لزوم پرداختی شخصیت‌محور به سپاه پاسداران در آثار سینمایی و نمایشی
گروه جهاد و حماسه: سینما، تلویزیون و تئاتر، پرداختی جسته و گریخته به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و نقش فرماندهان آن در عملیات‌های دوران دفاع مقدس داشته‌اند، پرداختی که علاوه بر ضرورت پررنگ و فراگیر شدن تولیدات آن باید توجهی نیز به شخصیت‌های تأثیرگذار سپاه در دوران جنگ و پس از آن داشته باشد.
نقش نیروهای مردمی، بسیج و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در جنگ تحمیلی درست از جایی پررنگ شد که ابوالحسن بنی‌صدر، رئیس جمهور مخلوع ایران که آن زمان سمت فرماندهی کل قوا را نیز به عهده داشت، در تهاجم نظامی عراق علیه ایران و پیشروی رژیم بعث که منجر به تسخیر چند شهر مرزی ایران و از جمله سقوط خرمشهر و آبادان شده بود، همچنان بر شیوه نظامی کلاسیک اصرار داشت و با این فرض که فعلاً زمین می‌دهیم و فرصت می‌خریم، زمینه را برای گستاخی و پیشرفت بیشتر نیروهای عراقی و نفوذ آنها به داخل خاک ایران فراهم کرد.
آن زمان بود که با ابراز نگرانی نیروهای مردمی و فرماندهان جوان جنگ که خارج از بدنه ارتش به مقابله با تجاوز عراق پرداخته بودند، به دستور امام راحل مبنی بر بسیج همه آحاد مردم و اعزام داوطلبانه آنها به جبهه‌های حق علیه باطل و خلع بنی‌صدر از فرماندهی کل قوا، شیوه‌ای تدافعی در مقابل آماج حملات دشمن بعثی در دستور کار قرار گرفت و زمینه برای باز پس‌گیری، بخشی از خاک تصرف شده ایران فراهم شد.
از آن زمان تا فتح خرمشهر، شکست حصر آبادان و نظایر آن و سپس در ادامه هشت سال دفاع مقدس، همواره این سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و بسیج مردمی بود که توانست در اغلب موقعیت‌های جنگی ابتکار عمل را به دست گرفته و با اتکا به خلاقیت فرماندهان جوان خود موفقیت‌های بی‌شماری را در طول جنگ 8 ساله در انهدام مواضع و عقب‌نشینی دشمن به دست آورد.
بهره‌گیری از ذهن جوان و پویا؛ ویژگی بارز سپاه در دوران دفاع مقدس
نکته جذاب در مورد سپاه پاسداران انقلاب اسلامی بهره‌گیری از ذهنی جوان و پویا در طراحی عملیات‌های جنگی بود. اگر بررسی اجمالی در مورد عملیات‌هایی که سپاه در آنها نقش فرماندهی را ایفا کرد داشته باشیم دیده می‌شود که اغلب فرماندهان از میان نیروهای نخبه جوان و دانشگاهی انتخاب شده بودند؛ نخبگانی که همگی بخشی از چهره‌های طراز اول دانشگاهی محسوب می‌شدند و صحنه دانشگاه و علم را برای ادای دین و وظیفه خود نسبت به کیان اسلامی و میهن رها کرده و پای در خط اول مقدم جبهه گذاشته بودند.
شهدایی همچون محمد جهان‌آرا، غلامحسین افشردی(حسن باقری)، مهدی باکری، سیدمحمدحسین علم‌الهدی، محمدابراهیم همت، محمد بروجردی، حسین خرازی و... از جمله جوانان پرشور و شوق ایران اسلامی بودند که به عنوان دانشجویان نخبه دانشگاهی محسوب می‌شدند، اما از جایی به بعد با زیر پا گذاشتن تعلقات فردی و دنیوی پای در میدان کارزار و دانشگاهی بزرگتر گذاشتند که انصافاً نیز در این عرصه همچون عرصه علمی خوش درخشیده و صدالبته برای همیشه ماندگار شدند.
زندگی فرماندهان سپاه نمود عینی پیدا کند
این روزها شرح زندگی برخی از این فرماندهان سپاه را می‌توان از لابه لای کتاب‌های منتشر شده ادبیات جنگ جست و مورد مطالعه قرار داد. زندگی پرفراز و نشیب و بسیار شنیدنی که جا دارد از میان صفحات کتاب بیرون کشیده شده و وجهه‌ای عینی و تصویری پیدا کند که البته هنوز اتفاق جریان‌سازی در این زمینه صورت نگرفته است.
البته به تازگی و به ویژه در یک دهه گذشته براساس تلاش فردی و دغدغه‌مندی برخی از فیلمسازان شاهد بروز بارقه‌هایی در حوزه فیلمسازی بر مبنای زندگی فرماندهان سپاه بوده‌ایم که نمونه بارز آن در عالم سینما، فیلم سینمایی «شور شیرین» به کارگردانی جواد اردکانی در مورد شهید کاوه و «زیباتر از زندگی» ساخته انسیه شاه‌حسینی براساس زندگی شهید علم‌الهدی و... بوده است که مطمئناً کافی نیست؛ هر چند که در بسیاری از آثار سینمایی همچون «روز سوم» که به موضوع مقاومت مردم خرمشهر می‌پردازد و «سفر به چزابه»، نام و یادی از فرماندهان شهید به زبان بازیگران آن جاری شده، اما شایسته این است که در مورد هر یک از آنها، به صورت جهادی در زمینه فیلمسازی دفاع مقدس صورت گیرد.
