فرصت‌ها و تهدیدات در حوزه فعالیت‌های قرآنی
گروه مؤسسات قرآنی مردم‌نهاد: یدالله مشهور، مسئول امور مؤسسات قرآن و عترت اتحادیه تشکل‌های قرآن و عترت کشور طی یادداشتی به تشریح فرصت‌ها و تهدیدات در حوزه فعالیت‌های قرآنی پرداخت.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، یدالله مشهور، مسئول امور مؤسسات قرآن و عترت اتحادیه تشکل‌های قرآن و عترت کشور در یادداشتی تحت عنوان «فرصت‌ها و تهدیدات در حوزه فعالیت‌های قرآنی» گوشه‌ای از فرصت‌های شایسته و نیکو در جهت انجام بهینه و مطلوب فعالیت‌های قرآنی را بیان و اظهار کرد: تهدیدها و آسیب‌های فراوانی در مسیر انجام فعالیت‌های قرآنی وجود دارد که موجب عدم رشد فعالیت‌ها و رکود آن‌ها می‌شود که به اختصار بیان شد.
تهدیدها و آسیب‌های ساختاری
اگرچه در بخش نخست تشکیل کمیسیون قرآن و عترت مجلس شورای اسلامی، شورای توسعه فرهنگ قرآنی، شورای عالی قرآن، صدا و سیما، معاونت قرآنی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان دارالقرآن کریم، اتحادیه تشکل‌های قرآن و عترت، اتحادیه تشکل‌های مردمی قرآنی، سازمان‌ها و نهادهای قرآنی و...، همه به‌عنوان فرصت‌های ملی و ارزشمند در حوزه قرآن و عترت معرفی شدند اما به‌دلیل عدم هماهنگی و انسجام در سیاست‌گذاری و راهبری امور قرآنی و حتی وجود افتراق در این مجموعه‌ها با سایر مراکز و نهادهای دیگر موجب ایجاد مراکز متعدد تصمیم‌گیری و در نتیجه اتخاذ تصمیمات متفاوت و موازی شده است. این امر زمینه اتلاف انرژی منابع موجود در حوزه قرآن و رکود فعالیت‌های قرآنی را فراهم می‌کند.
تأخیر در تدوین چشم‌انداز و سند راهبردی برنامه‌ها و فعالیت‌های قرآنی
یکی از عوامل مهم در نگرش مدیران و مجریان امور قرآنی، چشم‌انداز و سند راهبردی فعالیت‌های قرآنی است که تأخیر در انجام آن موجب سطحی‌نگری و نبود یک نگاه راهبردی به فعالیت‌های قرآنی در برخی مدیران و متولیان سطوح مختلف امور قرآنی و پائین بودن، اهتمام مسئولان دستگاه‌های متولی قرآن خواهد بود که در نتیجه، این رویکرد تحقق اهداف عالی منشور توسعه و دیگر اسناد مهم و بالا‌دستی را به تأخیر انداخته است.
تصدی‌گری دولتی در فعالیت‌های قرآنی و تشکیل نهادهای موازی توسط متولیان قرآنی
این امر نه تنها موجب هم‌افزایی در حوزه فعالیت‌های مردمی قرآن و عترت نشده بلکه بسیاری از برنامه‌ها و فعالیت‌هایی که زمینه تحرک و انگیزه را در نیروهای خط مقدم فعالیت‌های قرآنی ایجاد می‌کند را هم به رکود و انفعال و ضعف کشانده است، مثلاً در این زمینه در حالی‌که کمیسیون قرآن و عترت در مجلس وجود دارد و در بیرون از آن هم شورای توسعه و سایر مراکز تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری در حال فعالیت هستند ناگهان عده‌ای به فکر تأسیس سازمان قرآن کریم می‌افتند و اساسنامه آن را برای تصویب به مجلس می‌برند و ناچاراً نخبگان و فعالان عرصه قرآن و عترت جلساتی در‌خصوص ضرورت و یا عدم ضرورت آن تشکیل می‌دهند و وقت و زمانی که باید صرف برنامه‌ریزی و نظارت و تصمیمات بزرگ در حوزه قرآن و عترت بشود صرف ضرورت یا عدم ضرورت تشکیل سازمان قرآن کریم می‌شود، این در حالی است که مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی تشکیل سازمان قرآن کریم را مغایر اصول سوم-پنجاه و هفتم و هفتاد و پنجم قانون اساسی و نیز مغایر سیاست‌های کلی نظام اداری کشور و از مصادیق موازی‌کاری می‌داند. موارد مشابه دیگری نیز وجود دارد که از بیان آن صرف نظر می‌شود.
