مرکز فرماندهی فعالیت‌های قرآنی کشور کجاست؟/ غفلت از مباحث اخلاقی در آموزش قرآن + فیلم

مهدی قره‌شیخلو، رئیس سازمان دارالقرآن الکریم در گفت‌وگو با کانون خبرنگاران نبأ وابسته به خبرگزاری ایکنا، ابتدا به تبیین تقوا در تلاوت قرآن پرداخت و اظهار کرد: اصلی‌ترین مأموریت یک قاری قرآن این است که مفاهیم و معانی قرآن را بتواند با استفاده از ابزار هنر به‌خوبی به شنونده منتقل کند؛ یعنی به شنونده در فهم و انس بیشتر با این آیات کمک کند. خُب اگر بخواهد این اتفاق بیفتد، دو شرط باید وجود داشته باشد. اول اینکه خود این قاری باید مسلط بر مفاهیم قرآن باشد یعنی خود قاری بداند که چه چیزی می‌خواند.

تخلق قاری به اخلاق قرآنی

وی در بیان دومین نکته در بهره‌گیری از ابزار هنر در تلاوت گفت: نکته دوم این است که خود قاری متخلق به آداب و ضوابط قرآن باشد؛ یعنی نمی‌شود انتظار داشته باشیم یک قاری هر طوری که می‌خواهد عمل داشته باشد و بعد یک قرآنی هم بخواند که این قرآن دل شنونده به لرزه در بیاورد. بنابر این اگر می‌گوییم تقوای تلاوت، اصلی‌ترین مطلب این است که خود قاری قرآن متخلق به اخلاق قرآنی باشد؛ باید حدودی که در قرآن مشخص شده را رعایت کند. از لحاظ گفتار، رفتار، ارتباط با مردم، زندگی و مسائل خانوادگی‌اش باید ضابطه‌مند عمل کند. اگر این ضوابط رعایت نشود هیچ موقع نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم که این قاری در آن مأموریت حرفه‌ایش هم موفق باشد.

قاری بین‌المللی قرآن کریم افزود: اگر نگاه ما به قرائت قرآن به عنوان یک مأموریت الهی باشد؛ در واقع می‌شود گفت قاری قرآن سخن‌گوی خداست. اگر نگاه ما به قرائت این باشد دیگر صرفا دغدغه حرفه‌گری نداریم. این نگاه را نداریم که ما در قرائت قرآن صد در صد نگاهمان هنری باشد. من همیشه به دوستان در جلسات آموزشی خودم عرض کردم نمی‌دانم این نظر درست است یا نه ولی به نظرم جای بحث دارد. مرز هنر و صدا در قرائت کجاست؟ خط قرمزش کجاست؟

مستمع باید جذب قرآن شود و نه قاری

وی اذعان کرد: اگر نوع قرائت به نحوی بشود که توجه مخاطب از قرآن منحرف به هنرنمایی بنده جلب شود، به نظرم این مورد پسند قرآن نیست و مأموریت قاری قرآن چیز دیگری است. ما باید به نحوی قرآن بخوانیم که شنونده جذب قرآن بشود نه جذب خود قاری. این مسئله بسیار مهم است. باید قرآن در خود آن قاری تأثیر بگذار و خودش متخلق به اخلاق قرآن باشد، قرآن را فهم کند، اهل مطالعه و اهل عمل باشد.

اثرگذاری خودسازی قاری در تلاوت

رئیس سازمان دارالقرآن الکریم به ویژگی‌های استاد عبدالباسط اشاره و تصریح کرد: بعضی از دوستان از قول برخی اساتید مصری گفته‌اند که مرحوم عبدالباسط وقتی جایی می‌خواست قرآن بخواند از 2 الی 3 ساعت قبل خلوتی برای تمرکز داشته، ذکری می‌گفته و یا نمازی می‌خوانده و خود را برای تلاوت آماده می‌کرده است. این گونه نیست که کسی یک دفعه به صحنه قرائت برود و تلاوت‌هایی در چنین سطح اثرگذاری خلق کنیم. چندین سال است که داریم این تلاوت‌ها را می‌شنویم ولی هیچ‌وقت برایمان کهنه نمی‌شود. بالاخره رمز و رازهایی نهانی در این انسان‌ها بوده است.

وی با تأکید بر لزوم توجه قاریان مخصوصا نسل جدید به جنبه هدایت‌بخشی تلاوت قرآن، عنوان کرد: هدف از قرائت قرآن جلب مردم به سوی مفاهیم قرآن است. نه اینکه ما بخواهیم هنرهای صوتی را آن قدر به قرآن اضافه کنیم که کسی از قرآن چیزی متوجه نشود و همه جذب تحریر، صدا، نفس بلند و ... بشوند. فکر می‌کنم که نسل جدید ما باید کمی بیشتر به این مسئله اهمیت بدهد.

