شب‌های قدر با «گناه چهارم»/ از گلایه تعجیل در کار تا قوت فیلمنامه
گروه هنر: «گناه چهارم» عنوان سریالی مناسبتی برای ماه رمضان است که در ۴ قسمت طی شب‌های قدر روی آنتن می‌رود؛ این کار با داشتن موضوعی دینی سعی دارد به مسائل روز جامعه بپردازد.
امامزاده زینعلی واقع در محله پونک، یکی از روزهای گرم خرداد‌ماه میزبان گروه تصویربرداری مینی سریال «گناه چهارم» بود. در این روز قرار بود سکانسی کوتاه گرفته شود. در این صحنه خانواده مقتول داستان پای مزار پدرشان هستند و خانواده قاتل نیز برای گرفتن رضایت حضور دارند. امیر محمد زند و جمشید جهانزاده بازیگرانی بودند که در این سکانس حضور داشتند.
نکته قابل توجه درباره این سکانس استفاده درستی بود که فیلمساز از امامزاده برای جذاب‌تر شدن کارش انجام داده بود. در این صحنه به هیچ وجه شاهد پرداخت‌های کلیشه از این مکان نیستیم، بلکه در پس زمینه و در جای صحیح خود از آن استفاده شده است. این اتفاق نشان می‌دهد که فیلمنامه این مینی سریال با دقت و وسواس نوشته شده است.
برای گرفتن صحنه مورد نظر، کارگردان چند بار کار تمرینی با بازیگران انجام داد تا هنگام ضبط، کات کمتر داده شود، اما با این وجود حدود 7 یا 8 باری برای گرفتن این صحنه زمان صرف شد، چرا‌که کارگردان با دقت خاصی صحنه‌ها را کنترل می‌کرد، حتی زاویه نور و برخی حرکت‌ها باعث می‌شد که صحنه کات بخورد، اما در نهایت این صحنه گرفته شد و فرصتی پیش آمد تا با کارگردان گفت‌و‌گویی داشته باشیم.
عباس خواجه‌وند، کارگردان این مینی سریال درباره این کار چنین اظهار نظر کرد: این سریال برای پخش در شب‌های قدر آماده می‌شود، اما این‌گونه نیست که فکر کنیم داستان به صورت مستقیم به موضوعات مذهبی می‌پردازد. در این کار به آموزه‌هایی پرداخته شده که در قرآن و نهج‌البلاغه به رعایت آن توصیه شده است. بزرگترین مضمون مورد نظر در «گناه چهارم» نیز بحث «گذشت» است که بارها در روایت و احادیثی که از ائمه اطهار(ع) بیان شده به رعایت آن تاکید شده است.
وی افزود: در این مجموعه داستانی قتلی ناخواسته تصویر می‌شود که خانواده‌ای قاتل برای گرفتن رضایت از خانواده مقتول با مشکلاتی رو به رو هستند. این داستان شاید بارها گفته شده باشد، اما ما قصه‌ای را روایت می‌کنیم که تا به امروز به نحوی که ما تصویر کرده‌ایم بیان نشده است. به ویژه در پایان‌بندی، تصویرسازی انجام داده‌ایم که به هیچ وجه با کلیشه‌های رایج یکی نیست. درباره نحوه شکل‌گیری قصه هم باید بگویم که طرح از آن خودم است. قصه این کار دو سال پیش در ذهنم شکل گرفت و آن را به داریوش بابائیان (تهیه کننده کار) پیشنهاد دادم و وی نیز اعتقاد داشت که مجموعه پتانسیل لازم را برای پخش در ایام شب‌های قدر داراست، برای همین «گناه چهارم» با نگارش فیلمنامه، جلوی دوربین رفت و هم اکنون نیز در حال ساخت آن هستیم.
فضای ماه رمضان مناسب کارهای دینی است
این کارگردان در پاسخ به این سؤال که آیا زمان قصه در ماه رمضان روی می‌دهد، گفت: سعی ما این بود که اثری خلق کنیم تا بتواند روی مخاطب تاثیر بگذارد. برای همین فکر کردیم اگر بخواهیم این روایت را به صورت مستقیم در ماه رمضان بیان کنیم، آن تاثیرگذاری لازم را نداشته باشد، زیرا تماشاگر باید احساس کند که موظف است در تمامی ایام سال به توصیه‌های قرآنی عمل کند. با این توضیح این سریال می‌توانست در ایام محرم نیز پخش شود، اما به هر حال فضای ماه رمضان به واسطه حال و هوایی که دارد برای پخش مناسب‌تر شناخته شد.
