حضرت خدیجه(س) و کنشگری اجتماعی در چارچوب اصول و مرزها

حجت‌الاسلام مسعود ادیب، عضو هیئت علمی دانشگاه مفید، در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، در خصوص جایگاه حضرت خدیجه(س) در اسلام، گفت: در ابتدا درود و سلام خود را به روح پر فتوح حضرت خدیجه(س) اعلام می‌کنیم، ایشان ام‌المؤمنین و مادر همه توفیقاتی بود که مسلمانان داشته‌اند و ما به اندازه خدمات و جایگاهی که ایشان در تاریخ اسلام داشته‌اند، به ایشان توجه نداشته‌ و دین‌مان را به ایشان ادا نکرده‌ایم.
وی در خصوص نقش و جایگاه زنان اسلامی، بر اساس زندگی و کنشگری پررنگی که حضرت خدیجه(س) در جامعه داشته‌اند، گفت: وقتی رسول خدا می‌فرماید «کلّکم راع و کلّکم مسؤول عن رعیّته» و یا قرآن می‌فرماید: « قُلْ إِنَّمَا أَعِظُکُم بِوَاحِدَةٍ أَن تَقُومُوا لِلَّهِ مَثْنَى وَفُرَادَى: بگو من فقط به شما یک اندرز مى‏دهم که دو دو و به تنهایى براى خدا به پا خیزید». (سبا، 46) در هیچ کدام تخصیص به رجال وجود ندارد.
ادیب افزود: احکام اسلام جز جایی‌که تصریح شده باشد، خطاب به کل مؤمنان است و فرهنگ قرآن فرهنگ دعوت به فعالیت در عرصه حقیقت، تعالی، اجتماع، حقیقت معنویت و رشد جامعه است و اختصاص به مرد و زن ندارد، البته ارزش‌های اجتماعی زنان و مردان سر جایش است.
این استاد دانشگاه تصریح کرد: البته اسلام هر گونه رفتار و پوشش و اختلاطی را تجویز نمی‌کند، اما با حفظ حدود، اصول و مرزها، نه مرد را دست بسته و نه زن را در بسته در خانه نمی‌خواهد و شاهدش سنت و سیره رسول خداست که در جنگ‌ها همسرانشان را می‌بردند و زنان مسلمانان به عنوان پرستار در جنگ‌ها حضور داشتند.
وی ادامه داد: از سوی دیگر رفتار حضرت خدیجه(س) و فاطمه(س) نیز بیانگر این کنشگری است. تا آنجا که در چارچوب ارزش‌های متعالی انسانی و اسلامی باشد، کنشگری در عرصه اجتماعی بر عهده زنان و مردان است. اینکه مردان و زنان باید پوشش خاصی داشته و اختلاطتشان باید با حد و مرز تعریف‌شده‌ای صورت بگیرد، یک مسئله است و این که فکر کنیم زن باید به عنوان عضوی کنش‌‍پذیر، از جامعه جدا شده و در پیله خانه بماند، مسئله‌ای دیگر است. چنین مسئله‌‌ای در حیات حضرت خدیجه(س) و فاطمه(س) و در دروان رسالت و سیره امامان و پیشوایان ما دیده نمی‌شود.
ادیب در پاسخ به این پرسش که توصیه پیامبر(ص) در خصوص ماندن حضرت زهرا(س) در خانه چه نسبتی با فعالیت گسترده‌ اجتماعی حضرت خدیجه(س) دارد، گفت: حضرت زهرا(س) قبل از ازدواج در فعالیت‌های مختلف اجتماعی شرکت می‌کردند. برای مثال ایشان با زنان مسلمان مدینه در خدمت و کمک به گروهی از اصحاب فقیر پیامبر(ص) همراه بودند که بعدها اصحاب صفه خوانده شدند.
وی ادامه داد: این دسته از مهاجران در سکویی کنار مسجد پیامبر زندگی می‌کردند و عده‌ای از خانم‌های بزرگوار مدینه عهده‌دار تغذیه و ارائه خدمات به ایشان بودند. حضرت فاطمه(س) با اینکه دختر نوجوانی در خانه پدر بودند، در این زمینه فعالیت می‌کردند.
ادیب ادامه داد: در مسائل علمی نیز زنان مدینه در آن سن کم به ایشان رجوع می‌کردند و ایشان جواب‌گوی سوالات ایشان بودند. در مسائل دیگر اجتماعی نیز ایشان همواره نقش خود را در جامعه ایفا می‌کردند.
وی تصریح کرد: حضرت زهرا(س) با مرد فقیری از که جز شمشیر و زره چیزی نداشت، ازدواج کردند. حضرت علی(ع) شمشیرش را برای جهاد نگاه داشت و زرهش فروخت تا هزینه مخارج زندگی این خانه نوبنیاد را تأمین کند. حضرت زهرا(س) می‌خواست، هم در خانه به وظایف خود عمل کند و نیز به فعالیت‌های اجتماعی خود ادامه دهد.
ادیب افزود: با توجه به اینکه وظایف حضرت زهرا(س) بسیار سنگین بود، پیامبر(ص) تقسیم کار کردند و برای سهولت کار حضرت فاطمه(س)، فعالیت اقتصادی بیرون خانه را به حضرت علی(ع) سپردند و فعالیت درون خانه اعم از فعالیت خود خانه و فعالیت‌های اقتصادی در درون خانه را بر عهده حضرت زهرا(س) گذاشتند و فعالیت‌های اجتماعی و دینی حضرت سرجایش باقی ماند.
ادیب با بیان اینکه وظایف حضرت زهرا(س) با توجه به میزان عبادات ایشان بسیار سنگین بود و ایشان از پیامبر(ص) تقاضای خادمه کردند، گفت: در آن زمان وضعیت مسلمانان بهتر شده بود، حضرت فاطمه(س) می‌خواست از این امکانات استفاده کند تا بتواند کارهای متعددش را مدیریت کند.
وی در پایان گفت: پیامبر(ص) با ارائه تسبیحاتی که ما امروز با عنوان تسبیحات حضرت زهرا(س) می‌شناسیم، به ایشان راهکاری را ارائه کرد که ایشان بتواند فعالیت‌های عبادی‌اش را متراکم‌تر کرده و از فعل اجتماعی و خانوادگی کم نکند و از آنجایی که خاندان پیامبر(ص) باید مظهر زهد و قناعت باشند، از دادن خادمه به ایشان پرهیز کرد. از این‌ رو تعارضی میان مشی ایشان با حضرت خدیجه(س) وجود ندارد و هر دو بزرگوار در عرصه اجتماعی فعال بودند.