کد خبر: 3311808
تاریخ انتشار : ۱۷ خرداد ۱۳۹۴ - ۱۵:۲۳
پژوهشگران از دین‌مداری و عرفان اقبال لاهوری می‌گویند؛

قرآن، محور و سلاح مبارزه اقبال با استعمارگران بود/ تجلی فروع و اصول دین در اشعار علامه

گروه ادب: یکی از محققان و استادان زبان و ادبیات فارسی درباره تجلی آیات قرآن در اشعار علامه اقبال لاهوری گفت: علامه اقبال لاهوری با استفاده از آیات قرآن به مبارزه با استعمارگران پرداخت و تجلی فروع تا اصول دین در اشعار وی را می‌توان مشاهده کرد.

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) 24 تا 26 خرداد همایش بین‌المللی علامه اقبال لاهوری با همکاری حوزه هنری و سازمان فرهنگی اکو برگزار می‌شود. برگزاری این همایش بهانه‌ای شد تا در گفت‌وگو با دو نفر از پژوهشگران و اساتید زبان و ادبیات فارسی نظر ایشان را درباره دین‌مداری و عرفان اقبال لاهوری جویا شویم.

مبارزه با سلاح اسلام با محوریت قرآن
اسماعیل آذر، محقق و استاد زبان و ادبیات فارسی در گفت‌و گو با خبرنگار ایکنا با بیان اینکه اقبال از نظر تفکر بیشتر به مهجوریت مسلمانان می‌اندیشید، تصریح می‌کند: اگر در ژرفای سخنان اقبال لاهوری تأمل کنیم می‌توانیم نشانه‌های نظریه‌های پسااستعماری ادوارد سعید را نسبت به جهانخواران موجود بیابیم.
آذر ادامه می‌دهد: سلاح اقبال در مبارزه با استعمارگران، اسلام با محوریت قرآن بوده و در جای جای کلامش مستقیم یا غیر مستقیم به مضامین دینی اشاره کرده است. به عنوان نمونه دراین دو بیت « فقر کار خویش را سنجیدن است/ بر دو حرف لا و له پیچیدن است/ فقر ذوق و شوق و تسلیم و رضاست/ ما امینیم این متاع مصطفاست» به آیه قرآنی «یَا أَیُّهَا النَّاسُ أَنتُمُ الْفُقَرَاء إِلَى اللَّهِ وَاللَّهُ هُوَ الْغَنِیُّ الْحَمِیدُ و حدیث نبوی الفقر فخری؛ فقر نشانه بی‌نیازی  و مایه افتخار من است» اشاره دارد. ضمن اینکه مبانی دینی را به وضوح بیان می‌کند و خود را امانتدار دین می‌داند.

وی یادآور می‌شود: اقبال در جای دیگر نیز به فقر اشاره می‌کند که «فقر مومن چیست تسخیر جهات/ بنده از تاثیر او مولا صفات/ فقر کافر فکرت دشت و دراست/ فقر مومن لرزه بحر و بر است» این فقر بیچارگی نیست، بلکه با این فقر انسان درمی‌یابد که در مقابل قدرت خداوند ناچیز است.

این استاد ادبیات دانشگاه آزاد اسلامی همچنین می‌افزاید: اقبال در ادامه افکارش به خلیفةاللهی انسان اشاره می‌کند که «تا عصای لا اله داری به دست/ هر طلسم خوف را خواهی شکست/ خوف را در سینه او راه نیست/ خاطرش مرعوب غیر الله نیست»؛ این دو بیت اشاره مستقیم به آیه قرآنی «اَلا اِنَّ اَوْلِیاءَ اللَّهِ لاخَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَلا هُمْ یَحْزَنُونَ» دارد.

اشارات مستقیم اقبال به فروع دین

آذر تصریح می‌کند: همچنین اقبال ابیاتی درباره فروع دین چون نماز، روزه، زکات و حج دارد که این دو بیت «لا اله باشد صدف گوهر نماز/ قلب مسلم را حج اصغر نماز» و «روزه بر جوع و عطش شبخون زند/ خیبر تن‌پروری را بشکند» به آنها اشاره دارد.

این ‌پژوهشگر که کتاب «معنای تفکر اقبال» را در دست تالیف دارد، می‌افزاید: بیت «مومنان را فطرت افروز است حج/ هجرت‌آمیز و وطن‌سوز است حج» از اشعار اقبال لاهوری نیز به آیه «فَأَقِمْ وَجْهَکَ لِلدِّینِ حَنِیفًا فِطْرَةَ اللَّهِ الَّتِی فَطَرَ النَّاسَ عَلَیْهَا لَا تَبْدِیلَ لِخَلْقِ اللَّهِ ذَلِکَ الدِّینُ الْقَیِّمُ وَلَکِنَّ أَکْثَرَ النَّاسِ لَا یَعْلَمُونَ» اشاره دارد.

استفاده از ابزارهای فلسفی غرب برای شکوفایی روشنفکری دینی

احمد خیالی خطیبی، عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی نیز در سخنانی با بیان اینکه اقبال لاهوری از مبارزان مسلمانی بوده که در استقلال پاکستان موثر بوده است، می‌گوید: اقبال لاهوری در خانواده‌ای متدین پرورش یافته و در دوران کودکی با قرآن و احادیث آشنا شده است. با اینکه تحصیلات دانشگاهی را در غرب ادامه داده فکر و اندیشه اسلامی و شرقی را همواره با خود همراه داشته و به آن افتخار کرده است.

خیالی خطیبی می‌افزاید: اقبال لاهوری پس از بازگشت به پاکستان از ابزار فلسفه غرب برای شکوفایی مکتب اسلام استفاده کرد و هرگز دست از اندیشه‌های ناب خود بر نداشت.

وی تصریح می‌کند: اقبال لاهوری یک مسلمان و زاهد صرف نبود، بلکه حقیقت اسلام در عمق اندیشه وی وارد شده بود و گونه‌ای از عرفان هندی را نیز همراه خود داشت.
این پژوهشگر ادبیات عرفانی ادامه می‌دهد: اقبال لاهوری تحت تاثیر اندیشه‌ها و مشرب فکری بیدل دهلوی بود و البته در ابیاتش به نشانه‌هایی از توجه وی به حافظ و مولانا نیز وجود دارد.

captcha