هدف از حضور ایران در بی‌ینال ونیز فقط اشاعه هنر انقلاب است
گروه هنر: مدیر دفتر هنرهای تجسمی معاونت هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی گفت: هدف این وزارتخانه و هنرهای تجسمی از حضور در بی‌ینال‌های خارجی همچون ونیز، فقط با انگیزه اشاعه هنر انقلاب صورت می‌گیرد.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی ایران(ایکنا)، از چند روز دیگر (نیمه دوم اردیبهشت‌ماه) پنجاه‌و‌ششمین بی‌ینال ونیز برگزار میشود. این رویداد یکی از مهمترین اتفاقاتی است که در عرصه هنرهای تجسمی برگزار خواهد شد، اما تفاوت این دوره با دوره‌های قبل این است که کشور ما حضور فعالی در این بی‌ینال خواهد داشت. این حضور گسترده نیز به مدد بنیادی به نام «فیض‌نیا» به دست آمده است. این مرکز ارتباط نزدیکی با گالری‌داری دارد. این مشارکت که با بخش خصوصی حاصل شد این امکان را برای هنر تجسمی کشورمان فراهم آورده تا بهتر و بیشتر دیده شوند. در این میان بنیاد «فیض‌نیا» نیز حتماً به منافع اقتصادی خود دست خواهد یافت.
البته نفع اقتصادی حامی مالی این بی‌ینال برای وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی هم نفع مادی بسیار دارد، چون آن گونه که برآورد شده، اگر وزارتخانه خود می‌خواست برگزار کننده این رویداد باشد، با توجه به گستردگی حضور ایران در این بی‌ینال نزدیک به یک میلیون یورو خرج بر جا می‌گذاشت، اما مشارکت بخش خصوصی سبب شده این بار از دوش وزارت ارشاد برداشته شود. در ضمن حضور گسترده در این بی‌ینال باعث شد بسیاری از هنرهای ارزشی ما نیز امکان خودنمایی پیدا کنند. گواه این ادعا نیز آثار محمد احصایی خوشنویس مطرح کشورمان است که کارهای قرآنی وی زبانزد است.
درباره این بی‌ینال ذکر مطلبی ضروری است و آن هم این که کشور ما تنها در چهار دوره این دو سالانه هنری حضور یافته است، البته این‌که چرا چنین امری اتفاق افتاده به سیاست مسئولان سابق وزارت ارشاد بر می‌گردد، اما به هر دلیلی که باشد باید گفت که ما خود را از یک حضور تاثیرگذار محروم کرده‌ایم، به ویژه این‌که معمولاً در این رویداد کارهای دینی به شکل وسیعی به نمایش در می‌آید و ما می‌توانیم از آن تجربه‌اندوزی لازم را داشته باشیم، اما به هر حال موضوع مورد نظر ما در این یادداشت به این بی‌ینال بر نمی‌گردد، بلکه نقدی است که درباره این اتفاق از سوی برخی هنرمندان تجسمی مطرح شده.
نقدهای مطرح شده بیشتر به روی یک امر تکیه دارند و آن نیز این که برخی از آثار حاضر در بی‌ینال، کارهایی هستند که هیچ غرابتی با آثار دینی و انقلابی ندارند. در ضمن درباره گزینش هنرمندانی که در این بی‌ینال حضور دارند نیز اعتراضات فراوانی مطرح شده است. این اتفاقات در شرایطی است که مسئولان وزارت ارشاد به ویژه مجید ملانوروزی، مدیرکل مرکز هنرهای تجسمی کشور بارها در سخنانش تاکید کرده که حضور ایران در نمایشگاه‌ها و بی‌ینال‌های خارجی تنها با هدف اشاعه هنر انقلاب انجام میشود. با این توضیح در ابتدا به دو نقد از هنرمندان مخالف چنین آثاری در این رویداد اشاره کرده و در ادامه پاسخ مجید ملانوروزی را می‌آوریم.
