شبکه‌های اجتماعی در هجوم ملی‌گرایان رمانتیک/ اصولی که زیر بار شایعات فدا می‌شوند
گروه فضای مجازی: امروزه بعد از وقوع هر اتفاقی شاهد اظهار نظرات و آماج جملات قصاری هستیم که بعضا حاشیه را پررنگ‌تر از اصل جلوه می‌دهد؛ تعرض به دو نوجوان ایرانی در فرودگاه جده نیز از این دست مسائل است.
«یَا أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاکُم مِّن ذَکَرٍ وَأُنثَى وَجَعَلْنَاکُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِندَ اللَّهِ أَتْقَاکُمْ إِنَّ اللَّهَ عَلِیمٌ خَبِیر؛ اى مردم ما شما را از مرد و زنى آفریدیم و شما را ملت ملت و قبیله قبیله گردانیدیم تا با یکدیگر شناسایى متقابل حاصل کنید در حقیقت ارجمندترین شما نزد خدا پرهیزگارترین شماست بیتردید خداوند داناى آگاه است» (الحجرات13)
در پی هتک حرمت دو نوجوان ایرانی توسط مأموران فرودگاهی در عربستان سعودی و اعلام این خبر و انتشار گسترده آن، واکنش‌های گسترده‌ای از سوی مردم به خصوص در فضای مجازی صورت گرفت که می‌توان چندین دسته واکنش را در در نظر گرفت.
برخی از این واکنش‌ها نه در پی محکوم کردن ماجرای رخ داده بلکه محلی برای انواع توهین‌های نژادی به اعراب و حتی هتک حرمت به مقدسات اسلامی و دینی مسلمانان شد. سخنانی که اگر در جهان واقعی و در عرصه‌های بین‌المللی رخ دهد قطعا می‌تواند مشکلات عدیده‌ای برای کشور به وجود آورد، از سوی دیگر این نوع واکنش کاملا مخالف با آموزهای دینی و اسلامی بوده و ظاهری تفرقه آمیز در پی جنگ با مسلمانان دیگر کشورهای می‌نماید.
دسته‌بندی عمومی واکنش‌ها
نخستین واکنش‌ها از آن ایرانیانی بودند که تنها از این عمل ابراز انزجار و خواستار پیگیری مقامات ایرانی در رابطه با این عمل و همچنین تحریم عمره شدند.
از سوی دیگر گروهی نیز با یادآوری دشمنی آل سعود با شیعیان و دخالت‌های آنان در امور کشورهای همسایه اظهار کردند این کار را با هدف دشمنی علیه ایران و ترس از قدرت گرفتن شیعیان انجام دادند؛ همچنین گروهی نیز خواستار صبر جامعه ایران و روشن شدن دست‌های پشت پرده این ماجرا بودند.
اما شاید مهمترین گروهی که واکنش های آنان برجسته بود و در این نوشتار قصد داریم به تحلیل آن بپردازیم واکنش نوجوانان و جوانانی بود که به صورت رمانتیک‌وار و یادآوری جایگاه باستانی ایران برتری‌های نژادی و درج افسانه‌های اغراق آمیز، نقل قول‌های غیر مستند سعی می‌کردند غرور جریحه دار خود در پی این قضیه را ترمیم کنند. در این بین آنچه فراموش شده بود مسئله اصلی و عمل شنیع هتک حرمت و آزار و اذیتی بود که از سوی دو مأمور فرودگاه جده صورت گرفته است.
واکنش این گروه در شبکه‌های اجتماعی موبایلی مانند وایبر، لاین و واتس‌آپ کاملا متفاوت با آنچه در شبکه هایی ماند فیسبوک یا توئیتر رخ می‌داد، واکنش‌هایی حاکی از به شوخی گرفتن و استهزای این ماجرا و حتی مقام به حج رفته‌گان بود.
بازخوانی واکنش‌های مجازی ایرانیان
این برای اولین بار نیست، که در فضای مجازی نسبت به یک پدیده حقیقی از سوی ایرانیان واکنش نشان داده می‌شود. این عکس‌العمل‌ها و حمله به وبسایتها و صفحات اجتماعی یک شخص یا یک گروه ظاهرا تاریخی به کوتاهی تاریخ ایجاد شبکه‌های اجتماعی و از جمله فیسبوک دارد. گرچه سابقه شوخی گرفتن امور جاری و استهزا کردن آن عمری نسبتا طولانی دارد.