این فیلمساز با بیان اینکه کمبودها و تعجیل همیشه سمی برای کارهای مناسبتی بود، اظهار کرد: بارها این امر ذکر شده که تعجیل باعث شده که کارهای مناسبتی سیما آسیب ببینند. یکی از همین آثار نیز مینی‌سریال «گناه چهارم» است که ما هم اکنون در حال فیلمبرداری آن هستیم، در صورتی که این کار قرار است 19 ماه رمضان روی آنتن برود! آیا چنین زمانی برای یک مجموعه چهار قسمتی مناسب و کافی است؟ مسلماً جواب خیر است، اما مجبور هستیم ساعت کار را افزایش دهیم تا به هر نحو ممکن مجموعه را برای پخش آماده کنیم. این مسئله سبب شده تا من از خیلی از سکانس‌ها و مشاوره‌هایی که مد نظر بود بگذرم. این مسئله به هر حال به روی کیفیت تاثیر خود را خواهد گذاشت.
وی در پایان سخنان خود تصریح کرد: نکته تأسف‌آور اینجاست که این معضل بارها از طرف فیلمسازان تذکر داده می‌شود، اما باز هم می‌بینیم که هر سال وضعیت بدتر می‌شود به ویژه در سه سال اخیر که ما این تعجیل را به شکل جدی‌تری در کارها مشاهده می‌کنیم. برای رفع این معضل نیز باید سیاست‌گذاری منسجم و طولانی‌مدت انجام شود، البته دیگر نهادهای دولتی که دغدغه کار فرهنگی دارند باید در زمینه تولید این کار مشارکت کنند و به نوعی با حمایت‌های خود به سیما یاری رسانند.
فیلمنامه «گناه چهارم» از نقاط قوت این کار است
پس از گفت‌و‌گو با کارگردان، امیر‌محمد زند نیز دقایقی با ما همکلام شد تا نظر وی را هم درباره «گناه چهارم» بدانیم. وی درباره این فیلم این گونه اظهار نظر کرد: وقتی فیلمنامه این سریال به من پیشنهاد شد، متوجه شدم که کار از کیفیت مطلوبی بهره برده است، به ویژه در بحث شخصیت‌پردازی اکثر کاراکترها دارای انسجام شخصیتی بودند. برای همین هم قصه قادر است تا پایان مخاطب را به سمت خود جذب کند.
وی افزود: موضوع دیگری هم درباره این سریال وجود دارد. آن هم تیمی است که در ساخت این مجموعه وجود دارد. در این کار گروه کاملاً در خدمت کار است. برای همین سختی‌هایی که بابت فشردگی در کار وجود دارد با حوصله پشت سر گذاشته می‌شود. درباره این کار باید به یک نکته دیگر هم اشاره کنم آن نیز اینکه داستان کاملاً به شکل مستتر موضوعی قرآنی را مورد توجه قرار می‌دهد. این مسئله نیز امتیازی برای فیلم است.
این بازیگر در پاسخ به این که سریال‌هایی که برای ایام مذهبی تولید می‌شود باید چه امتیازی داشته باشند، گفت: اگر بخواهیم به صورت ظاهری به مسئله مورد نظر توجه داشته باشیم باید گفت که این دست کارها حتماً باید به مناسبت‌های مذهبی پرداخته باشند یا اینکه داستان در ایام ماه مبارک روی داده باشد، البته این نوع پرداخت‌ها هم می‌تواند موضوع فیلم‌های دینی باشد، اما تمامی بحث‌های مورد نظر را در بر نمی‌گیرد.
زمانی که گفت‌و‌گوی ما با بازیگر مجموعه به پایان رسید، کارگردان چند برداشت از نمای باز امامزاده ضبط کرد تا در بخش‌های مختلف سریال از آن استفاده کند.