سیر توجه به تلاوت‌های مجلسی در قاریان مصری

قره‌شیخلو با بیان اینکه این سیر در خود قاریان مصری نیز وجود دارد، گفت: هنگامی که نسل اول و دوم قاریان مصری را بررسی می‌کنید با تلاوت‌هایی مثل قرائت‌های «کامل یوسف»و «منشاوی» را که گوش می‌دهید می‌بینید که چقدر روحانیت در این قرائت‌ها بوده ولی هرچه جلوتر می‌آییم می‌بینیم این نسل جدید به سمت تلاوت‌های مجلسی‌پسند می‌روند.

وی با بیان اینکه متأسفانه این آفت در کشور ما نیز وجود دارد، اظهار کرد: قاریان قدیمی‌تر و اساتید ما به این مسائل یعنی تلاوت‌های اصیل توجه بیشتری می‌کردند؛ یعنی در واقع با رعایت چهارچوب‌ها و ضوابط، تلاوت می‌کردند. این رویکرد که قرائت یک کار مقدس است در نسل جدید مقداری کمرنگ‌تر شده است. شاید نگاه‌ها به تلاوت‌های مجلسی، دهان پُرکن و تشویق برانگیز باشد که باید مراقبت کنیم که خدای‌نکرده تلاوت‌ها از جاهای خطرناک سر در نیاورد.

قرائت مناسب از زبان پیامبر(ص)

رئیس سازمان دارالقرآن الکریم با بیان اینکه بعضی از رفتارها در تلاوت قرآن مناسب نیست، تصریح کرد: از پیامبر اکرم(ص) سوال می‌کنند که چه کسی در قرائت قرآن کریم خوش صوت‌تر است؟ حضرت(ص) به جای اینکه جواب کمّی بدهند یک جواب کاملا کیفی می‌دهند. نمی‌فرمایند آنکه ارتفاع صدایش خیلی زیاد باشد یا آنکه تحریر می‌زند. حضرت می‌فرمایند: آنکه شما در قرائت قرآنش، ببینید نسبت به خدا خشیت دارد. این یک کیفیت است و با کمّیت اندازه‌گیری نمی‌شود. هنگامی که به عنوان یک بیننده به یک قاری نگاه می‌کنم و احساس فروتنی و خشوع در وی نمی‌بینم، این قرائت قرآن مدنظر پیامبر اکرم(ص) و اهل بیت(ع) و در درجه بعدی بزرگان دینی ما نیست.

وی افزود: ما باید نگاهمان به قرائت قرآن به عنوان یک کار مقدس و یک وظیفه دینی باشد. همان‌طور که عرض کردم از دیدگاهی که ما در آن لحظه سخنگوی خداوند متعال می‌شویم و کلام و پیام الهی را می‌خواهیم به مردم برسانیم. نگاه اساتید ما این بود که از همان ابتدا وظیفه خودشان را فقط آموزش تجوید، صوت و لحن نمی‌دیدند بلکه وظیفه خودشان می‌دیدند که به نسل ما زندگی‌کردن، ادب، تواضع و... را نیز یاد بدهند. من شاهدمثال‌های زیادی از استادم دارم. ایشان در جاهای مختلف نوع رفتارهای خاصی داشته که این توجه را به ما بدهد که حواسمان باشد. مثلا می‌گفتند اگر تو در حوزه قرآن داری پیشرفت می‌کنی و معروف می‌شوی، رتبه پیدا می‌کنی و مردم به تو احترام می‌گذارند اینها وظیفه تو را ده چندان می‌کند.

قره‌شیخلو با اذعان به اینکه ما در آموزش‌هایمان از مباحث اخلاقی غفلت کرده‌ایم، گفت: اکنون جلسات‌مان بیشتر صرف انتقال اطلاعات و مهارت‌های تخصصی قرائت شده است و کمتر به اخلاق قاری، به ادب، به رفتارش توجه می‌کنیم. اولین نکته بحث آموزش‌هاست که باید جامع باشد و به صورت تک‌بعدی برگزار نشود. دیگری هم بحث متولیان امر هست که اگر آفت‌هایی را می‌دیدند نقایصی را مشاهده می‌کنند، آنهایی که متولیان امر هستند، فکری کنند و چاره‌ای بیندیشند. نگذارند که این آفت‌ها در این کشور مرتبا رشد کند.