حضور نامعلوم جوانان در بی‌ینال ونیز
غلامعلی طاهری، نقاش و استاد دانشگاه که در یک دوره جزء هیئت انتخاب آثار برای حضور در دوسالانه ونیز بوده، درباره حضور ایران در دوسالانه ونیز 2015 چنین اظهارنظر کرد: احساس من این است که ما در هنر مدرن و فرامدرن معاصر جهان آن‌طور که باید به روز نیستیم و آنچه در دوسالانه‌ها، جشنواره‌ها و نمایشگاه‌های رایزنی‌های فرهنگی ایران در کشورهای مختلف به نمایش می‌گذاریم، بر هنرهای سنتی ما متکی است. من با تعامل داشتن ایران با فرهنگ و هنر جهان کاملاً موافق هستم، اما باید تلاش کنیم استعدادهای جوان را در این زمینه شناسایی کنیم که بتوانند در این‌گونه رویدادها، خوش بدرخشند و توجه مخاطبان را به خود جلب کنند، هر چند متاسفانه این اتفاق هنوز در کشور ما نیفتاده و تیمی از سوی وزارت ارشاد و مراکز هنری برای جستجوی استعدادهای خلاق تشکیل نشده است. نکته دیگر این‌که وقتی در یک دوره از جشنواره‌ای شرکت می‌کنیم، موضوع را تا دوره بعد رها کرده و هیچ ارزیابی از وضعیت تجسمی کشور در سالی که می‌گذرد، انجام نمی‌شود.
وی به توضیح فوق اضافه کرد: یکی از وظایف و مسئولیت‌های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، گسترش فرهنگ و هنر و همچنین حفظ و حراست از مبانی و اصول فرهنگی جمهوری اسلامی ایران است که در قالب برگزاری جشنواره‌هایی مانند جشنواره فجر و حضور در دوسالانه‌های مهم دنیا نشان داده میشود. این وزارتخانه نمی‌تواند چنین مسئولیتی را به بخش خصوصی واگذار کند و این واگذاری برخلاف قانون است؛ طبق بند 19 اصول و اهداف سیاست‌های فرهنگی جمهوری اسلامی ایران مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی، نهادهای فرهنگی از جمله وزارت ارشاد باید برای گسترش و توسعه هنر کشور با بخش خصوصی مشارکت کنند و حامی فعالیت‌های هنری این بخش بوده و بر عملکرد آنها نظارت داشته باشند. با این توضیح، این مشارکت باید فقط در همین حد همکاری و مشارکت باشد؛ در حالی که دوستان، آن را با واگذاری اشتباه گرفته‌اند.
وی در نقدی دیگر به حضور چند هنرمند خارجی در کاروان اعزامی ایران اعتراض کرد و گفت: به نظر می‌رسد وزارت ارشاد در نظر دارد با این حرکت، جغرافیای ایرانی را گسترش و فرهنگ فلات ایران را در یک نمایشگاه ارائه دهد. به نظر من جمع‌آوری نگاه‌های متفاوت از کشورهای مختلف برای بیان مفهوم هنر ایرانی چندان موفقیت‌آمیز نخواهد بود و جواب نمی‌دهد. گر چه اصل فکر خوب است، اما نحوه اجرای آن درست نیست.
دیگر منتقدی که به این بی‌ینال اعتراض دارد، معصومه مظفری، رئیس انجمن نقاشان است. وی درباره این رویداد چنین اظهار نظر کرده است: قبل از انقلاب برنده‌های دوسالانه تهران و ایران به ونیز می‌رفتند، اما اکنون به صورت انتخابی این کار انجام میشود. بنده فکر می‌کنم کسانی که برای دوسالانه ونیز 2015 انتخاب شدند، نمایندگان شاخص هنری ایران نیستند. حتی در بین آنها آدم‌هایی را که در مسیر هنر استخوان خرد کردند، اصلاً نمی‌بینیم.
داریوش عسگری، استاد دانشگاه و عکاس پیشکسوت هم درباره حضور کارهای انقلابی در دوسالانه چنین توضیح داد: وقتی که وزارت ارشاد در یک کار فرهنگی اختیارات را واگذار می‌کند، باید از دیدگاه و راهبرد آن گروه مطمئن باشد؛ نه این‌که انتخاب هنرمندان را به آنها تفویض کند و در آخر کار ببینیم کسانی در عرصه بین‌المللی حضور دارند که معرف ارزش‌ها و هنر انقلابی ایران نیستند.
