مناظرات امام رضا(ع) در جهت همگرایی ادیان بود/ طرح نقاط مشترک در کنار بیان برتری اسلام
کانون خبرنگاران نبأ: رئیس دانشگاه مذاهب اسلامی با بیان اینکه امام رضا(ع) مناظرات را در جهت همگرایی ادیان قرار می‌دادند، عنوان کرد: حضرت(ع) بنا بر اقتضائات مناظره برتری اسلام را بیان می‌کردند اما هیچ‌گاه از بیان جنبه‌های مشترک سر باز نمی‌زدند.
حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر احمد مبلغی، رئیس دانشگاه مذاهب اسلامی در گفت‌وگو با کانون خبرنگاران نبأ وابسته به خبرگزاری ایکنا، درباره علم لدنی و مناظرات بین ادیانی امام رضا(ع) گفت: اهل بیت(ع) دارای علمی وراثتی و الهی هستند که از راه شاگردی به دست نیامده است و یکی از دلائل تاریخی آن این است که اهل بیت(ع) در بیان علم در یک جایگاه نیرومند و بی‌رقیبی حضور داشتند و امام رضا(ع) نیز از همین خاستگاه به شرکت در مناظرات بین ادیانی می‌پرداختند.
وی با اشاره به شرایط ویژه امام در زمان برگزاری مناظرات عنوان کرد: مناظرات امام رضا(ع) از فصل‌های علمی و تاریخی در تاریخ اسلام تلقی می‌شود به این معنا که در جامعه آن روز که به نوعی مبحث علم پا گرفته بود و ارتباطات و مناسبات علمی در جامعه جایگاهی به خود اختصاص داده بود و نهضت ترجمه هم از طرف دیگر در جامعه رونق و رواج یافته بود و عالمان بسیاری در گوشه و کنار جامعه آن روز به صحنه آمده بودند و اظهار وجود می‌کردند و از طرفی دیگر دستگاه خلافت هم در فضاهای آن دوران به نحوی حضور پیدا کرده و گاهی ژست دفاع از علم و تمدن اسلامی به خود می‌گرفت و متناسب با شرایط اقدام به ایجاد کرسی‌های ادیان‌شناسی می‌کرد و پای گفت‌و‌گوی‌های بین ادیانی نیز در جامعه آن روزگار به نحوی باز شده و رواج یافته بود و از خارج از جامعه اسلامی هم کسانی به جامعه اسلامی سفر می‌کردند و این سفرها گاها ابعاد علمی داشت، در چنین شرایطی امام رضا(ع) از ابزار اندیشه‌ورزی و علم‌ورزی آن روز که در مناظره‌ها تجسم پیدا کرده بود استفاده کردند.
وی ادامه داد: به این معنا که در پایان این مناظره‌ها که جنبه ادیانی داشت و اتفاقا در آنها از هر دینی نماینده‌ای و عالمی بزرگ حضور پیدا می‌کرد و گفت‌و‌گویی آزاد به حساب می‌آمد، مشارکت امام در آن مناظرات جالب توجه است به دلیل خصلت‌ها و ویژگی‌هایی که این مشارکت و حضور داشتند و متبلور می‌شد.
ااستفاده از استانداردهای خاصی در مناظره‌ها
مبلغی در بیان روش‌شناسی امام رضا(ع) در مناظرات بین ادیانی اظهار کرد: ویژگی و روش‌های مناظرات امام رضا(ع) با ادیان مختلف عبارت بودند از حضور آرام و به دور از هیاهوسازی و غوغای ایشان در مناظره‌ها. یعنی امام کاملا به استانداردهای یک بحث آزاد پایبند بودند و بیشترین و بهترین الگو برای حضور در یک مناظره آزاد را از خود بروز می‌دادند. به این معنا که در میان حرف طرف مقابل به هیچ وجه نمی‌رفتند و تانی و تحمل کافی را به خرج می‌دادند تا کسی که زمام سخن را بدست گرفته حرف خود را تمام بزند و بعد از پایان سخن‌ور‌ی‌ها حتی امام ابعادی از مسأله را فراروی آن بحث مطرح می‌کرد تا به تعبیری نکته‌ای نگفته نماند و طرف نهایت تلاش خود را برای مناظره به خرج داده باشد و حرفی ناگفته از سوی او باقی نماند.
