جایگاه شب‌ قدر در قرآن و حدیث/ شب تعیین سرنوشت یک‌ساله

شب‌ قدر را در کدام مسجد خواهی بود و این‌بار با خدای خود چه خواهی گفت؟ آیا توفیق عبادت در هر سه شب را خواهد داشت که شاید یکی از آن‌ها قدر خود را بشناسی. در معارف اسلامی چهار احتمال در مورد اینکه شب قدر چه شبی است، وجود دارد.  برخی از بزرگان کل یک سال را در احیا و عبادت بوده‌اند، تا حتما بتوانند شب قدر را قدرشناسند، شبی که از هزار شب برتر است. اما شب چه جایگاهی در قرآن و احادیث دارد.

تاریخ و شب‌های قدر
گفته‌ می‌شود سه اتفاق تاریخی در شب قدر روی داده و می‌دهد، اول نزول دفعی قرآن، دوم تعیین تقدیر زندگی انسان‌ها در سال پیش‌رو و سوم ضربت خوردن امیرمومنان(ع) در شب اول و شهادت ایشان در شب دوم. از این رو این چهار شب اگر برای عموم مسلمانان عزیز و خواستنی است، برای دوست‌داران علی(ع) جایگاه دیگری دارد.
مسلمانان در خصوص اینکه آیا شب قدر تکرار می‌شود یا نه وحدت نظر ندارند، اما بر اساس حدیثی از امام صادق(ع) این شب تا قیامت تکرار می‌شود. بر اساس احادیث امامان معصوم(ع) احتمال اینکه شب بیست‌و سوم شب قدر باشد، بیشتر است.
غسل شب قدر، احیاء و نهادن قرآن بر سر و طلب شفاعت از کتاب‌الله از آداب معمول در این‌ شب‌هاست. بسیاری از مسلمانان معتقد هستند که گناهان در این روز درصورت توبه بخشوده می‌شود.

شب قدر در قرآن
در آیات 2 تا 6 سوره دخان چنین می‌خوانیم: «وَالْکِتَابِ الْمُبِینِ*نَّا أَنزَلْنَاهُ فِی لَیْلَةٍ مُّبَارَکَةٍ إِنَّا کُنَّا مُنذِرِینَ*یهَا یُفْرَقُ کُلُّ أَمْرٍ حَکِیمٍ*أَمْرًا مِّنْ عِندِنَا إِنَّا کُنَّا مُرْسِلِینَ *رَحْمَةً مِّن رَّبِّکَ إِنَّهُ هُوَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ: سوگند به کتاب روشنگر *[که] ما آن را در شبى فرخنده نازل کردیم [زیرا] که ما هشداردهنده بودیم *در آن [شب] هر [گونه] کارى [به نحوى] استوار فیصله مى‏‌یابد *[این] کارى است [که] از جانب ما [صورت مى‏‌گیرد] ما فرستنده [پیامبران] بودیم *[و این] رحمتى از پروردگار توست که او شنواى داناست».
در تفسیر مجمع البیان ذیل این آیه چنین آمده است. باور بعضی از مفسّران پیشین همچون، «ابن عباس»، «حسن» و «قتاده» منظور این است که، در شب مبارک «قدر» هر کار استوار و حساب‏‌شده‏‌اى که دیگر در آن کاستى و فزونى راه ندارد، بیان گردیده و مشخص مى‏‌شود و منظور از این کارها تقسیم رزق و روزى‏ها و دیگر امور تا شب قدر سال آینده است.
«سعید بن جبیر» آورده است که شما پس از شب قدر هر سال پاره‏اى را مى‏‌نگرى که در کوچه و بازار قدم برمى‏‌دارد و نمى‏‌داند که نامش در شمار مردگانِ سال به ثبت رسیده است و زندگى را بدرود خواهد گفت.
اما آنچه در قرآن در خصوص شب قدر گفته شده در سوره مبارکه قدر آمده است:« إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ*وَمَا أَدْرَاکَ مَا لَیْلَةُ الْقَدْرِ*لَیْلَةُ الْقَدْرِ خَیْرٌ مِّنْ أَلْفِ شَهْرٍ*تَنَزَّلُ الْمَلَائِکَةُ وَالرُّوحُ فِیهَا بِإِذْنِ رَبِّهِم مِّن کُلِّ أَمْرٍ*سَلَامٌ هِیَ حَتَّى مَطْلَعِ الْفَجْرِ: ما [قرآن را] در شب قدر نازل کردیم*و از شب قدر چه آگاهت کرد*شب قدر از هزار ماه ارجمندتر است*در آن [شب] فرشتگان با روح به فرمان پروردگارشان براى هر کارى [که مقرر شده است] فرود آیند*[آن شب] تا دم صبح صلح و سلام است».
تفسیر اطیب‌البیان در ذیل آیه اول سوره بقره می‌نویسد: از آیات قرآن استفاده می‌شود که قرآن دو نحو نزول داشته، یکی نزول دفعی ویکپارچه و در یک شب معین که همان شب قدر است و یکی هم نزول تدریجی که درطول بیست و سه سال نبوت رسول خدا(ص) صورت گرفته. و مراد از شب قدر، شبی است که تمام حوادث سال آینده تقدیر می‌شود، یعنی تمام حوادثی که از این شب قدر تا شب قدر سال دیگر باید واقع شود خدای تعالی آن حوادث را در شب قدر مقدر می‌کند مانند: زندگی، مرگ، رزق، سعادت، شقاوت و ... و از آیات دیگر قرآن استفاده می‌شود که شب قدر منحصر در شب نزول قرآن نیست، بلکه با تکرار هر سال، آن شب هم مکرر می‌شود.

جایگاه شب قدر در سنت و عترت
پیامبر اکرم(ص) در خصوص فضیلت این شب می‌فرمایند: ماه رمضان ، سَرور ماه هاست و شب قدر ، سَرور شب‌هاست. همچنین، در مفاتیح‌الجنان می‌خوانیم که وقتی از  پیامبر اکرم (ص) سئوال شد، «اگر شب قدر را درک کردم، از خداوند چه بخواهم؟». پیامبر در پاسخ فرمود: «عافیت بخواه.»
شب قدر در احادیث امامان معصوم(ع) نیز جایگاه بالایی دارد، وقتی از امام صادق (ع) سوال شد که چگونه شب قدر از هزار ماه بهتر است، ایشان فرمودند: کار نیک در آن شب از کار در هزار ماه که در آنها شب قدر نباشد بهتر است. در حدیث دیگری از امام صادق (ع) در «کافی» نیز چنین آمده است: «تقدیر در نوزدهم و ابرام در شب بیست و یکم و امضا در شب بیست و سوم است».