حملات مجازی توده مردم را به صفحات ستاره‌های فوتبال، هنرمندان و سیاست مداران و حتی هک کردن و در اختیار گرفتن وبسایتها همواره در فضای مجازی وجود داشته است.
شبکه‌های اجتماعی وسیله ای برای اظهار فضل
برای درک این واکنش‌ها باید چند نکته را مد نظر قرار داد و نخستین آن این است که این افراد، کسانی هستند اکثریت آنها در رنج سنی خاصی بوده و عموما افرادی فاقد بینش صحیح هستند و استفاده آنها از شبکه‌های اجتماعی تنها عرصه‌ای برای خودنمایی و اظهار فضل‌کردن و تعین هویتی برای خویش است که این امر را با استفاده از نمادهای ایران باستان مانند فَرَوَهر یا شمایلی از کوروش هخامنشی و یا تصویری اغراق آمیز از خویش انجام می‌دهند.
خطر نقل قول‌های طنز آمیز
از جمله دیگر موارد که تا حدودی طنز گونه نیز به نظر می‌رسد درج نقل قول هایی از کسانی مانند ژولیوس سزار، اسکندر مقدونی، آدولف هیتلر و چنگیزخان در مورد برتری نژادی ایرانی است. این مورد گرچه در نظر اول شبیه لطیفه و مطایبه آمیز جلوه می‌کند اما همزمان خطرناک نیز هست که اگر گسترش یابد ممکن است عواقب جبران ناپذیری را برای کشور به وجود آورد.
دلایل عمده واکنش‌های این طیف
چند دلیل عمده را می‌توان به عنوان علت چنین واکنش هایی ذکر کرد:
نخستین آن این است اطلاعاتی‌که از سوی مقامات ذی صلاح درباره این ماجرا منتشر شد مخاطب هدفشان نه عامه مردم بلکه قشری خاص و به اصطلاح کتاب خوان است. طبیعتا وقتی اطلاعات دقیقی در مورد یک موضوع وجود نداشته باشد این موضوع در اذهان و دهان عامه مردم شاخ و برگ پیدا کرده و می تواند بعدها منجر به آسیب‌های جبران‌ناپذیری شود.
فضای مجازی به خصوص شبکه‌های اجتماعی‌که در آن پنهان کردن یا تغییر هویت به آسانی انجام می‌شود، بهترین مکان برای ابراز وجود و سنگر‌گرفتن پشت شخصیتی است که نمی تواند در فضای واقعی آن را داشته باشد؛ به همین دلیل ساده است که رفتار این گروه در شبکه‌های اجتماعی مانند فیسبوک و تویتر با رفتار آنها در شبکه‌های موبایلی که نیاز به ابراز هویت واقعی دارد متفاوت است.
از سوی دیگر معمولا افرادی که فاقد بینش تحلیلی هستند و نمی توانند پدیده ای را تفسیر و یا تحلیل کنند سعی می‌کنند با فرافکنی و استهزای اصل ماجرا، خود را زیر بار تحلیل آن پدیده برهانند.
همچنین قرار گرفتن پشت سنگر ملی‌گرایی رمانتیک و باستان‌گرا، همیشه سهل الوصولترین چیزی است که می تواند به افراد کمک کند تا هویتی سیاسی و اجتماعی برای خود ابراز کنند زیرا در تجزیه و تحلیل‌های روزانه نیاز به ارائه حقایق علمی نداشته و تنها از طریق افسانه و تاریخ‌های مغشوش می توانند به تجزیه و تحلیل امور بپردازند. در واقع حکمت به طرز عجیبی در میان ما، از فردی به فرد دیگر، جابجا می‌شود.
با ذکر این موارد به نظر می‌رسد ابتدا باید زوایای این رخداد جهت هرگونه شایعه سازی و تنویر اذهان عمومی روشن شود، سپس به عموم مردم آموزش داد که نژاد پرستی و برتری دانستن یک قوم بر قوم دیگر نه تنها مخالف تمامی اصول دینی و انسانی است که می‌تواند منجر به ظهور بیشترین مشکلات برای کشور از منظر ابعاد بین‌المللی و سپس ملی شود.
از سوی دیگر باید این را هم مدنظر قرار داد که دیگر تفاوت عمده ای بین فضای حقیقی و مجازی وجود ندارد اگر اندک تفاوتی باشد در حال کمرنگ شدن است هر امری که در یک فضا رخ می‌دهد به فضای دیگر نیز کشیده می‌شود لذا فرهنگ‌سازی در هر دو فضا و اجتناب از واکنش‌های عجولانه اجتناب ناپذیر به نظر می‌رسد.
یاسر مختاری