وی تصریح کرد: اگر اتفاقی می‌افتد که مناسب جامعه قرآنی نیست جلوی آن‌را با تذکر، با برخورد، با نصیحت و یا هر راه دیگری که دارند بگیرند. ما بعضأ می‌بینیم اتفاقاتی می‌افتد و خود ما به آن پر و بال می‌دهیم و خودمان باعث ترویج و الگو شدن آنها می‌شویم. خیلی باید مراقب این رفتارها باشیم. یعنی هم سیستم آموزشی ما باید سیستم جامعی باشد و هم دستگاه‌های متولی ما جاهایی که احساس می‌کنند، اتفاقاتی دارد خارج از چارچوب و عرف صورت می‌گیرد، باید چاره‌ای برای حل آن داشته باشند.

رئیس سازمان دارالقرآن الکریم با اشاره به تعریف رسول اکرم(ص) از معلم و قاری قرآن عنوان کرد: تعریفی که پیامبر اکرم(ص) در صدر اسلام از معلم و قاری قرآن فرمودند، تنها کسی نبوده که خوب می‌خواند، کسی بوده که هم خوب می‌خوانده و هم حافظ بوده و هم تمامی حدود، احکام، مبانی اعتقادی و اخلاقی قرآن را بلد بوده است. هنگامی که به عنوان معلم قرآن به شهرها و کشورهای مختلف اعزام می‌شدند، جهت آموزش جامع می‌رفتند و تمام کارها به متعلم می‌دادند. اکنون کار قرآنی ما تخصصی شده است؛ یکی فقط قاری، یکی فقط مترجم، یکی فقط مفسر و یکی هم تنها حافظ است. این نحو فعالیت به نظر من شکل خوبی نیست.

وی افزود: هر کدام از این حوزه‌ها مثل دانشگاهی است که درس‌های عمومی و تخصصی دارد، قاری ما نیز باید یک عمومیتی از مفاهیم قرآن و تفاسیر قرآن بلد باشد و از اصول اعتقادی نیز مطلع باشد. اخلاق قرآن را بداند و احکام را نیز یاد گرفته باشد. حافظ ما نیز همین‌طور. باید تلاش کنیم ان شاءالله تربیت حوزه‌های قرآنی ما تربیت جامعی باشد، مخصوصا رویکردمان در حوزه آموزش رویکرد تربیتی باشد؛ یعنی اگر قاری قرآنی تربیت کردیم، مجسمه اخلاق باشد، حافظمان هم مظهر اخلاق باشد، مربی‌مان نیز مجسمه اخلاق قرآنی باشد، آن وقت اگر مردم با وی حشر و نشر داشته باشند، احساس می‌کنند که این آدم بوی قرآن می‌دهد و با بقیه افراد متفاوت هست. اگر این اتفاق بیفتد به نظرم ما توفیق‌های خوبی خواهیم داشت.

لزوم آینده‌نگری در فعالیت‌های قرآنی

قاری بین‌المللی قرآن کریم با بیان اینکه این مسائل نیازمند پیگیری است و پیچ و خم سختی دارد، گفت: تنها راه‌اندازی در این موارد مطرح نیست؛ یک سری از دانشکده‌های علوم قرآنی ما به خاطر مشکلاتی که دارند، تعطیل می‌شوند. اگر ما دانشکده درست کردیم جوان آمد آنجا 4 الی 5 سال عمر خود را در آنجا گذاشت باید برای آینده شغلی آنان نیز فکری شده باشد. بسیاری از جوانان ما تحصیلات قرآنی دارند ولی هیچ جایی شغل ندارند. به همین خاطر دوست دارند ادامه بدهند ولی می‌بینند هیچ بازار کاری ندارد. خُب اگر ما قاری قرآنی تربیت می‌کنیم اگر دانشکده حفظ راه می‌اندازیم باید آینده اینها را نیز ببینیم فقط نباید دانشکده راه بیندازیم یک کار مجموعه‌ای است و این ضعفی است که باید رفع شود.

وی با بیان اینکه فرهنگ قرآن‌خواندن در کشور مصر با ما بسیار متفاوت است، گفت: سابقه آنها در امر قرآن کریم بیشتر از ماست و فرهنگ مردم انس بیشتری با قرآن کریم دارند. برای قاریان در آنجا اصلا یک جایگاه ویژه‌ای تعریف شده است؛ چیزی شبیه مداحی در ایران است. شما ببینید مداحان ما در ایران چقدر پامنبری دارند. یک وقت می‌بینیم هنگامی که این مداحان معروف مراسمی دارند، 50 هزار نفر پای جلساتشان می‌نشینند. در مصر قاریان قرآن چنین جایگاهی دارند. ما اگر بخواهیم به آن جایگاه برسیم باید خیلی کار کنیم.

