برگزاری همایش پژوهشی ـ نمایشی حج در حوزه هنری/ آئین نمایشی، نه نمایشی آئینی

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) نشست خبری نخستین همایش پژوهشی نمایش و جلوه‌های آیینی و نمادین مناسک حج ابراهیمی با حضور رحمت امینی؛ دبیر علمی و سیدجواد روشن؛ معاون دبیر این همایش در مرکز هنرهای نمایشی حوزه هنری برگزار شد.
رحمت امینی؛ دبیر علمی این همایش در ابتدای این نشست به ایراد سخن پرداخت و گفت: پیشینه برگزاری این همایش به دو سال پیش بازمی‌گردد، به این ترتیب که داوود کیانیان یکی از پیشکسوتان هنر نمایش که در حوزه تئاتر مشارکتی نیز فعال است، کتابی را تحت عنوان «حج؛ بزرگترین نمایش جهان» را تألیف و منتشر کرد.
وی ادامه داد: براساس ایده ایشان و البته تقاضایی که از ما داشتند تصمیم گرفتیم بیشتر در این مقوله غور و مطالعه کرده و توجه به این مسئله داشته باشیم که علاوه بر مناسک حج و جنبه عبادی آن می‌توان از منظر نمایشی و آئینی نیز این موضوع را مورد توجه قرار داد و از آنجا که حوزه هنری در دو مقوله تئاتر دینی و نمایش آئینی پیشگام بوده است لذا می‌تواند برگزار کننده همایشی پژوهشی با نگرش نمایشی و آئینی به حج باشد.
مدیر مرکز هنرهای نمایشی حوزه هنری تصریح کرد: بر این اساس شورای علمی تشکیل شد و در آن از وجود کارشناسانی همچون قهرمانی؛ معاون بین‌الملل دانشگاه تهران، یدالله وفاداری؛ عضو هیئت علمی دانشگاه و کارشناس تئاتر، صادق رشیدی؛ پژوهشگر حوزه فرهنگ و هنر، حجت‌الاسلام و‌المسلمین ریاحی؛ پژوهشگر مباحث دینی و سیدجواد روشن؛ مدیر دفتر مطالعات، پژوهش مرکز هنرهای نمایشی حوزه هنری بهره لازم برده شد، ضمن آن که داوود کیانیان به عنوان ایده‌پرداز این جریان نیز در این تشکل حضور داشت.
توافق با سازمان حج در زمینه مشارکت در این همایش نتیجه‌بخش نبود
امینی گفت: از همان ابتدا درصدد بودیم تا مشارکت نهادهای ذی‌ربط را نیز در برگزاری این همایش داشته باشیم که در این راستا با حجت‌الاسلام و‌المسلمین قاضی‌عسگر، نماینده ولی‌فقیه و سرپرست حجاج ایرانی مذاکرات مستقیمی شکل گرفت و توافقات اولیه به انجام رسید که البته بنا به دلایلی این همکاری نیمه‌کاره رها شد.
وی در ادامه افزود: با این وجود اصرار در برگزاری این همایش داشتیم تا ایده مناسب داوود کیانیان مسکوت باقی نماند و لذا فراخوان این همایش را در دی‌ماه سال گذشته منتشر کردیم و در این مسیر بسیار با تدبیر و مطالعه پیش رفتیم؛ چرا که باید شکل و شمایل همایش در شأن آئین حج طراحی و به انجام می‌رسید و لذا از محضر علما و محققان و پژوهشگران با موضوع حج استعلامات زیادی اخذ شد.
این کارگردان و مدرس تئاتر اظهار کرد: محورهایی که در آن مقالات به دبیرخانه این همایش ارسال شد موضوعاتی همچون مناسک حج به عنوان یک آئین نمایشی، خاستگاه آئین نمایش حج، نشانه‌شناسی و نمادشناسی و بررسی آثار مکتوب نمایشی پیرامون حج و موضوعات مشابه آن را دربرمی‌گرفت.
برگزاری همایش با ارائه 7 مقاله در روزهای 5 و 6 مهر
امینی افزود: پس از فرایند ارسال چکیده مقالات، بررسی آنها و سر آخر تحویل متن مقالات و ارتقای کیفی آنها در مرحله نهایی 6 مقاله برای ارائه در نخستین دوره این همایش انتخاب شد که با یک مقاله بین‌رشته‌ای با موضوع مرتبط به کلیت مباحث هنری، سرانجام این همایش را طی دو روز 5 و 6 مهر با 7 مقاله برگزار خواهیم کرد.
