تأثیرات لغو تحریم‌ها بر افزایش نقش ایران در بازار مالی اسلامی
گروه اقتصاد: عضو هیئت‌علمی مؤسسه امام خمینی(ره) عنوان کرد: پیش از وجود تحریم‌ها هم سهم ما از بازار مالی اسلامی خیلی بالا نبود؛ به این دلیل که هنوز بازار اوراق مشتقه ایران آنقدر مستحکم نشده است بنابراین توسعه بازار مالی اسلامی ایران با لغو تحریم‌ها اندکی خوش‌بینانه است.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، چند روز پیش پایگاه خبری گالف تایمز طی گزارشی نوشت: با رفع تحریم‌ها علیه ایران انتظار می‌رود پتانسیل ایران در بخش مالیه اسلامی آزاد شود و این کشور سلطه مالزی و عربستان در این بخش را به چالش بکشد.
در بخش دیگری از این گزارش آمده است: ایران بزرگترین سیستم بانکی اسلامی را در جهان دارد و دارایی‌های تحت قانون شریعت در این کشور بالغ بر 482 میلیارد دلار میشود که این رقم یک چهارم کل دارایی‌های بانکی اسلامی در جهان و بیشتر از مجموع دارایی‌های بانکی اسلامی عربستان، مالزی و امارات است. دارایی‌های بانکی ایران همچنین 10 برابر دارایی‌های بانک های اسلامی قطر است.
همچنین آمده است: در عین حال سیستم بانکی ایران تاکنون و به دلیل تحریم‌ها حضوری حاشیه‌ای در نظام بانکی جهان داشته است و بنابراین نتوانسته از مزایای رشد سریع بانکداری اسلامی در جهان بهره ببرد.
قبل از دوران تحریم هم سهم بالایی از بازار مالی اسلامی را دارا نبودیم
برای بررسی بیشتر این موضوع و تأثیر رفع تحریم‌ها بر توسعه بازار مالی اسلامی در ایران، دیدگاه محمدجواد توکلی، عضو هیئت‌علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) را جویا شدیم که وی در اینباره اظهار کرد: در زمینه اینکه گفته میشود اگر تحریم‌ها برداشته شود، وضعیت بانک‌های ما بسیار خوب شده و به بازار جهانی ورود پیدا می‌کنند شاید برای ارزیابی آن باید مقداری به عقب برگردیم و ببینیم آیا زمانی‌که ما تحریم نبودیم بانک‌های ما سهم زیادی از بازار تأمین مالی اسلامی را داشتند یا خیر؟
وی ادامه داد: به نظر می‌رسد در آن هنگام هم سهم ما از بازار مالی اسلامی خیلی بالا نبوده است؛ به این دلیل که هنوز بازار اوراق مشتقه ایران آنقدر مستحکم نشده است و نکته دیگر اینکه در کشوری همانند مالزی بسیاری از مقرراتی که در زمینه بانکداری و مالیه اسلامی مطرح است را عملا رعایت نمی‌کنند.
تأثیرپذیری بانک‌های غیراسلامی از بحران‌های اقتصادی
توکلی افزود: دلیل چنین وضعیتی به این موضوع برمی‌گردد که بعد از بحران سال 2008 بسیاری از بانک‌های اسلامی از این وضعیت متأثر شدند و بنده در گزارشی مشاهده کردم که دو تن از کارشناسان صندوق بین‌المللی پول بررسی کرده بودند که آیا بحران اقتصادی بر روی بانک‌های اسلامی تأثیر گذاشته است و بعد به این نتیجه رسیدند بانک‌هایی که به سمت دارایی‌های سمی رفتند و از موازین شریعت دور شدند هم از بحران تأثیر پذیرفتند.
عضو هیئت‌علمی مؤسسه امام خمینی عنوان کرد: به نظر بنده، تحریم محدودیت‌های زیادی برای بانک‌های ایران ایجاد کرد مخصوصا محدودیت‌هایی که بر روی سوئیفت ایجاد شد و مبادلات ایران و تأمین مالی ما را با مشکل مواجه کرد اما شاید این ادعای درستی نباشد که بگوئیم حضور ایران در بازارهای مالی را خیلی ضعیف کرد.
اما و اگرهای ورود سرمایه‌های خارجی به ایران با رفع تحریم‌ها
وی تأکید کرد: از سوی دیگر اینکه ما ادعا کنیم اگر تحریم‌ها برداشته شود سرمایه‌های خارجی وارد کشور خواهد شد شاید خیلی صحیح نباشد، به این دلیل که بسیاری از این امور وابسته به نظام بانکی نیست که با برداشتن تحریم سرمایه‌های خارجی وارد کشور شود؛ چراکه بخشی از سرمایه‌گذاری خارجی تابع امنیتی است که سرمایه‌گذاران احساس کنند و شرایطی که برای سودآوری ممکن است برای آنها داشته باشد.
توکلی اظهار کرد: حتی در موضوع سرمایه‌گذاری خارجی هم اما و اگرهای بسیاری وجود دارد که مثلا آیا این سرمایه‌گذاری لزوما به سود ماست و آیا آنها تکنولوژی و فناوری را وارد کشور خواهند کرد که البته مطالعات نشان می‌دهد اینگونه نبوده است و عملا تکنولوژی‌های فرسوده وارد کشور شده و به آنچه انتظار داشتیم نرسیدیم.
