رأفت اجتماعی با بهره گیری از «مِمَّا رَزَقْنَاهُمْ یُنفِقُونَ»/ حق المعلوم چیست؟

حجت‌الاسلام والمسلمین کمال عابدینی، کار‌شناس حوزه قرآن و حدیث، در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، با اشاره به شاخصه‌های رأفت و بخشش در جامعه گفت: رویکرد ما به موضوع رأفت و بخشش، نحوه عملکرد ما را تشکیل می‌دهد. بگو چگونه می‌اندیشم تا بگویم چگونه زندگی کنی؛ در این زمینه هم نحوه اندیشه ما به هر نحوی که باشد رفتار ما را شکل می‌دهد.

وی با اشاره به اینکه باید نگاهمان را در رابطه با کمک به دیگران اصلاح کنیم، افزود: زمانی می‌گویم چرا باید پول خودم را که با دست و فکر خودم زحمت کشیده‌ام، خرج دیگری کنم؟ همه اینها ضمیرهای اول شخص مفرد است، مسلما وقتی این فرد اینگونه فکر می‌کند دیدگاه آن نسبت به کمک به دیگران هم نگاه مثبتی نخواهد بود.

عابدینی تصریح کرد: نگاهی که معتقد است چرا باید من پولم را به کسی دیگری غیر از خودم بدهم نگاه خودبینانه، منفعت طلبانه و فرد محور است. در تعبیری خداوند بیان می‌کند که دارایی‌ها برای شما است یا برای خدا؟ «وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ یُنفِقُونَ». وقتی خداوند این آیه را بیان می‌کند که ویژگی اول آن «الَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِالْغَیْبِ» یعنی ایمان به غیب، دوم «وَیُقِیمُونَ الصَّلاةَ» اقامه نماز و سوم «وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ یُنفِقُونَ» انفاق از آن چیزی که ما به آنان روزی داده‌ایم است.

این کارشناس قرآنی گفت: در حقیقت روزی هر فرد مشخص‌ است و افرادی که در هر شرایطی دستگیری و  کمک می‌کنند در واقع از آن چیزی که خداوند به آنان روزی داده انفاق می‌کنند. روزی دهنده فرد دیگری و روزی برای شخص دیگری است.

انفاق، هرچیزی می‌تواند باشد

وی با بیان اینکه «وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ یُنفِقُونَ» تنها از پول صحبت نمی‌کند، گفت: انفاق هرچیزی می‌تواند باشد. می‌تواند برای فردی پول برای دیگری علم و یا فرد دیگری توانمندی در گویش باشد. خوب حرف زدن و یا لبخند زدن و مفید صحبت کردن هم انفاق است.

این استاد حوزه خاطر نشان کرد: وقتی آیه «الَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِالْغَیْبِ وَیُقِیمُونَ الصَّلاةَ وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ یُنفِقُونَ» را می‌شکافیم چند موضوع روشن می‌شود. اولاً در این آیه نشانه‌های مستقیم را بیان می‌کند یعنی باید به داشته‌های خودمان توجه کنیم و بدانیم همه چیز را خدا به ما داده است. دوم توجه به مبدا آن یعنی خدایی بودن، داشته باشیم؛ سوم توجه به کسانی داشته باشیم که این نعمت را ندارند و چهارم نه همه آن داشته‌ها را بلکه بخشی از آن را در معرض دیگران قرار دهیم که آنها هم استفاده کنند.

باید از مال خدا انفاق کرد

حجت الاسلام عابدینی افزود: خداوند در این آیه نمی‌گوید «مَّا رَزَقْنَاهُمْ یُنفِقُونَ» بلکه می‌گوید «مِمَّا رَزَقْنَاهُمْ یُنفِقُونَ» و این یعنی انفاق بخشی از آن چیزی که خدا به ما داده است. لذا باید از مال خدا انفاق کرد و بخشید. اگر انسان‌ها این زاویه دید را در زندگی خود نسبت به بخشش و  انفاق داشته باشند  بسیاری از موارد تغییر خواهد کرد.

این کارشناس قرآن در ادامه با پاسخ به این سوال که قرآن در رابطه با پولی که خرج فقرا می‌شود چه می‌گوید، خاطرنشان کرد: قرآن بیان می‌کند: «وَالَّذِینَ فِی أَمْوَالِهِمْ حَقٌّ مَّعْلُومٌ» (سوره معراج آیه 24 و 25). خداوند برای افرادی که از نظر اجتماعی توانمند و بهره‌مند هستند حقی را برای افراد نیازمند قرار داده است که به حق المعلوم معروف است یعنی مقدار مشخصی از اموالشان را باید در اختیار دیگران قرار دهند.

حجت‌الاسلام عابدینی تصریح کرد: رویکردهای مختلفی برای حق المعلوم است. یکی آنکه این حق مردم چه چیزی است؟ شاید بگویند همان حاکم بودن است و رویکرد دیگر بیان می‌کند که فراتر از آن یعنی خمس و زکات است. قرآن در ویژگی اول نماز را و بعد ویژگی توجه به دیگران را بیان می‌کند. فقط این نیست که نماز در محراب عبادت خلاصه شود. یکی از این ویژگی‌ها دوام بر نماز و بلافاصله ویژگی بعدی توجه به دیگران است.

اسلام طرفدار گدا‌پروری نیست

وی در پایان گفت: یک رویکرد حق معلوم، خمس و زکات است. رویکرد دیگر تامین مقداری از آنچیزی است که نیازمند  نیاز دارد. اسلام طرفدار گدا‌پروری نیست. لذا باید مقداری به آن کمک کرد که نیاز فعلی‌اش برطرف شود. حق معلوم آن مقداری است که برای نیازمند معلوم و مشخص است.