قره‌شیخلو افزود: راهکار این است که بنشینیم مطالعه کنیم، کارشناسی کنیم، ببینیم چه ظرفیت‌هایی در کشور است که آنها غافل بودیم، باید آنها را فعال کنیم. اگر راهکارهایی وجود دارد، از ابزارهای تشویقی بیشتر استفاده کنیم، همین راهکارهای علمی، تأسیس دانشکده‌های که برای آینده‌شان راهکاری دیده باشیم. یعنی در آینده شخصی نیاید در رشته‌ای تحصیل کند ولی هیچ بازار کار و زمینه‌ای برای عرضه وجود نداشته باشد. این هم یک کار جمعی هست و ما نمی‌توانیم بگوییم که وظیفه کدام دستگاه است؛ وظیفه همه دستگاه‌ها از دولت، مجلس، تمام مسولان ارشد، تمام دستگاه‌های قرآنی، دستگاه‌هایی که با فرهنگ‌سازی مردم سروکار دارند همه این دستگاه‌ها در این زمینه مسئول هستند.

شکل‌گیری مرکز فرماندهی قرآنی

وی با تأکید بر شکل‌گیری یک مرکز فرماندهی و ساماندهی تصریح کرد: آن چیزی که مسلم است این است که ما یک هسته فرماندهی برای این کار می‌خواهیم؛ یعنی یک مرکز فرماندهی برای این دستگاه‌ها وجود داشته باشد که نقش این دستگاه‌ها را تبیین کند، تکلیف کند، نظارت کند و بازخواست کند. اگر قرار است صدا و سیما یک کاری کند، باید یک جایی این صدا و سیما پاسخ‌گو باشد. اگر قرار است وزارت علوم کاری کند باید یک جایی پاسخ‌گو باشد. فکر می‌کنم که ما هنوز این مرکز فرماندهی را در حوزه‌های قرآنی کشور نتوانستیم ایجاد کنیم. تعددهای مختلفی وجود دارد، دستگاه‌هایی مختلف فعالیت می‌کنند که از یک روی سکه خوب است ولی از روی دیگر آن آسیب‌هایی وجود دارد.

این فعال قرآنی با بیان اینکه دستگاه‌های هم‌عرض نمی‌توانیم برای یکدیگر تعیین تکلیف کنیم، اظهار کرد: من نمی‌توانم برای سازمان اوقاف تعیین تکلیف کنم ولی مجلس، دولت باید بنشینند. همین طور که برای بخش‌های سیاست، اقتصاد و معیشت مردم و حوزه‌های مختلف سیاست‌گذاری می‌کنند برای حوزه فرهنگ هم یک تمرکزی ایجاد کنند. اگر می‌گوییم سینما، بدانیم که بالاخره مسئول سینما در کشور کیست؟ چه کسی قرار است حوزه سینمای ما را قرآنی کند. اگر می‌گوییم کتاب، یعنی کی می‌توانند حوزه کتاب ما را قرآنی کند؟ اگر می‌گوییم آموزش، چه کسی مسئول آموزش است؟ این‌ها هنوز تعریف شده و درجه‌بندی شده نیست. همه تمامی کارها را انجام می‌دهیم و این مسئله آسیب‌هایی دارد.

رئیس سازمان دارالقرآن الکریم با تأکید بر لزوم قانون‌گذاری در این زمینه گفت: یا دولت لایحه‌ها به صحن مجلس می‌برد یا خود مجلس قانون مصوب می‌کند. نمایندگان مجلس طرح‌های 3 فوریتی برای مسائل مختلف می‌دهند، برای حوزه قرآن نیز خوب این کار‌ها را انجام دهند. زیرا ما فقط می‌توانیم پیشنهاد دهیم، اعضای محترم فراکسیون قرآن و عترت مجلس شورای اسلامی، وظیفه این بزرگواران هست.

وی در پایان با تأکید بر اینکه این مسائل را بارها گفته‌ایم، تصریح کرد: ما اعضای کیمسیون فرهنگی مجلس را چهار سال پیش به سازمان دارالقرآن دعوت کردیم و صحبت‌های فراوانی داشتیم. مسائل و مشکلات را گفتیم. گفتند بروید و با یکدیگر کار کنید، بالاخره در حوزه قرآن باهم دعوا نکنید. عرض کردیم با کسی دعوا نداریم، می‌گویم باید حوزه‌ها، وظایف، خط‌کشی‌ها نظام‌مند بشود و تداخل‌ها حذف شود. ما حرفمان این بود ولی نگاه برخی این بود که بروید کنار هم کار کنید با این نگاه‌ها این وضعیت ادامه دارد.