نبود یک نظام نظارت و ارزشیابی جامع جهت تحلیل وضعیت موجود فعالیت‌های قرآنی
عدم وجود یک نظام نظارت و ارزشیابی جامع در جهت تحلیل وضعیت موجود برنامه‌ها و فعالیت‌های قرآنی در کشور و نظارت بر عملکرد قرآنی نهادها و دستگاه‌ها و مؤسسات قرآنی و آسیب‌شناسی از برنامه‌ها و فعالیت‌های قرآن و عترت و رفع مشکلاتی که هم اکنون مشاهده می‌شود، یکی دیگر از آسیب‌های جدی در این حوزه است.
فرآیند نظارت و ارزشیابی یکی از اصول مهم مدیریت علمی است و بدون آن نمی‌تواند به اهداف مترتب بر برنامه‌های کلان قرآنی رسیده در تولیدات صنعتی، کنترل و ارزیابی سریع اثر خود را می‌گذارد و میزان صحت و سلامت و یا عیب و نقص کالا را نشان می‌دهد، در صورتی که موضوع نظارت و ارزشیابی در امور فرهنگی بسیار پیچیده‌تر و دیر پاسخ‌ده‌تر است، بنابراین نبود این امر مهم و اساسی در برنامه‌ها و فعالیت‌های خسران بزرگی است برای جامعه قرآنی و برنامه‌ها و فعالیت‌های آن.
نگاه کمی و آماری به فعالیت‌های قرآنی
نگاه کمی به جای نگاه کیفی و به‌طور کلی کمینگری در برنامه‌ها و فعالیت‌های قرآنی یک مشکل و معضل بزرگ در مدیریت قرآنی کشور است. اگر روزانه به تیتر نشریات قرآنی کشور نظری بیاندازیم آمارهای عجیبی از برنامه‌ها و فعالیت‌های قرآنی دستگاه‌ها و نهادها و مؤسسات اعم از دولتی و مردمی مشاهده می‌کنیم که شگفت‌زده می‌شویم، اما وقتی به کنه مطلب می‌پردازیم و تحلیلی از این آمارها می‌کنیم متوجه می‌شویم که بسیاری از این آمار غیرواقعی و یا فقط ثبت نام اولیه است و در مرحله اجرا و عمل آمار واقعی بسیار کمتر از این مقدار است تازه کیفیت و نتیجه مطلوب هم چندان ملموس نیست، چند مورد را با حفظ برخی ملاحظات بیان می‌کنیم تا مسئله کمی روشن‌تر شود، چندی پیش یکی از دستگاه‌های متولی قرآن در یکی از نشریات اعلام کرد که در زمینه حفظ که مطالبات مقام معظم رهبری ده میلیون بوده یک میلیون سهم آن سازمان بوده که آن‌ها بیش از آن یعنی یک میلیون و دویست و پنجاه هزار نفر ثبت نام کرده‌اند اما این دستگاه بیان نکرد که چند نفر به معنای واقعی حافظ قرآن شده‌اند و چند جزء حفظ کرده‌اند، در موضوع حفظ فقط ثبت نام، مدنظر نبوده است، مراد اصلی در امر حفظ آموزش روش حفظ و فراگیری و حفظ به معنای واقعی است و یا یکی دیگر از مؤسسات مجری درس‌هایی از قرآن در جلسه افتتاحیه بیست و چهارمین دوره این مسابقات ادعا کرد که حدود 4.5 میلیون یعنی 52 درصد دانش‌آموزان کشور در برنامه درس‌هایی از قرآن شرکت می‌کنند، در حالی که چنین آماری واقعیت ندارد و تنها حدود 2.5 میلیون برگه پاسخنامه توزیع شده و میزان شرکت واقعی دانش‌آموزان بر اساس مستندات موجود در استان‌های مختلف بین 5 تا 10 درصد اوراق پاسخنامه توزیع شده است آن هم نه به صورت مستمر و هر هفته بلکه به صورت پراکنده.
کمبود نیروی انسانی توانمند، ماهر و کارآمد و مسلط به روش‌های نوین تدریس در حوزه قرآن و عترت
یکی از آسیب‌ها و تهدیدهای جدی در حوزه قرآن و عترت، کمبود نیروی انسانی توانمند، ماهر و کارامد و مسلط به روش‌های نوین تدریس در این حوزه است که کمبودان در عرصه‌های مختلف فعالیت‌ها و آموزش‌های قرآن مشاهده می‌شود، یکی از دلایل عدم استقبال و کاهش انگیزه شرکت در فعالیت‌های قرآنی مربوط به همین مسئله نیروی انسانی است، این موضوع نه تنها در حوزه معلمان و مدرسان و مربیان و آموزش‌دهندگان بلکه در حوزه مدیریت، اداره فعالیت‌ها و برنامه‌های قرآنی چه در مراکز رسمی و چه در مراکز و مؤسسات قرانی ـ مردمی مشهود است.
