آنچه گاهی فراموش می‌شود: ریزه‌کاری‌های تربیت کودکان از منظر دین

حجت‌الاسلام سید حسین خادمیان نوش آبادی، کارشناس دینی در گفت‌وگو با کانون خبرنگاران نبأ وابسته به خبرگزاری ایکنا، با اشاره به معنا و مفهوم تربیت اظهار کرد:  صاحب نظران علوم تربیتی، معانی و تعاریف مختلفی را با کلمات متفاوت، برای تربیت بیان کرده‌اند؛ شاید بتوان گفت به اندازه کتب مختلفی که درباره تربیت تدوین و تالیف شده برای آن تعریف وجود دارد.

حجت‌الاسلام خادمیان گفت: اصل تربیت پذیری انسان آن قدر مبرهن و روشن است که می توان آن را از بدیهیات دانست. اما با این همه ممکن است، کسانی پیدا شوند که شایستگی و قابلیت انسان برای تربیت را منکر شوند و ادعا پکنند که وجود انسان را اضلاع گوناگونی احاطه کرده و انسان در ظلمات مادیات جهل و غرور و موارد ضالٌه دیگر اسیر است و این همه مانع رسیدن او به نور و هدایت می شود و این بهانه را مستمسک سوء استفاده های خود قرار دهند.

وی‌ ادامه داد: اما قرآن و عترت کودک را بالفطره شایسته و مستعد تربیت می داند و این حقیقت را هم اثبات و هدایت می نماید. در مکتب قرآن و عترت، اعتقاد بر این استوار می شود که با تدبیر قوای کودک می توان او را تربیت کرد و به سرمنزل سعادت رهنمون ساخت.

کارشناس دینی رسانه ملی با اشاره به آیه پنجم سوره بقره گفت: این ایه به ضلع مهم تربیت‌پذیری و هدایت یابی متربی اشاره دارد.

وی ادامه داد: در این آیه، واژه هدایت با حروف «عَلی » بیان شده است و همین مشخص می کند، خدای سبحان به عنوان برترین و اصلی ترین مربی عالمیان، هدایت را نازل فرموده است و حضرت علی(ع) در مورد نقش پذیری نونهالان می فرمایند: صفحه دل نوجوان همچون زمینی است که هیچ گیاهی در آن نروییده، هر چه در آن بیافشانی می پذیرد».

کارشناس دینی رسانه ملی تشریح کرد: قرآن و عترت تربیت را در دو ضلع روح و جسم نه تنها ممکن، بلکه وارد و لازم می‌دانند و بدین جهت هر دو بعد را در تکمیل و تتمیم یکدیگر ، تربیت و تعبیر می کنند.

وی افزود: در قرآن و عترت آمده که در امر تربیت تمام جنبه ها و نیازهای فطری انسان باید مورد توجه قرار گیرد. توجه به یک ضلع از اضلاع وجود انسان، موجبات هلاکت و نابودی شخصیت او را فراهم می آورد و در نتیجه انسان از اهداف آفرینش باز خواهد ماند و در این صورت تکامل انسان دچار رکود ، توقف و نزول خواهد شد.

این سخنران خوانا نویسی را یکی از ابعاد مورد توجه در مکتب قرآن و عترت عنوان کرد و افزود: به همین جهت دستورات مفیدی از سوی رهبران دینی در این زمینه به ما رسیده است. اگر والدین این جهت از روش تعلیمی را شکل ببخشند و کودکان خود را آموزش خوش و خوانا نویسی دهند آن گاه می بینیم کودکان ما تا چه حد به رشد تربیتی می رسند.

وی ادامه داد: آری کودک و جوانی که در روز مقداری از وقتش صرف آموزش و تمرین خوانا و خوش نوشتن می شود ، چون خوش نویسی با متون ادبی و تربیتی همراه است، اعتلای فکری عجیبی برای آدمی رخ می دهد. نکته مهم این است که چون خوش نویسی با صبر و دقت صورت می گیرد، به طور غیر مستقیم نونهال ما صبور و با دقت می شود.

این استاد حوزه گفت : نقل است روزی حسنین ( علیهما السلام) از پیامبر (ص) پرسیدند: کدام یک از ما قوی‌تر هستیم؟ حضرت فرمودند: «فتکاتبا فمن کان خطه أحسن کذلک قوته اکثر» بنویسید پس هرکدام که خطش زیباتر باشد، قوتش هم بیشتر است. همچنین در روایت است که امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: هرکس «بسم الله الرحمن الرحیم» را زیبا بنویسد گناهانش بخشیده می شود.

