کم‌اعتنایی نسبت به محققان عرب
گروه ادب: کتاب «محمد (ص) و آیات خدا»، دوشنبه ۲۶ مرداد در چهل و ششمین نشست خانه نقد کتاب با حضور عبدالله نصری، قاسم پورحسن و علی بهرامیان در سرای اهل قلم مورد نقد و بررسی قرار گرفت که طی این نشست از این موضوع که به محققان عرب کم‌اعتنایی می‌شود سخن به میان آمد.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، کتاب «محمد(ص) و آیات خدا» شامل گفت‌وگوهای «هلال سزگین»، روزنامه‌نگار و فعال حقوق بشر با «نصر حامد ابوزید»، متفکر مصری است. این کتاب توسط فریده فرنودفر از زبان آلمانی ترجمه شده و عبدالله نصری هم بر آن حاشیه نوشته است.
عبدالله نصری، استاد گروه فلسفه دانشگاه علامه طباطبایی در ابتدای این نشست گفت: به متفکران جهان عرب علاقه خاصی دارم. یکی از مواردی که همیشه تأسف می‌خورم این است که چرا اندیشمندان حوزه و دانشگاه به متفکران جهان عرب نمی‌پردازند. ما باید دوشادوش این که به اندیشه‌های جهان غرب می‌پردازیم، به اندیشه‌های جهان اسلام هم بپردازیم.
وی با اشاره به این که بسیاری از کرسی‌های اسلام‌شناسی در جهان غرب در دست اندیشمندان عرب است، بیان کرد: زمانی که کتاب «راز متن» را می‌نوشتم فصل‌هایی را به اندیشه‌های ابوزید اختصاص دادم. در کتاب «کلام خدا» هم به ابوزید پرداختم.
استاد گروه فلسفه دانشگاه علامه طباطبایی ادامه داد: به دنبال این بودم که ابوزید آرای جدیدی دارد یا نه و دراین باره چنین توضیح داد: متوجه شدم کتابی به زبان آلمانی نوشته شده که مصاحبه‌های هلال سزگین با ابوزید است. این کتاب را در ایران پیدا نکردم و از فرنودفر خواستم نسخه‌ای از این کتاب را از آلمان برایم بیاورد. وی کتاب را فصل به فصل ترجمه کرد. من هم بر آن حواشی نوشتم.
ابوزید مفهوم روشنی را از «تجربه» بیان نمی‌کند
قاسم پورحسن، عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی نیز با اشاره به این که فکر می‌کنم هر دانشجوی رشته علوم انسانی با ابوزید آشنایی دارد، گفت: بعضی از افراد به دلایلی به ابوزید دلدادگی دارند، برخی هم به دلایل خاص خود، آثار او را مطالعه نمی‌کنند.
وی تأکید کرد: در ایران نسبت به محققان حوزه عرب کم‌اعتنایی وجود دارد و اولین باری که الجابری در ایران مطرح شد به سبب نقدهای تندی که نسبت به فارابی و ابن سینا داشت به مذاق ما خوش نیامد. ما درباره ابوزید بیش از الجابری موضع گرفتیم.
این کارشناس درباره دغدغه‌های ابوزید در کتاب «محمد (ص) و آیات خدا» نیز گفت: فهم اروپا از مسلمانان فهم عجیبی است. آنها مسلمانان را آدم‌هایی مربوط به هزار و چهارصد سال قبل می‌دانند که با دنیای مدرن سازگار نیستند و می‌خواهند به بدویت باز گردند. ابوزید در این کتاب می‌خواهد فهم متفاوتی از دین اسلام را به آنها معرفی کند.
پورحسن درباره اندیشه‌های ابوزید نیز بیان کرد: ابوزید از «مفهوم النص» که مهم‌ترین اثر اوست تا «نقد و خطاب دینی» کاملاً تفاوت پیدا می‌کند به قدری که باید از ابوزید یک و ابوزید دو صحبت کنیم. او در «مفهوم النص» عنوان می‌کند که اسلام بر وحی استوار است، اما در این مصاحبه وحی را چیزی جز انکشاف نمی‌داند. این دو ابوزید را باید از هم تفکیک کرد.
عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی با اشاره به این که در کتاب «محمد(ص) و آیات خدا» بر وحی و متن قرآن تأکید می‌شود، اظهار کرد: این که یک فرد به دنبال این بوده که آخرین دیدگاه‌های ابوزید را ترجمه کند، برای جامعه ما غنیمت است. فکر می‌کنم مقدمه کتاب، اندک است و جا داشت در آن درباره تفاوت‌ها یا همانندی‌های این مصاحبه و مصاحبه گنجی با ابوزید توضیحاتی به مخاطب ارائه شود.
وی ادامه داد: چند بخش از این مصاحبه همان حرف‌های تکراری کتاب «مفهوم النص» است. در سراسر این کتاب، ابوزید مفهوم روشنی را از «تجربه» بیان نمی‌کند و نصری می‌تواند بر این موضوع نقد بنویسد. ضمن این که ابوزید در این کتاب دچار اشتباهات تاریخی هم می‌شود.
پورحسن همچنین گفت: ابوزید در این کتاب تلاش می‌کند بفهمد که چرا در غرب تلقی منفی و خشنی از اسلام وجود دارد.
دیدگاه‌های فکری ابوزید به خوبی منعکس نمی‌شود
علی بهرامیان، عضو هیئت علمی مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی با اشاره به این که ما نسبت به اندیشه‌های عربی بیگانه هستیم، گفت: فکر می‌کنم این کتاب دیدگاه‌های ابوزید را به خوبی منعکس نمی‌کند. ما با یک کتاب تحقیقی روبرو نیستیم. ابوزید چنین هدفی نداشته و حتی به نظر من مخاطبانش غربی‌ها نیستند بلکه جامعه هدف او جوامع مسلمان ساکن غرب است. انتشار این کتاب به زبان آلمانی این گمان را تقویت می‌کند.
وی از ابوزید به عنوان یکی از افرادی که تفکر احیای دین را دارند نام برد و درباره کتاب «محمد(ص) و آیات خدا» بیان کرد: مطالعه این کتاب به صورت مجرد و بدون در نظر گرفتن نظام فکری ابوزید، اطلاعات زیادی به مخاطب ارائه نمی‌دهد. ابوزید در این کتاب به نظام فلسفی خود نزدیک نشده است.
وی گفت: انتظار داشتم این کتاب این مسئله را نشان دهد که خلافت فهمی از اسلام بوده یا نه. همچنین می‌خواستم بدانم افراطی‌گری‌ها از کجا نشئت می‌گیرد.
عبدالله نصری در پاسخ به این پرسش‌ها اظهار کرد: روشنفکران جهان عرب و افراطی‌گرایی‌ها بحث این کتاب نبوده است و کاش این کتاب عین گفت‌و‌گوها بود که ما بدانیم دقیقاً چه پرسش‌هایی مطرح شده و ابوزید چه پاسخ‌هایی داده است. این کتاب همان طور که مطرح شد با مصاحبه گنجی با ابوزید قابل مقایسه نیست.