عدم وجود ساختار آموزشی استاندارد و نظام‌مند در حوزه فعالیت‌های قرآنی
در بخش محتوای آموزش فعالیت‌های قرآنی هم مشکلات و ناهماهنگی‌های متعددی وجود دارد از جمله نبود یک ساختار آموزش استاندارد و نظام‌مند برای هر یک از فعالیت‌های قرآنی که همه مراکز و نهادها و مؤسسات در امر آموزش ملزم به استفاده و به‌کارگیری آن باشند تا از اعمال سلیقه‌های متفاوت و محتوای ضعیف و روش‌های نازل در امر آموزش قرآن جلوگیری و پرهیز شود، یکی از آثار این فرآیند ضعیف آموزشی در فعالیت‌های قرآنی به‌دست آمدن نتیجه و برون‌دادی ضعیف در مخاطبین است.
به خصوص در عرصه آموزشی هنوز یک برنامه مدون، گسترده و فراگیر که بتواند آموزش‌های عمومی قرآن را در جامعه پیاده، اجرا و نهادینه کند به طوری که فراگیری قرآن و معارف آن در سفره فرهنگی روزانه همه خانواده جای ویژه‌ای داشته باشد و انس عمومی با قرآن ایجاد کند ارائه نشده است، نکته دیگر در دلیل عدم جدیت و پیگیری و عدم استمرار آن به تعطیلی کشیده شده است، مانند نهضت قرآنی، ده هزار مدرسه قرآن در آموزش و پرورش، طرح تربیت 10 میلیون حافظ و ...
پرداختن به فعالیت‌های سطحی و کمینگری به جای تفکر، تدبر و کیفی‌نگری
انجام فعالیت‌های سطحی مقطعی و شعاری در حوزه قرآن و پرداختن بیشتر به ظواهر و نمایشی بودن برخی از فعالیت‌های قرآنی بجای اینکه فراگیران را به بطن و عمق قرآن و معارف غنی آن هدایت کند و زمینه تفکر و تدبر و انس وعمل به قرآن را فراهم کند، مخاطبان را متوجه سطوح ظاهری آن فعالیت می‌کند، مسابقات مختلف قرآنی که توسط بسیاری از مراکز و نهادها و مؤسسات اجرا می‌شود یکی از این امور است که اگرچه انجام آن لازم و ضروری است اما باید تغییراتی در شیوه‌های اجرایی آن بوجود آید تا نهایتاً نتیجه آن درک معانی و مفاهیم و معارف قرآنی و انس و عمل به قرآن در زندگی گردد، یعنی مسابقات هم باید بتواند سبک زندگی قرآنی را در مخاطبان خود ایجاد کند.
اسناد ملی و بالا‌دستی در حوزه قرآن و عترت باید دارای یک پیوست اجرایی سهل‌الوصول و ساده باشند
اسناد ملی و بالا‌دستی در حوزه قرآن باید دارای یک پیوست اجرایی سهل‌الوصول و ساده باشند تا مدیران سطوح میانی و به خصوص مجریان سطوح پایین(مؤسسات و...) بتوانند با توجه به شرایط امکانات و توانمندی‌های خود به اجرا و انجام آن بپردازند. برای مثال سند ملی حفظ علاوه بر اصول، اهداف و رویکردها دارای 141 اقدام و ده‌ها راهبرد ملی، راهبرد کلان و ... می‌باشد، بطوری که در عرصه اجرا کار را بر مجریان مشکل و دشوار می‌سازد تاجایی که وزیر محترم آموزش و پرورش در چهل و ششمین جلسه کمیسیون آموزش عمومی اعلام می‌نماید از سند ملی حفظ حافظ تربیت نمی‌شود، در بخش برنامه‌های پژوهشی و آموزشی نیز در معرفی سبد پروژه‌های قرآنی حدود 450 پروژه ذیل 9 برنامه تعریف شده است که عملاً در مرحله اقدام و عمل و اجرا در نظام دانشگاهی فعلی همه این‌ها محقق نخواهد شد، همچنین در بخش فعالیت‌های تبلیغی و ترویجی قرآنی برای جذب اعتبارات سال 1394 انباشته‌ای از طرح و برنامه برای دستگا‌های مختلف پیشبینی شده که انجام و اجرای آن‌ها به معنی واقعی با توجه به تأخیری که در تصویب و ابلاغ بودجه‌های حوزه قرآن و عترت اتفاق می‌افتد میسور نخواهد بود.
تأسیس قارچ‌گونه مؤسسات
صدورمجوزودر نتیجه تأسیس و آغاز به کار چند هزاران مؤسسه مردمی بدون وجود یک ساختار سازمانی مشخص و بدون یک نقشه راه جامع و بدون حمایت‌های همه جانبه از نظر محتوای آموزشی، منابع انسانی، منابع مالی و تجهیزات و بدون یک سیستم نظارت و ارزشیابی بر این مؤسسات یکی از تهدیدها و آسیب‌های جدی است.