کاروان ایران در بی‌ینال ونیز؛ پایبندی به اصول انقلاب
درباره این انتقادات نمی‌توان به طور قاطع نظر داد که درست هست یا خیر، اما می‌توان پاسخ مسئولان را در این زمینه به دست آورد. مجید ملانوروزی، مدیر دفتر هنرهای تجسمی معاونت هنری وزارت ارشاد در ابتدا درباره نقد مطرح شده درباره حضور برخی هنرمندان خارجی در کاروان ایران به ویژه حضور هنرمند پاکستانی (سایرا واسیم) چنین توضیح داد: من تاکید می‌کنم که بخش خصوصی می‌توانست بدون حضور دولت در بی‌ینال ونیز حضور داشته باشد و همه آنچه را که از ایران به دنیا معرفی می‌کند به نام خود ثبت کرده و نام جمهوری اسلامی ایران را نیز حذف کند، اما این بنیاد اهتمام و همت داشته که هزینه‌ها را بدهد و بر اساس آن ما از ۴۹ هنرمند در غرفه ایران به عنوان یک گستره هنری میزبانی کنیم؛ هنرمندانی که برخی از آنها ایرانی نیستند، اما زیر چتر فرهنگ ایرانی اسلامی کار کرده و البته همه آنها هنرمندانی ضداستکباری هستند. من در رسانه‌ای خواندم که تصویری از پرچم آمریکا را در کنار هنرمند پاکستانی قرار داده‌اند که اتفاقاً اگر آن را نگاه کنید و نام این هنرمند را جستجو کنید و گذشته او را ببینید، متوجه می‌شوید که او را به خاطر تفکرات ضدآمریکایی‌اش در بسیاری از رویدادهای هنری راه نداده‌اند، اما در رسانه‌ها نوشته‌اند که این هنرمند داعیه‌دار هنر آمریکایی است. به هر حال این هنرمند، فرد بسیار معروفی است و شما می‌توانید در ساده‌ترین شیوه، کارهای این هنرمند را در اینترنت جستجو کنید و متوجه شوید که نگاه و گستره ذهنی این هنرمند زن به چه شکلی است.
وی همچنین درباره چهار هنرمند ایرانی که در این بی‌ینال حضور دارند، گفت: استاد محمد احصایی، سمیرا علیخان‌زاده، جمشید بایرامی و محمود بخشی چهار هنرمندی هستند که ما از حضور آنها در بی ینال ونیز استفاده خواهیم کرد، اما ما هنوز هم نتوانسته‌ایم هزینه این عزیزان را تامین کنیم. این افراد هنرمندانی هستند که هر کدام با آثارشان ارادت خود را به هنرهای اسلامی و انقلابی نشان داده‌اند. به طور مثال محمود بخشی همواره در کارهایش با نمادهای شهادت کار کرده یا جمشید بایرامی همواره علاقه خود را به جریان ارزشمند دفاع مقدس نشان داده است. سمیرا علیخان‌زاده هم توانسته با نگاه معاصر به فرش و هنر قالی ایرانی کارهایی را انجام دهد و در نهایت استاد احصایی نیز برای همه ما هنرمند شناخته شده‌ای است، اما آن هنرمندانی که توسط بخش خصوصی انتخاب شده‌اند بابت یک «تم» انتخاب شده‌اند؛ همان تم جریان فرهنگی یعنی گستردگی، تنوع و گوناگونی فرهنگ ایرانی اسلامی، البته ما به آنها گفتیم هنرمندانی که شما انتخاب می‌کنید باید در کنار جمهوری اسلامی بوده و ما آنها را تایید کنیم تا قابل دفاع باشند.
رئیس موزه هنرهای معاصر درباره آثار حاضر در بی‌ینال هم چنین پاسخ داد: اصولاً هنرمندان ضددین و مذهب در غرفه ایران جایی ندارند. خیلی از هنرمندان به خاطر این‌که فضای دولتی هم در غرفه وجود دارد ممکن است تمایلی به حضور نداشته باشند و ما هم دنبال آنها نیستیم. ما هم نمی‌خواهیم دست گدایی به سوی هنرمندانی که تمایلی به همکاری با ما ندارند، دراز کنیم. ما به هر حال ظرفیتی داریم که ظرفیت متعادل و متوسط است که سعی می‌کنیم بیشترین فضای تجسمی کشور را در سبک‌های مختلف در بر بگیرد. حال این فضا را هم گذاشتیم تا هر کسی در این فضا جا می‌گیرد حضور داشته باشد و ما از این اتفاق خوشحال می‌شویم و از آن استقبال و دفاع می‌کنیم. هنرهای تجسمی در ایران هنری بسیار نجیب و فاخر است. مانند بسیاری از هنرها نیست که تا پایش به جایی رسید، بسیاری از ظرفیت‌ها را کنار بگذارد.