دوری از جدال و در منظره‌ها
وی افزود: پس خصلت اول حضور آرام و فضادهنده به طرفین مناظره بود. ویژگی بعدی این بود که امام رضا(ع) از جدل و جدال در مناظره دوری می‌کردند و حتی در مواردی که ممکن بود مناظره به جدال نزدیک شود پرهیز می‌کرد و وجهه قالب مناظرات امام بیش از آنکه در مواردی اقتضائات جدالی داشته باشد اغلب فضای مناظرات به سمت علمی بودن و بدور از جدال اداره شدن توسط ایشان مدیریت می‌شد.
رئیس دانشگاه مذاهب اسلامی با اشاره به فضای حاکم بر مناظرات بیان کرد: امام رضا(ع) سعی می‌کردند که مناظرات را از جنبه‌های عملی و برخوردها و رفتارهای منتهی به ناهنجاری‌های عملی دور کنند و بحث‌ها را به‌شکل کاملا علمی و با بیان اختلافات به‌صورت علمی اداره کنند و لذا مناظره‌هایی که امام رضا(ع) داشتند نوعا اطراف شرکت کننده در پایان آنها احساس بدی به امام رضا(ع) نداشتند و یا کینه‌ای و رفتار ناهنجاری در آنها بروز پیدا نمی‌کرد.
وی ادامه داد: جو حاکم جوی انسانی و دوستانه بود به دلیل اسنکه صرفا به بیان نقطه‌نظرهای علمی می‌گذشت و فضای دوستانه و علمی تا آخر مناظره و حتی بعد از آن حاکم بود و به همین خاطر هم مناظره‌های امام مناظره‌های مفصلی بود و از همان اول قطع نمی‌شد زیراکه فضا فضایی انسانی و اخلاقی بود و نه تنها مناظرات بریده نمی‌شد بلکه مجددا مناظراتی در همان راستا شکل می‌گرفت.
مناظره‌های بین‌الادیانی در جهت همگرایی صورت می‌گرفت
مبلغی ایجاد همگرایی میان ادیان مختلف را از دیگر ویژگی‌های امام در مناظرات برشمرد و گفت: دیگر اینکه امام رضا(ع) مناظرات را در جهت همگرایی ادیان قرار می‌دادند یعنی نقاط مشترک ادیان را در مناظره‌ها ارائه می‌کردند. البته اختصاصات و برتری‌های اسلام را بنابر اقتضائات مناظره بیان می‌کردند اما هیچ‌گاه از بیان جنبه‌های مشترک سرباز نمی‌زدند و این از نقاط برجسته و روش‌های ویژه مناظرات ایشان است.
وی ادامه داد: مناظرات امام(ع) همچنین به نحوی در جهت تقویت ثبوت علمای اسلام چه شیعه و چه سنی شکل می‌گرفت و این نقطه درس‌آموزی است برای ما که در برخورد با مذاهب مختلف هستیم. درست است که هر مذهبی اندیشه‌های مختلفی را ارائه می‌کند اما می‌بایست بعد انسجام جهان اسلامی در ارائه اندیشه‌ها متروک نشود.
تقویت جبهه مسلمانان دستاورد مناظره‌ها
رئیس دانشگاه مذاهب اسلامی با اشاره به کارکردهای مناظرات در جهان اسلام عنوان کرد: می‌توان گفت که یکی از کارکردهای مناظره‌های امام رضا(ع) در عرصه ادیان و گفت‌وگوهای بین‌الادیانی تقویت جبهه مسلمانان و صف علمای اسلام بود. امام هرگز جامعه اسلامی را دو تکه نمی‌کرد و همواره حضور ایشان در مناظره‌ها برای همه علمای اسلام مایه افتخار بود و کسی احساس ضرر نمی‌کرد و همه معتقد بودند که بازتاب این مناظرات به نفع کل جهان اسلام و مسلمانان است.
وی افزود: دیگر اینکه این مناظرات روابط بین‌الادیانی را تلطیف می‌کرد. یعنی مناظرات امام رضا(ع) گرچه بحث و رقابت علمی بود اما از آنجا که در یک فضای اخلاقی و انسانی و با تمرکز بر مشتراکات بین‌الادیانی انجام می‌گرفت نه تنها علمای ادیان دیگر را از جامعه اسلامی رمیده و ترد نمی‌کرد، بلکه موجب برقراری نوعی ارتباط و ایجاد محبت و صمیمیت در بین جهان مسیحیت و دیگر ادیان با جهان اسلام می‌شد.
مبلغی در پایان یادآور شد: اگر تاریخ مورد مطالعه قرار بگیرد این مناظره‌ها مناظراتی سخت و خشن نبوده است بلکه مناظرات نرم و دوستانه‌ای بوده که کارکردهای اجتماعی در جهت مرتبط کردن علمای ادیان مختلف با جهان اسلام را در پی داشته است.