گروه پس از ضبط این صحنه آماده پایان کار بود که داریوش بابائیان، تهیه‌کننده با سابقه سینما و تلویزیون که این مجموعه را تهیه کرده به لوکیش آمد تا بازدیدی از انجام کار داشته باشد. بابائیان از صحنه‌های ضبط شد بازدیدی کرد و دقایقی نیز با کارگردان به گفت‌و‌گو نشست. پس از آن فرصتی فراهم شد تا با وی درباره این مینی سریال حرف بزنیم. این تهیه‌کننده درباره این مجموعه چنین توضیح داد: تولید در حوزه فیلم‌ها و سریال‌های دینی جزء علایق من است. برای همین اگر فرصتی پیش آید از تهیه چنین کارهایی غافل نخواهم شد. اما بحث اینجاست که من به عنوان تهیه‌کننده بخش خصوصی قادر نیستم تنها کارهای دینی تولید کنم، زیرا باید بتوانیم هزینه‌های کارهایم را هم تامین کنم.
تلویزیون محلی مناسب برای فیلم‌ها و سریال‌های دینی است
وی افزود: برای همین شاید در سینما، کار کردن در این حوزه (سینمای دینی) سخت باشد، اما برای تلویزیون این اتفاق به شکل بهتری روی می‌دهد برای همین بیشتر کارهای دینی و مناسبتی من در تلویزیون ساخته می‌شود.
این تهیه‌کننده ادامه داد: درباره کارگردان کار هم باید بگویم که خواجه‌وند از فیلمسازان جوان و خوش‌فکر تلویزیون است که برای وی آینده‌ای روشن را می‌توان ترسیم کنم، اما به هر حال امیدوارم مجموعه «گناه چهارم»، بتواند رضایت تماشاگران را در شب‌های قدر کسب کند.
در روز دوم بازدید ما از پشت صحنه سریال چهار قسمتی «گناه چهارم» منزل مقتول(اصغر طبسی) لوکیش فیلم بود. در این روز زهره حمیدی و کیمیا بابائیان بازی داشتند. هنگام ظهر بود که ما به محل فیلمبرداری رسیدیم و گروه مشغول استراحت بود. برای همین منتظر ماندیم تا پس از اتمام فریضه نماز گفت‌و‌گویی با عوامل کار داشته باشیم. زهره حمیدی، بازیگر قدیمی تلویزیون درباره ویژگی سریال‌های ماه رمضان چنین توضیح داد: مهمترین آیتمی که می‌توان برای سریال‌های مناسبتی سیما نام برد، این است که داستان مورد نظر در جامعه عینیت داشته باشد. به نوعی باید گفت که در این آثار حتماً باید دغدغه و مشکلات مردم دیده شود، والا تنها با بیان یکسری دیالوگ نباید توقع داشت یک کار مناسبتی خوب خلق شود.
وی افزود: ویژگی مورد نظر را در سریال «گناه چهارم» که قرار است شب‌های قدر روی آنتن برود به خوبی می‌شود مشاهده کرد. در این مینی‌سریال چهار قسمتی داستان دو خانواده بیان می‌شود که هر دو مشکلی مشترک دارند، اما هر کدام به نحوی با آن درگیر هستند. در این اثر دینی سعی شده مضمون گذشت که بارها در احادیث و روایات اسلامی به آن توصیه شده، محور کار قرار گیرد.
این بازیگر ادامه داد: من پیش‌تر در دو سریال مناسبتی ماه رمضان حضور داشتم. به واسطه همین تجربه باید بگویم که بازی در این کارها برای هر بازیگری امتیاز است، چون این امکان را به وی می‌دهد که بهتر دیده شود. به همین دلیل به شخصه دوست دارم در این دست آثار حضور داشته باشم. «گناه چهارم» هم یکی از این قبیل آثار است که هم در شب‌های قدر روی آنتن خواهد رفت و هم اینکه یک داستان زیبا و دلنشین دارد.
وی در انتهای سخنانش تاکید کرد: جدا از امتیازاتی که برای سریال‌های ماه رمضان برشمردم باید به ضعف‌های رایج این دست تولیدات هم اشاره کنم که مهمترین بخش آن مربوط به تعجیلی می‌شود که در این دست کارها وجود دارد، اما متاسفانه هر ساله این ضعف وجود دارد و انگار قرار نیست این مشکل هیچ گاه حل شود. مشکل دیگر در مورد سریال‌های مناسبتی وضعیت مادی حاکم بر آثار است که معمولاً شکل مطلوبی ندارد. این مسئله به شدت زندگی ما هنرمندان را تحت تاثیر قرار می‌دهد، چون ما غیر از این کار حرفه دیگری را برای زندگی کردن نداریم.