کارشناس دینی رسانه ملی ادامه داد: والدین باید به طور ریشه ای به مسئله خطاطی فکر کنند و در این زمینه تحرکی عمیق داشته باشند. مسئله خوش و خوانا نویسی را جدی گرفته و آن را از دوران کودکی آموزش دهند. کودک را در مسیر هنر نوشتن و آموختن قواعد آن قرار دهند.

حجت‌الاسلام خادمیان یکی دیگر از مسائلی که والدین باید نسبت به کودک باید بپردازند مسئله نویسندگی است. والدین باید کودکان خود را تشویق کنند که در روز، کمی بنویسند. مثلا اگر مسافرتی رفته‌اند ، خاطرات خود را از سفر بنویسند و یا اگر فیلمی مشاهد نمودند تحلیل و برداشت خویش را از آن فیلم بنویسند. و یا گاهی به متربی بگوییم ما و یا خود و دوستانش را وصف کرده و در مورد آن چند خط بنویسید. این عمل باعث می شود تا هم توان فکر و تحلیل و دقت کودک قوت بگیرد و متربی هم عالم اطراف خود را با دقت و تامل بنگرد و هم این که چون آموخته دیده های خود را بنویسد، مراقب است تا در فضایی حاضر شود که اگر به نوشته تبدیل شد ،  نوشتاری دلنشین و دور از زشتی باشد و فوائد فراوان دیگری که با کمی تأمل بر همگان روشن می گردد.
وی ادامه داد:  یکی دیگر از موارد تربیت کودک مسئله نظم و شعر است، متولیان تربیت لازم است برای ارتقای سطح دانش و فرهنگ متربی در تمامی ابعاد علمی فرهنگی وارد شوند که یکی از آن موارد مسأله شعر و نظم است. زیرا از طریق شعر می توان حرکت تربیتی را سرعت یخشید. می توان گفت شاید شعر در مقام تاثیر بی‌رقیب است؛ بدین جهت اگر بر مبنای حقیقت هدف دار باشد موجب اعتلای کودک و اگر ضاله و گمراه کنده باشد موجب انحراف او می شود.

این کارشناسی دینی تأکید کرد که والدین کودکان خود را از همان آغازین لحظات توانایی خواندن و نوشتن، با کتب شعر و نظم آشنا کنند تا از طریق هم بعد علمی آنان را اعتلاء بخشند و هم از راه شعر بسیاری از معارف ادبی، تربیتی، تاریخی و پندآموز را در ذهن کودک وارد و ماندگار نمایند. تجربه ثابت گرده که بسیاری از مباحث مهم علمی را با زبان شعر می توان به راحتی به کودک آموزش داد . البته متولیان تربیت باید مراقب باشند و بدانند هر شعری مناسب نیست.

این استاد حوزه گفت: یکی دیگر از شیوه‌های تزریق فضائل اخلاقی و دفع رذائل رفتاری در روش تعلیمی می توانند، نمایش باشد. متولیان ترتیب می توانند از این طریق معانی مهم و غامض تعلیمی و تربیتی و ... را به متربی منتقل کنند. اولیای دین از این قسم هنر خدمات فراوانی به امت داشتند همانطور که در قرآن می‌خوانیم: حضرت ابراهیم علیه السلام از خدای سبحان درخواست می کند تا چگونگی زنده شدن مردگان را به او نشان دهد «و اذ قال ابراهیم ربٌ ارنی کیف تحفی الموتی » (بقره/26). خدای سبحان برای تفهیم این حقیقت شگرف از اجرای یک صحنه مشاهده و نمایش استفاده می فرماید و به ابراهیم امر می کند 4 مرغ مختلف را سر بریده و از اجزا و اعضای بدن آن ها را در هم آمیخته و بر سر 4 کوه پراکنده کند و سپس بنگرد که خدای سبحان چگونه مردگان را زنده می کند.