«آخرین روزهای زمستان» شیوه‌ای مبتکرانه در تولیدات تلویزیونی سپاه
در حوزه فیلم‌های تلویزیونی اخیراً شاهد تولید مبتکرانه در زمینه ساخت مجموعه مستند داستانی بودیم که به برهه‌ای از زندگی شهید حسن باقری می‌پرداخت؛ مستند داستانی به نام «آخرین روزهای زمستان» ساخته محمدحسین مهدویان که در آن بخشی از زندگی این شهید بزرگوار به ویژه در حین فرماندهی عملیات‌های جنگی بازسازی نزدیک به واقع شده بود، به این ترتیب که در آن از بازیگری با نام مصطفی زمین‌پرداز به ایفای نقش می‌پرداخت و بخشی از صحنه‌های گفت‌و‌گوی این شهید با استفاده از صداهای موجود وی در آرشیو تصویربرداری شده بود، به شکلی که مخاطب گاه تصور می‌کرد، تصاویر مستند هستند.
به نظر می‌رسد در حوزه فیلم و سینمای جنگ و دفاع مقدس نیاز بسیاری به اینچنین خلاقیت‌هایی در امر کارگردانی و فیلمسازی داشته باشیم؛ کما اینکه همچنان ابتکار به کار رفته در مجموعه «آخرین روزهای زمستان» مورد تحسین کارشناسان و منتقدان است و این مجموعه تاکنون توانسته جوایز فراوانی را از رویدادها و جشنواره‌های مختلف فیلم و رسانه به دست آورد و باید تلاش به منظور تولید نمونه‌هایی نظیر این مجموعه از سوی مسئولان در دستور کار قرار گیرد.
اما نمونه بارز فیلمسازی در حوزه نقش سپاه و نیروهای بسیجی در 8 سال دفاع مقدس بی‌شک مجموعه مستند «روایت فتح» ساخته شهید بزرگوار سیدمرتضی آوینی است؛ نمونه بی‌بدیل در حوزه سینمای جنگ با شکار لحظه‌های ناب رزمندگان در جبهه‌های حق علیه باطل که علاوه بر جذابیت قاب‌بندی و روایت سینمایی شهید آوینی در آن، به جریان‌سازی در حوزه سینمای دفاع مقدس کمک شایانی کرد، به شکلی که بسیاری از فیلمسازان دفاع مقدس در خلق صحنه‌های آثار خود از این اثر ماندگار دفاع مقدس الگو گرفتند.
پرداخت کمرنگ تئاتر مقاومت به شرح وقایع فرماندهان سپاه
در حوزه هنرهای نمایشی و تئاتر مقاومت، اما به ندرت می‌توان سراغی از آثاری گرفت که مشخصاً حول محوریت شخصیت فرماندهان سپاه در دوران دفاع مقدس گشته باشند و بیشتر از شخصیت‌محور بودن، رویداد‌محور بوده‌اند و البته خلق رویدادهای جنگی نیز در صحنه تئاتر بیشتر از آنکه بازنمایی وقایع دفاع مقدس باشد، براساس ایده‌ای، زائیده خلاقیت و تخیل نمایشنامه‌نویس و کارگردان تئاتر بوده است.
تنها در میان آثار نمایشی با موضوع دفاع مقدس و پرداختن به شخصیت فرماندهان جنگی می‌توان این اواخر به نمایش «آشنای غریب» به کارگردانی علی شادکام اشاره کرد که به زندگی شهید عبدالحسین برونسی اشاره داشت و این در حالی است که همان طور که اشاره شد با توجه به منابع مکتوب غنی در مورد ادبیات جنگ، نیاز به عزمی جدی برای اقتباس‌های نمایشی در مورد وقایع دفاع مقدس با محوریت نقش سازنده فرماندهان سپاه داشته و داریم.
در پایان ذکر این نکته ضروری است که سپاه پاسداران انقلاب اسلامی پس از دوران دفاع مقدس، در دوره سازندگی و جهاد علمی همواره در صف اول بوده و نسبت به پرداختی مؤثر در چنین حوزه‌هایی نیز احساس وظیفه می‌کند که شرح چنین جهادی نیز که در امتداد سلحشوری آنها در دوران دفاع مقدس است، می‌تواند در صورت پرداخت هنری ماهیتی همچون آثار هنری خلق شده از جنس دفاع مقدس به خود بگیرد. امروز سپاه پاسداران در عرصه بین‌المللی نیز در خود چنین رسالتی را احساس می‌کند که پیشقدم باشد، کما اینکه اخبار حضور مؤثرش را در مقابله با تروریست‌های تکفیری این روزها بسیار می‌شنویم و این نشان از پویایی و خستگی‌ناپذیری سپاه پاسداران انقلاب اسلامی دارد.