پس از پایان این گفت‌و‌گو صحنه‌ای گرفته شد که در آن کیمیا بابائیان فرزند داریوش بابائیان بازی داشت. برای گرفتن این صحنه چند باری کات داده شد، اما پس از پایان این صحنه نیز بار دیگری فرصتی پیش آمد تا با یکی دیگر از بازیگران فیلم حرف بزنیم. کیمیا بابائیان که تا به امروز در 20 فیلم تلویزیونی و 4 فیلم سینمایی بازی داشته، درباره کارش چنین گفت: هم اکنون مشغول بازی در یک سریال 4 قسمتی با نام «گناه چهارم» هستم. در این کار که از متن بسیار خوبی بهره برده، سعی شده که به موضوعات دینی و قرآنی نگاهی ظریف شود، بدون اینکه تماشاگر به صورت مستقیم با معانی مورد نظر کار برخورد کند.
وی افزود: در «گناه چهارم» داستان دو خانواده بیان می‌شود که به دلیل قتلی ناخواسته هر کدام از آنها به نوعی درگیر مشکلات خاص خود هستند. در این میان مضامینی چون قصاص و گذشت که هر کدام در آموزه‌ها و دستورات دینی بارها مورد توجه قرار گرفته موضوع و محور کار است.
این بازیگر در پاسخ به این که مهمترین امتیازی که برای یک کار موفق مناسبتی می‌توان نام برد، چیست، گفت: مهمترین فاکتور در این زمینه، فیلمنامه است که مشخص می‌کند یک سریال مناسبتی چه کیفیتی داراست. مطلب دیگر به تیمی که چنین کارهایی (مناسبتی) را می‌سازد بر می‌گردد که به عقیده من در این مینی سریال (گناه چهارم) به شکل خوبی مورد توجه قرار گرفته است.
سریال‌های مناسبتی سیما فرصتی برای دیده شدن بازیگر
وی در پاسخ به این سؤال که حضور در سریال‌های مناسبتی چه امتیازاتی برای بازیگر در پی دارد، بیان کرد: حضور در سریال‌هایی که در ماه رمضان پخش می‌شود بهتر و بیشتر دیده می‌شود، چون اکثر مردم بعد از افطار مخاطب چنین کارهایی هستند. برای همین معمولاً بازیگران دوست دارند در کارهایی که در این ایام پخش می‌شود حضور داشته باشند.
این بازیگر با بیان اینکه تعجیل در ساخت سریال‌های ماه رمضان به روی عوامل فشار وارد می‌کند، بیان کرد: مهمترین سختی کارهای ماه رمضان این است که به شدت در بحث زمان، فشار روی عوامل وارد است. برای همین برخی مواقع شاید روزی 15 یا 16 ساعت تصویربرداری انجام شود.
ساخت سریال‌های مناسبتی با تعجیل نباشد
بابائیان متذکر شد: اگر برای ساخت کارهای مناسبتی زمان کافی در نظر گرفته شود، کیفیت تولیدات هم رشد مطلوبی پیدا خواهد کرد، چون کارگردان فرصت دارد که سکانس‌های مد نظر خود را بگیرد. در ضمن بازنویسی‌هایی که در حین فیلمبرداری انجام می‌شود با دقت نظر بیشتری روی می‌دهد.
وی در پایان اظهار کرد: به عقیده من ویژگی سریال مناسبتی را نباید در ظاهر خلاصه کرد، بلکه معنا و نتیجه‌ای که از یک سریال تلویزیونی حاصل می‌شود می‌تواند ملاک برای یک کار موفق دینی باشد. با این توضیح ممکن است یک کار در ظاهر اشاره‌ای مستقیم به ماه رمضان نداشته باشد، اما داستانش به گونه‌ای باشد که مخاطب به شدت تحت تاثیر کار قرار گیرد.
گفت و گوی ما با کیمیا بابائیان که به پایان رسید صحنه‌ای دیگر گرفته شد که در آن زهره حمیدی بازی داشت این صحنه نیز پس از 4 بار کات خوردن گرفته شد.
پس از گرفته شدن این سکانس پس از دو روز همراهی با عوامل مجموعه «گناه چهارم» با آنها خداحافظی کردیم و منتظر می‌تشینیم تا در شب‌های قدر تماشاگر کار باشیم.