وی ادامه داد: در کتب حدیث نقل است: گروهی از مسیحیان به سرپرستی اسقف خود وارد مدینه شدند و گفتند: سوالات مهمی نسبت به خدا دارند  خلیفه اول آن ها را خدمت حضرت امیرالمومنین علیه السلام فرستاد. آن ها سوالات خود را مطرح و پاسخ های لازم را دریافت داشتند، یکی از آن سوالات پیرامون خدا بود که امام با استفاده از شیوه نمایش در آموزش و بیان هنر تجسمی مطلب مهم عقیدتی را به  آنان فهماند که یکی از طرح های زیبای آموزشی است. سوال این بود: «این که به هر طرف رو کنیم به سمت خدا هستیم» یعنی چه؟ مگر خدا کجاست که به هر طرف روی بیاوریم روبروی او قرار داریم یک سوال کلامی است که با شناخت درست از صفات و اسماء خداوند می توان حقیقت آن را درک کرد. توضیح مطلب این است که آن تصوری مادی داشتند و فکر می کردند چون هر چیزی پشت و رو دارد چگونه ممکن است درباره خدا این تصور وجود نداشته باشد  در اینجا حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام بجای هرگونه بحث و گفتگو نمایشی را ترتیب داد. آن ها را به حیاط برد، یک قطعه هیزم آورد آتش زدند  وقتی شعله بالا گفت فرمودند: در اطراف شعله حلقه بزنید . آن گاه سوال فرمود: کدام یک از شما روبروی آتش قرار دارید؟ همه گفتند: ما روبروی آتش هستیم. حضرت امیر علیه السلام فرمودند : چگونه ممکن است شما از هر طرف روبروی آتش باشید ؟ گفتند : آتش شعله و نور است پشت و رو ندارد. حضرت امیرالمومنین علیه السلام فرمود: خدا وجودی مادی ندارد که در جایی قرار بگیرد . خدا هم پشت و رو ندارد پس هر جا باشید و به هر طرف روی بیاورید در پیش روی خدایید.

حجت‌الاسلام خادمیان درباره مساله موسیقی تشریح کرد که در این باب ما کاملا باید تابع حکم شرعی فقها باشیم ببینید خدایی که جسم ما را احسن آفریده پس در تربیت ما هم اگر حرام و حلالی را اعلام فرموده آن هم احسن است. اما خارج از مساله حرمت فقهی، موسیقی و غنا اگر چه ظاهرا ممکن است در تربیت نقشی تسهیل دهنده را نمایان می کند اما بنا بر تحقیق اندیشمندان موسیقی مخرب اعصاب و روح روان است و انسان را گرفتار بی اعتمادی ، تخیل پردازی و . . .  می کند. موسیقی از آن جا که با قوه تخیل انسان مرتبط است و افرادی که اهل گوش دادن به موسیقی هستند دایما در این حال در خیالات فرو می روند در نتیجه قوه تعقل کودک و انسان را ضعیف می کند. بنابراین اگر موسیقی مفید برای سلامت روح و جسم بود خدای احسن آفرین آن را منع نمی کرد.

کارشناس دینی رسانه ملی در ادامه به مسئله رنگ اشاره و آن را مهم قلمداد کرد و افزود:  توصیه اسلام به پوشیدن لباس سفید و رنگ روشن نشان دهنده اهمیت رنگ ها در رفتارهای تربتی انسان دارد. قرآن رنگی که برای بینندگان موجب مسرت و شادی می شود را تایید می کند. در کتب روایی روایات زیادی درباره اثر رنگ ها داریم که مثلا رنگ سبز موجب آرامش اعصاب آدمی و شادی قلب می شود و قطعا آنسان آرام در متن تربیت راحت تر قرار می گیرد؛ بنابراین ما باید حتی در کتب درسی مدارس خود بحث مطالعه در رنگ ها و اثرات آن را تدریس کنیم.

این استاد حوزه به سفارش اسلام به شنا ، تیر اندازی ، اسب سواری اشاره و تصریح کرد: شنا به کودک یاد می دهد همیشه شرایط زندگی ساده و ثابت نیست لذا کودک یاد می گیرد چگونه در شرایط متفاوت زندگی کند تیر اندازی دقت و صبر را به کودک تعلیم می دهد. اسب سواری به کودک یاد می دهد چگونه با دیگران ارتباط مفید پیدا کند و با صبر و دقت چگونه دیگران را در مسیر مفید همراه خود نماید. انسانی که بتواند یک حیوان را رام کند قطعا می تواند در برخورد با یک انسان سرکش او را اهل نماید.

وی در پایان یاد آورشد: آمار فزاینده طلاق خبر از این می دهد این انسان در کودکی یاد نگرفته چطور با دیگران تعامل برقرار کند طلاق یعنی فرار از وظیفه، طلاق یعنی اعلام ضعف من یعنی من فقط در کنار یک سفره آماده می توانم انسان باشم اما اگر کمی سختی پیش آمد توانایی تدبیر و صبر ساختن را ندارم. طلاق یعنی من یاد نگرفته ام چگونه یک ناسازگار را با تربیت و تحمل سازگار کنم، بی‌ادب‌ترین انسان کسی است که از وظایف خود فرار کند.
علیرضا برومند