تفسیر موضوعی میان‌رشته‌ای قرآن؛ بازگشای گره‌‌های علوم انسانی
گروه دانشگاه: مؤلف تفسیر قرآن مهر گفت: اگر از شیوه تفسیر موضوعی میان رشته‌ای به ویژه در جهت‌دهی به علوم انسانی براساس قرآن استفاده کنیم، می‌تواند بسیار کارساز باشد و گره علوم انسانی در عصر حاضر را بگشاید.
حجت‌الاسلام والمسلمین محمدعلی رضایی اصفهانی، استاد نمونه جامعةالمصطفی(ص) العالمیه در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، درخصوص مباحث میان رشته‌ای قرآن و علوم گفت: در این باره روش‌های مختلفی وجود دارد اما جدیدترین کاری که در این موضوع انجام شده است، جلد پنجم کتاب منطق تفسیری قرآن است که در خصوص مباحث میان رشته‌ای قرآن و علوم طبیعی و قرآن و علوم انسانی بحث کرده است.
مؤلف تفسیر قرآن مهر ادامه داد: در مباحث قرآن و علوم می‌توان از چند روش استفاده کرد؛ یکی روشی است که غزالی طی کرده و می‌خواستند همه جزئیات علوم را از قرآن استخراج کنند که این شیوه چون تحمیل مطالب به قرآن است و در قرآن تمام جزئیات بیان نشده، لذا این روش را قبول نداریم چنانکه بسیاری از این جزئیات توسط اهل بیت(ع) بیان شده است.
استخراج علوم از قرآن، تحمیل نظریه‌های علمی بر قرآن است
وی با اشاره به اینکه اگر بخواهیم تمام جزئیات از قرآن به دست آید، روش صحیحی نیست و مبنای آن نیز مخدوش است، بیان کرد: دوم اینکه شیوه استخراج علوم از قرآن، تحمیل نظریه‌های علمی بر قرآن است که این شیوه هم در اوایل قرن بیستم در مصر و هند مرسوم شد و برخی از مطالب قرآنی را با مباحث علمی تطبیق می‌کردند و هر جا که این تطبیق انجام نمی‌شد آنها را به آیات قرآن تحمیل می‌کردند مثل آثار عبدالرزاق نوفل را که نگاه کنید این امر در آن است که این شیوه به دلیل اینکه تفسیر به رأی است باطل و حرام بوده و جایز نیست.
برگزیده رتبه اول پژوهشگری دانشگاه معارف تصریح کرد: شیوه سوم در مباحث میان رشته‌ای قرآن و علوم وجود دارد که آن استخدام علوم در فهم قرآن است یعنی انسان از علوم قطعی و علومی که از حد نظریه و فرضیه رد شده است برای فهم آیات و تفسیر قرآن استفاده کند که این شیوه را آیت‌الله العظمی مکارم در تفسیر نمونه استفاده کرده است و همچنین در تفسیر قرآن مهر و در کتاب پژوهشی «در اعجاز علمی قرآن» استفاده شده است و این شیوه قابل دفاعی است اگر شرایطش فراهم شود.
رضایی اصفهانی با اشاره به اینکه اگر علمی که استفاده می‌شود اطمینان‌آور و قطعی بوده و ثانیاً مطلب با ظاهر آیه تطبیق داشته باشد و تحمیلی بر آیه نباشد، ادامه داد: شیوه چهارمی در مباحث میان رشته‌ای قرآن و علم است که امروزه و در دهه اخیر و به عبارت دیگر در نوزده سال اخیر مطرح شده، با عنوان نظریه‌پردازی‌های علمی بر اساس قرآن؛ به این معنا که برخی از آیات قرآن مطالبی را بیان کرده که هنوز علم به آن نرسیده است چون وجود موجودات زنده در آسمان براساس آیه 29 سوره شوری «وَمِنْ آیَاتِهِ خَلْقُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَمَا بَثَّ فِیهِمَا مِن دَابَّةٍ وَهُوَ عَلَى جَمْعِهِمْ إِذَا یَشَاءُ قَدِیرٌ» وجود موجودات زنده در آسمان‌ها را به آن اشاره می‌کند که در کیهان‌شناسی امروزه هنوز به این امر نرسیده‌اند.
حرف‌های نویی قرآن دارد که هنوز علم به آن نرسیده است
وی با اشاره به اینکه این امور می‌تواند موضوع پژوهشی و نظریه نو قرآنی قرار گیرد، بیان کرد: همچنین چنانکه در خصوص جابه‌جایی تخت بلقیس که در سوره نمل بیان شده است که بحث جابه‌جایی اجسام از راه دور امروزه از آن برداشت می‌شود، بنابراین اینها ایده‌های پژوهشی و نظریه‌های پژوهشی است که در قرآن آمده و امروزه می‌توان از آنها در مباحث علوم مختلف چه علوم انسانی و چه طبیعی بهره گرفت. حرف‌های نویی قرآن دارد که هنوز علم به آن نرسیده است.
استاد نمونه جامعةالمصطفی(ص) العالمیه اظهار کرد: روش پنجمی که امروزه به آن برای جهت‌دهی به علوم انسانی توصیه می‌شود، شیوه تفسیر موضوعی میان‌رشته‌ای است، یعنی هنگامی بود که تفسیر موضوعی درون قرآنی کار می‌کردند یعنی صلاة در قرآن، زکات در قرآن که مرحوم شهید صدر گفت که تفسیر موضوعی باید برون قرآنی باشد، یعنی موضوع از بیرون قرآن گرفته شود و بر قرآن عرضه شود چون سکولاریسم و قرآن و ... که شیوه تفسیر موضوعی برون قرآنی است.