هنرمند ضدانقلاب جایی در هنرهای تجسمی ندارد
وی در پاسخ به نقدهای مطرح شده، اعلام کرد: اسم من مجید ملانوروزی، مدیرمرکز هنرهای تجسمی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در زیر چتر گسترده نظام جمهوری اسلامی است. ما هنرهای تجسمی را تقسیم‌بندی نمی‌کنیم و کسانی در بین ما جایی ندارند که نظام جمهوری اسلامی ایران را قبول نداشته باشند. من هم معتقد هستم به کسی که دولت و نظام انقلاب اسلامی را قبول ندارد نباید امکانات داد. هنرمندان انقلاب ما در همه جا هستند. به عنوان نمونه یک هنرمند انقلاب ما در دوره قبل رفت (اشاره به ایرج اسکندری) با چه کارهایی رفت؟ کارهای انقلابی خود را که به آنجا نبرد. کارهای تخت جمشید و آثار ملی را برد، بنابراین ما اینجا خیلی تقسیم‌بندی متفاوتی نداریم. ما دست‌بوس هنرمندان انقلاب هم هستیم و خودمان را وابسته به هنرمندان انقلاب می‌دانیم و در جشنواره فجر و دیگر رویدادها از آنها استفاده می‌کنیم، اما بپذیریم ونیز ظرفیت هنر معاصر و مدرن است. دوم این‌که وقتی بخش خصوصی می‌آید کمک مالی می‌کند به هر حال ما نمی‌گوییم که کار را به او می‌سپاریم، اما به هر حال او تمی دارد که باید در آن قرار بگیریم که به طور طبیعی اگر هنر انقلاب نیز در این تم قرار بگیرد، قطعاً در این فضا جایگاهی خواهد داشت.
ملانوروزی درباره مضمون کارهای حاضر در بی‌ینال اعلام کرد: ما از یک گستره بزرگتر و وسیع‌تر به نام هنر ایرانی اسلامی صحبت می‌کنیم. الان شما هنرمندان انقلاب ما را جستجو کنید، من معتقدم همه هنرمندان ما وابسته به انقلاب هستند. آنها در یک دوره‌ای تظاهرات و مبارزات مردم علیه رژیم شاهنشاهی را کار کردند، یک زمانی موضوعات دفاع مقدس را؛ یک زمانی ظن و مراقبه و تقدیس و هنر قدسی را کار کردند و یک زمانی مسائل اجتماعی را. به هر حال انقلاب ساری و جاری است. ما دیگر امروز در شعرمان راجع به مرگ بر شاه حرف نمی‌زنیم، ما موضوعات روز و فضای معاصر را دنبال می‌کنیم. ما در بی‌ینال ونیز با یک نگاه جهانی وارد شدیم و معتقدم فرصتی است که هنرمان را با زبان جهانی بیان کنیم، بنابراین هنرمندانی که انتخاب شدند بر اساس چنین ظرفیتی بوده است.
در انتهای این یادداشت و با توجه به نقدها و پاسخی که داده شد، می‌توان نتیجه گرفت که رویداد بازخوردهای گسترده‌ای در جامعه هنری داشته است، بنابراین باید فرصت داد تا تجربه همکاری بخش خصوصی با دولت انجام شود تا بتوان در دوره‌های بعد با آسیب‌شناسی، جلوی برخی ضعف‌های احتمالی را گرفت.
دوسالانه یا بی‌ینال ونیز نمایشگاهی شامل آثار هنری معاصر است که هر دو سال یک‌بار (در سال‌های فرد) در شهر ونیز ایتالیا برگزار میشود. نخستین دوره این دوسالانه در سال 1895 میلادی برگزار شد و امسال پنجاه‌و‌ششمین دوره این دوسالانه از پانزدهم اردیبهشت در ایتالیا برپا میشود. ایران بعد از انقلاب در شش دوره از این دوسالانه حاضر بوده است و امسال هفتمین حضور خود را با تغییراتی در فضای غرفه و تعداد هنرمندان و همچنین ملیت آنها تجربه می‌کند. قرار است 49 هنرمند از طرف ایران در این دوسالانه حضور یابند که در کنار 30 هنرمند ایرانی، 19 هنرمند از کشورهای جمهوری آذربایجان، افغانستان، عراق، پاکستان و هند حضور خواهند داشت.
