق خود می‌دانسته، بازگو نشده است.
این کارگردان تئاتر تصریح کرد: اغلب آثار نمایشی با موضوع دفاع مقدس رویدادمحور بوده و به غیر از موارد استثنا در هیچ یک از آنها شخص و اشخاصی که حضور مؤثر آنها زمینه را برای رقم خوردن این مظاهر سلحشوری و جانفشانی رزمندگان ایرانی مهیا کرده است مورد توجه قرار نگرفته است.
صابری در ادامه گفت: در توضیح اینکه چرا اغلب آثار نمایشی با موضوع دفاع مقدس طی این سال‌ها پرداختی رویدادمحور داشته‌اند و نه شخصیت‌محور، مهمترین دلیل گمنامی فرماندهان و امیران جنگ است و طرح این مسئله که اغلب آنها تعمداً سعی در گمنامی و مطرح نشدن داشته‌اند که البته این موضوع بیشتر به خلوص ذاتی و شخصی آنها باز می‌گردد. به طور مثال در جریان حماسه فتح خرمشهر تاکنون بیشتر جریانی همچون عملیات بیت‌المقدس است که علل این پیروزی تاریخ‌ساز بیان می‌شود، این در حالی است که طراحی این عملیات قطعاً از ناحیه اشخاص خوش‌ذوق و باذکاوتی همچون شهید محمد جهان‌آرا بوده است، اما آیا به غیر از نام و یادی از وی و سایر همرزمانش آن هم در مقطعی از سال که معمولاً مصادف با سالروز فتح خرمشهر است، در باقی ایام حرف و تحلیلی از او و نقش بی‌بدیلی که داشته است صحبت به میان می‌آید؟
نویسنده نمایشنامه دفاع مقدسی «ما پنج نفر بودیم» گفت: با این فرض شاید این موضوع مطرح شود که در حوزه ادبیات مکتوب و حتی شفاهی، فعالیت‌های مؤثری در زمینه ثبت و وقایع‌نگاری جنگ صورت گرفته است و منابع و مآخذ مناسبی در اختیار هنرمندان برای الهام گرفتن و اقتباس از آنها وجود دارد. با همه احترامی که به این حرکت فرهنگی و جهادی که همچنان هم جاری و ساری است می‌گذارم باید بگویم که صرف وقایع‌نگاری و بیان خاطرات جنگ و 8 سال دفاع مقدس نمی‌تواند منابع معتبر و مورد اطمینانی را در اختیار تولیدکنندگان هنری قرار دهد؛ چرا که این کار بارها طی این سال‌ها به انجام رسیده است. ما آرشیو مناسبی از آثار تصویری مستند و داستانی از رویدادهای جنگ در اختیار داریم، اما در شرایط کنونی خلأ تحلیل و تفسیر و تأویل این وقایع احساس می‌شود.
صابری تأکید کرد: رفته رفته در حال گذر از نسلی هستیم که خود درگیر جنگ بودند، با نسلی هم مواجه هستیم که همچنان حضور دارد و در عرصه‌های مختلف پویاست و مشاهدات و مستنداتی از هشت سال مقاومت ملت ایران در برابر هجمه نظامی دشمن را به شکل مستقیم دریافت کرده است، اما در برابر نسل نویی که آینده این کشور در دست آنهاست چه باید کرد؟ مواجهه آنها با این تصاویر آرشیوی و منابع مکتوب جنگی که بیشتر خاطرات و مشاهدات آن ایام است، بدون تفسیر و تحلیل مناسب، تصویری از کشمکش دو گروه متخاصم را در ذهن‌شان تداعی می‌کند و مطمئناً همچنان مواردی گنگ و مبهم باقی می‌ماند که کدامیک به حق است؟ چرا که هر دو طرف خود را محق می‌دانند، کشته می‌دهند و اتفاقاً هر دو طرف نام کشته‌های خود را چون در پی آرمان و هدفی هستند، شهید می‌گذارند.
نویسنده و کارگردان نمایش «کربلای بی‌شمر» در پایان گفت: با ذکرتنها یک دلیل از فضای موهومی که در زمینه هشت سال دفاع مقدس وجود دارد باید این حق را داد که صرفاً نباید به ذکر خاطرات و رویدادهای آن دوران پرداخت؛ مضافاً بر اینکه دشمن هم از پای ننشسته و برای نسل‌های بعدی ایران اسلامی نقشه‌هایی در سر دارد که با تغییر ماهیت بسیاری از مقولات و مفاهیمی که پیش از این ارزش محسوب می‌شدند، آنها را به شکلی وارونه جلوه دهد. در نتیجه در همه عرصه‌های فرهنگی و هنری از جمله هنر نمایش نیاز به تولید محصولاتی داریم که علاوه بر بیان داستان، نگاهی تحلیلی به موضوع داشته باشند.