وی بیان کرد: شیوه سومی نیز در سال‌های اخیر پیدا شده است که تطبیقی است مانند خدا در قرآن و عهدین که خدا در دو کتاب مقدس، دو مذهب و دین بررسی می‌شود. شیوه چهارمی نیز پیشنهاد شده است چون شیوه تفسیر موضوعی میان‌رشته‌ای به این معنا که هنگامی می‌خواهی موضوعی را چون قرآن و تربیت، قرآن و اقتصاد و قرآن و سیاست و ... بررسی کنی از شیوه موضوع میان رشته‌ای قرآنی استفاده کنیم که فراتر از سه شیوه قبلی درون قرآنی، برون قرآنی و تطبیقی است. بلکه این شیوه بالاتر از آنهاست که به تولید علم منجر می‌شود.
رضایی اصفهانی عنوان کرد: یعنی به واسطه این روش می‌توانیم در مورد روش‌های مثلاً در خصوص موضوع تربیتی از قرآن مطالبی را دریافت کنیم و در کنار آن از علوم تربیتی هم مطالبی را بگیریم و موارد اشتراک را دریافت کنیم و موارد افتراق آن را کنار بگذاریم و نکات مثبت آن را بگیریم، بلکه مطالب جدیدی که قرآن مطرح کرده است را وارد کنیم. آن هنگام روش‌های تربیتی جدید به دست می‌آید.
استفاده از شیوه تفسیر موضوعی میان رشته‌ای در جهت‌دهی به علوم انسانی
وی اضافه کرد: بنابراین اگر از شیوه تفسیر موضوعی میان رشته‌ای به ویژه در جهت‌دهی به علوم انسانی براساس قرآن استفاده کنیم، می‌تواند بسیار کارساز باشد و گره علوم انسانی در عصر حاضر را حل کند.
این استاد حوزه و دانشگاه بیان کرد: مشکل اساسی شرق این است که علوم انسانی غربی در اینجا ترجمه شده، جامعه‌شناسی، روانشناسی، اقتصاد و ... عموماً ترجمه غرب است؛ در حالی که اینها را اگر بخواهیم براساس قرآن بازسازی کنیم نیازمند روشی هستیم و آن روش، روش تفسیر موضوعی میان رشته‌ای است.
مؤلف تفسیر قرآن مهر در پاسخ به این سؤال که نحوه جذب دانشجویان به مباحث میان‌رشته‌ای از چه طریقی مهیا می‌شود، تأکید کرد: از طریق بهره‌برداری از روش تفسیر موضوعی میان رشته‌ای این امر محقق می‌شود.
وی در خصوص رشته‌هایی که در مقطع دکتری بنیانگذاری کرده است، بیان کرد: 15 رشته پایه‌گذاری کرده‌ایم که 14 رشته اجرا شده است که شامل تفسیر تطبیقی، علوم حدیث تطبیقی، قرآن و مستشرقان با سه گرایش و قرآن و علوم با 10 گرایش است که همه آنها دارای مجوز از وزارت علوم است.
رضایی اصفهانی اضافه کرد: تفسیر تطبیقی که اخیراً دانشگاه‌های قم، کرمان و مشهد به غیر از جامعةالمصطفی(ص) العالمیه آن را اجرا می‌کنند، رشته علوم حدیث تطبیقی هم به جز جامعةالمصطفی(ص) اخیراً دانشگاه قرآن و حدیث شهرری اجرا می‌کند. قرآن و علوم که دارای 10 گرایش قرآن و تربیت، قرآن و اقتصاد، قرآن و سیاست، قرآن و مدیریت، قرآن و جامعه‌شناسی، قرآن و روانشناسی، قرآن و بهداشت و سلامت، قرآن و نجوم، قرآن و تاریخ است که در حال حاضر قرآن و تاریخ آن اجرایی نشده که مراکز مختلفی این سرفصل‌ها را انجام می‌دهند.
وی بیان کرد: برای طراحی این رشته‌ها سفرها و مطالعاتی در دانشگاه الازهر مصر، علوم قرآنی مکه و جامعه مدینه انجام دادیم هر چند آنها هنوز به این حد نرسیده‌اند، اما مطالعات مفصلی در این خصوص انجام شده است و این رشته‌های جدید به همت تیمی طراحی شد و به تصویب وزارت علوم رسید و در حال حاضر جز یک رشته آن( قرآن و تاریخ) دانشجو می‌پذیرد.
استاد نمونه جامعةالمصطفی(ص) العالمیه تأکید کرد: در خصوص موفقیت این رشته‌ها همین کفایت می‌کند که رشته تفسیر تطبیقی و علوم حدیث تطبیقی حدود 9 دوره است که دانشجو گرفته می‌شود و هر سال فارغ‌التحصیلانی در مقطع دکتری از این رشته‌ها در داخل و خارج وجود دارد که این نشان دهنده استقبال دانشجویان از این رشته‌های تخصصی قرآنی و حدیثی است. همچنین فارغ‌التحصیلان رشته‌های قرآن و علوم نیز در همایش‌های مختلف خوب درخشیده‌اند.