دبیر علمی نخستین همایش پژوهشی حج ابراهیمی گفت: روزهای یکشنبه و دوشنبه، پنجم و ششم مهر در دو نیم‌روز برنامه همایش به انجام خواهد رسید که علاوه بر ارائه مقالات از چند چهره پژوهشی در حوزه تئاتر و همچنین مباحث دینی دعوت کرده‌ایم که در این همایش به ایراد سخنرانی بپردازند که از جمله آنها می‌توان به حسن بلخاری، محمدعلی رجبی، اصغر فهیمی‌فر و محمدعلی خبری اشاره کرد.
وی تأکید کرد: در مجموع سعی شده است در برگزاری این همایش کیفیت علمی مقالات ارائه شده در درجه نخست باشد و برخلاف سایر همایش‌های پژوهشی که در آنها مقالات در دو مرحله چکیده مقالات و اصل مقالات به دبیرخانه ارسال می‌شود، در این همایش حتی بر روی متن مقالات نیز حساسیت خاصی به عمل آمد تا  اغلب آنها از کیفیت مناسبی برخوردار باشند.
امینی در پایان گفت: نکته‌ای را هم باید مورد نظر داشت و آن اینکه حج آئینی نمایشی است، مجالس عزاداری و مذهبی نیز از چنین ماهیتی برخوردار هستند اما تعزیه و شبیه‌خوانی نمایش آئینی است که در قالب نمایش و با قراردادهای مطرح در آن سعی در معرفی آئین دارد.
این گزارش حاکی است که در ادامه سیدجواد روشن؛ معاون دبیر علمی توضیحاتی در مورد روند اجرایی آن به ارائه توضیحات تکمیلی پرداخت و گفت: همانطور که اشاره شد، ایده اصلی این همایش به سال 91 مربوط می شود و بر این اساس نخستین جلسه برای برگزاری این همایش را تابستان سال 92 صورت دادیم و با تشکیل شورای علمی نخستین جلسه شورا نیز اواخر مرداد همان سال برگزار شد.

حج از جنبه‌های گوناگونی غیر از جنبه نمایشی و آئینی مورد بررسی قرار گرفته است
وی ادامه داد: همواره در برگزاری چنین همایش‌هایی هم تأکید بر موضوعات مربوط به علوم دینی و حوزوی است و هم بخشی از آن به فعالیت و نگرش هنرمندان ارتباط پیدا می‌کند. با این وجود در برگزاری این همایش نکته‌ای که بیش از هر چیز دیگری مورد نظر بود اینکه حج تاکنون از مناظر مختلفی از جمله اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و ... مورد بررسی قرار گرفته بود، اما از بعد نمایشی و آئینی به آن کمتر پرداخت شده که تصمیم گرفتیم این همایش را در ایام ذی‌الحجه با این محوریت برگزار کنیم که البته در تلاش هستیم از شأن و تقدس بالایی نیز برخوردار باشد.
روشن با اشاره به اینکه امیدواریم که بتوانیم این همایش را در ادوار آتی با دعوت از پژوهشگران عالم اسلام به شکل بین‌المللی برگزار کنیم گفت: از آنجا که به دنبال کیفیت مقالات ارائه شده بودیم لذا به دنبال سفارش نبودیم و سعی کردیم تا پژوهشگران بسته به رغبت و علاقه خودشان در این همایش شرکت کنند؛ مقالات ارائه شده از نقطه نظر محتوایی و فنی مورد نظارت دقیق قرار گرفت و همانطور که اشاره شد در نهایت 6 مقاله با موضوع اصلی و یک مقاله در قالبی میان‌رشته‌ای که مشخصاً عنوان آن عناصر بصری ـ نمایشی مراسم و آئین حج در نگارگری اسلامی است و توسط مهناز شایسته‌فر ارائه می‌شود در این همایش شرکت خواهند کرد.
این کارگردان تئاتر افزود: همانطور که اشاره شد همایش در دو نیم‌روز 5 و 6 مهر برگزار خواهد شد که طبق برنامه سالن امیرحسین فردی حوزه هنری را برای برگزاری این همایش در نظر گرفته‌ایم که ابتدای آن با سخنرانی رحمت امینی؛ دبیر علمی همایش است و پس از ارائه مقالات و انجام سخنرانی‌ها در دو روز، دبیر علمی همایش به جمع‌بندی و دستاوردهای برگزاری این همایش خواهد پرداخت.
وی در پایان گفت: در صورتی که بازخوردهای مناسبی از برگزاری دور نخست این همایش دریافت کنیم، برای دوره‌های آتی درصدد هستیم تا با فراهم آمدن شرایط، این همایش را به شکل بین‌‎المللی برگزار کنیم؛ ما برای این دوره از همایش  چیزهای دیگری را هم مورد نظر داشتیم یعنی اگر تفاهم با سازمان حج به سرانجام می‌رسید چه بسا برای برگزیدگان این همایش که به ارائه مقاله خواهند پرداخت جوایزی همچون سفر حج نیز تدارک می‌دیدیم.