تحریم مشکلات درونی اقتصاد ایران را مشخص کرد
عضو هیئت علمی مؤسسه امام خمینی(ره) ادامه داد: گاهی اوقات در تحلیل‌هایی که درباره تحریم انجام میشود مشاهده می‌کنیم که تحریم به عنوان یکی از پایه‌ای‌ترین مشکلات اقتصاد ایران در نظر گرفته میشود؛ در حالیکه به نظر بنده، تحریم شوکی بود که شاید مشکلات درونی اقتصاد ایران و حتی نظام بانکی را به گونه‌ای مشحص کرد.
وی افزود: تحریم مشخص کرد که بخش بانکی ما توان کافی برای حمایت از تولید واقعی و کمک به تقویت اقتصاد درونی را ندارد. مشکل اساسی ما این موضوع است وگرنه اینکه انتظار داشته باشیم تحریم رفع شود و بانک‌های ما بخواهند از بازار بین‌بانکی یا بازارهای مالی جهانی، پول وارد ایران کنند مقداری خوش‌بینانه است.
رفع تحریم معجزه نمی‌کند
توکلی عنوان کرد: زمانی‌که ما تحریم نبودیم هم اتفاق چندانی برای اقتصاد ما نیفتاده بود، ما عمدتا متکی به نفت بودیم و بسیاری از برنامه‌های اقتصادی ما برقرار بود و شبکه بانکی ما هم کار روتین خود را انجام می‌داد. فقط شاید پولی که به نظام بانکی تزریق می‌شد بیشتر بود اما آنگونه که باید و شاید به بخش تولید تزریق نشد و بسیاری از این سرمایه وارد بخش سفته بازی شد و شاهدش هم افزایش نرخ تورم بود
عضو هیئت‌علمی مؤسسه امام خمینی تأکید کرد: بنابراین باید مقداری با احتیاط راجع به چنین ادعاهایی اظهارنظر کرد و بنده مشاهده کردم برخی از اقتصاددانان هشدار داده بودند که انتظارات بیهوده ایجاد نکنیم؛ چراکه تحریم نمی‌تواند برای ما معجزه ایجاد کند و بیشتر حالت تسهیل‌کننده شرایط را دارد.
سناریوهایی برای دوران پساتحریم
وی افزود: تحلیل بنده این است که اگر اقتصاد ایران می‌خواهد به حالت قبل برگردد که بیشتر درآمدهای ارزی خود را صرف واردات مستقیم و غیرمستقیم می‌کرد، هیچکدام از این اتفاقاتی که به شکل مثبت مطرح میشود رخ نمی‌دهد اما سناریوی دوم این است که از شرایط گذشته درس بگیریم و بعد از رفع تحریم، درآمدهای مازادی که به دست می‌آوریم را صرف بهبود فناوری‌های داخلی و بهبود توان تولید داخلی کنیم تا ظرفیت اقتصادی ایران تقویت شود و در اینصورت است که نتایج مورد نظر حاصل میشود اما اگر در کوتاه‌مدت این انتظارات را داشته باشیم و در مردم هم این انتظار را ایجاد کنیم مجبور می‌شویم به سمت کنترل بازار با استفاده از دلارهای نفتی حرکت کنیم.
توکلی عنوان کرد: بدترین سناریو هم این است که این دلارها تبدیل به ریال شود و حجم پول بالا رود که پیامد آن هم تورم است و شاید خوشبینانه‌ترین حالت هم این است که این پول‌ها را تبدیل به کالای خارجی کنیم و بخش عرضه ما تقویت شود؛ بنابراین اگر به سیاست‌های قبلی برگردیم شاید در کوتاه‌مدت منافعی را حاصل کنیم و اما در بلند‌مدت چاره این است که به سمت سیاست‌های اقتصاد مقاومتی برویم و بتوانیم برنامه ششم توسعه را با محوریت سیاست‌های اقتصاد مقاومتی تنظیم کنیم.
لزوم اصلاحات ساختاری در اقتصاد ایران
وی تأکید کرد: ما باید برنامه‌ریزی مشخصی برای اقتصاد کشور بعد از برداشته شدن تحریم‌ها داشته باشیم و شاید روش مناسب، این است که همانند مدلی که نروژ اجرا کرده است، درآمدهای نفتی خود را به صورت مستقیم وارد اقتصاد نکنیم یا درآمدهای نفتی، به جای تبدیل به ریال صرف بهبود تکنولوژی تولید و وارد کردن تکنولوژی‌های پیشرفته شوند تا بهره‌وری تولید را بالا ببریم. همچنین می‌توانیم رابطه صنعت و دانشگاه را تقویت کنیم تا نرخ رشد اقتصادی را افزایش دهیم.
عضو هیئت‌علمی مؤسسه امام خمینی(ره) در پایان عنوان کرد: با این اوصاف، بنده به این اظهارنظرهایی که انجام میشود خوش‌بین نیستم و به نظر می‌رسد بدون اصلاح ساختاری، برداشته شدن تحریم‌ها اگر خیلی هم معجزه کند ما را به وضعیت سابق برمی‌گرداند و اگر مشکلات اقتصادی ایران همانند بیماری هلندی درمان نشود شاید در کوتاه‌مدت فرجی حاصل شود اما در بلند‌مدت خیلی اثرگذار نخواهد بود.