بسیاری از این مؤسسات و شعب آن‌ها بعلت نداشتن برنامه آموزشی مدون و غنی، نیروی انسانی توانمند و مجرب و امکانات و تجهزیات و حتی فضا و مکان مناسب یا تعطیل شده و یا به سختی و با مشکلات بسیار زیاد تنها توانسته‌اند خود را حفظ کنند. مسلم است که نمی‌توان از چنین مؤسساتی انتظار بالایی در انجام فعالیت‌های قرآن و عترت داشت، در این خصوص نیاز به یک بازنگری جامع و غربالگری مناسب است که در بخش راهکارها به آن اشاره می‌شود.
نبود اطلاعات جامع از نهادها و مراکز و مؤسسات قرآنی
نبود اطلاعات جامع و به روز از نهادها و مراکز مؤسسات قرآنی در همه ابعاد و نبود یک دسته‌بندی و درجه‌بندی از مراکز و مؤسسات بر اساس شاخص‌ها و معیارهای استاندارد و ملی درحوزه‌های فعالیت‌های قرآنی، منابع انسانی، محتوای آموزشی، فضاها و تجهیزات موجب آن خو اهد شد تا متولیان و نهادهای رسمی و اصلی قرآنی کشور نتوانند سیمای قرآنی موجود را به نحوه شایسته و مطلوب تحلیل کرده و چشم‌اندازی درستی برای آینده قرآن کشور ترسیم کنند.
نبود ساختار مالی قدرتمند در حمایت از نهادها و مؤسسات قرآنی
یکی دیگر از تهدیدهایی که برنامه‌ها و فعالیت‌های قرآنی را به‌طور جدی تهدید می‌کند نبود یک ساختار مالی قدرتمند و حمایت مشخص و مستمر از نها ها و مراکز و مؤسسات قرآنی و برنامه‌های آن‌هاست اگرچه تاکنون حمایت‌هایی هم از مؤسسات و نهاها و مجریان قرآن و عترت صورت گرفته است اما این امر یک حمایت مستمر و برنامه گرا نبوده بلکه برحسب آنکه بود جه ای در اختیار مراکز متولی قرار گرفته به صورت پراکنده وبه شکل نامناسبی توزیع صورت گرفته آن‌هایی که به مراکز توزیع نزدیک بوده و یا قدرت برقرای ارتباط بیشتری داشته‌اند بیشتر بهره مند شده‌اند و از عده بسیاری از مراکز و مؤسسات حمایت چندانی نشده‌است، این امر هم زمینه رکود فعالیت‌ها را ایجاد نموده و هم موجبات تعطیلی بسیاری ازمؤسسات را فراهم کرده است.
عدم حمایت جدی و همه جانبه از نخبگان، فعالان و مدیران توانمند
عدم حمایت جدی و همه جانبه از نخبگان، فعالان و مدیران توانمند و به‌طور کلی اصحاب قرآن نیز یک آسیب و تهدیدی است که موجب دلسردی و بی‌انگیزگی در این قشر می‌شود، مشکل بیمه فعالان قرآنی یکی از این موارد است که هر ساله به‌گونه‌ای تعطیل و یا کمرنگ می‌شود نبود یک نظام تقدیر و تشویق جامع از نخبگان و فعالان و مدیران برتر قرآنی در سطح عمومی کشور نیز یک آسیب و تهدید در حوزه رشد و ارتقای فعالیت‌های قرآنی کشور است.
عدم جذب مخاطب به فعالیت‌های قرآنی و مخاطب به‌صورت رسمی و آکادمیک
مخاطب‌شناسی در حوزه جذب به فعالیت‌های قرآنی به صورت رسمی و آکادمیک صورت نگرفته در حالی که قاطبه عموم مردم معتقد و علاقه‌مند به یادگیری قرآن و علوم و مفاهیم و معارف قرآنی هستند، اما کاری شایسته در‌خصوص ارائه برنامه و طرح و فعالیت برای آن‌ها صورت نگرفته، آن گروه‌هایی از مردم که بنظر ما خیلی در فضای قرآن و فعالیت‌های قرآنی هستند، ارادت به قرآن و اهل بیت(ع) نباید تصور شود که منحصر به افرادی خاص است بلکه متعلق به همه است.
یادآور می‌شود، راهکارهای پیشبینی شده برای جلوگیری از تهدیدات فعالیت‌های قرآنی، در راســتای رشد نقاط قوت و نیز رفع تهدیدهای این حوزه، متعاقباً تقدیم خواهد شد.
منبع: اتقان نیوز
