آمایش آموزش عالی باید براساس برنامه‌های توسعه کشور باشد
گروه دانشگاه: طیبی رییس جهاد دانشگاهی اعتقاد دارد، طرح آمایش آموزش عالی باید براساس برنامه‌های توسعه کشور باشد.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، حمیدرضا طیبی، رئیس جهاد دانشگاهی و عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی پیرامون نسبت آمایش آموزش عالی با نیازها و برنامه‌های توسعه کشور و نقش جهاد دانشگاهی در تدوین و پیشبرد این سند مهم آموزش‌عالی گفت‌وگویی انجام داده است که مشروح آن در ادامه می‌آید.
شما به عنوان رئیس جهاد دانشگاهی جایگاه نهاد خود را در آمایش آموزش عالی چگونه می‌بینید و ارزیابی‌تان از حدود و ثغور آن چه در بخش تحقیقات و چه در بخش آموزش، چیست؟
شما به بحث بسیار مهمی اشاره داشتید که باید به شدت نسبت به آن با دقت عمل کنیم. در بحث آمایش آموزش علمی، ابتدا چند ماه پیش در ستاد راهبری نقشه جامع علمی، بحثی مطرح شد. در آنجا من و فکر می‌کنم آقای دکتر وطنی و تعدادی از دوستان این بحث را مطرح کردیم که آمایش آموزش عالی در کشور ما، باید براساس برنامه‌های توسعه کشور باشد. یعنی ابتدا ما باید مشخص کنیم که برنامه‌های توسعه‌ای ما در همه زمینه‌ها چه هستند. مثلا برنامه‌های توسعه‌ای ما در حوزه کشاورزی چیست، می‌خواهیم به کجا برسیم و به چه تخصص‌هایی برای رسیدن به آن اهداف نیاز داریم. در حوزه صنعت، استراتژی توسعه صنعتی ما چه هستند، اولویت‌های ما چه هستند، می‌خواهیم که چه صنایعی در کشور پیشرفت کنند، چه چیزهایی مزایای بومی ما هستند مثل صنایع انرژی‌بر و یا صنایعی که نیاز به مواد اولیه معدنی دارند یا صنایعی که خود ما می‌توانیم در آنها مزیت ایجاد کنیم مثل صنایع الکترونیک که به هر دلیلی بچه‌های ما اول رشته برق را انتخاب می‌کنند. بنابراین ما توان ایجاد مزیت در کشور در برخی از رشته‌ها را داریم. ما اول باید اینها را مشخص کنیم. باید مشخص بکنیم که در حوزه پزشکی در چه زمینه‌هایی می‌خواهیم حرف نو در دنیا داشته باشیم، در چه زمینه‌هایی می‌خواهیم فن‌آوری داشته باشیم، در چه زمینه‌هایی می‌خواهیم اقتصاد پزشکی‌مان را توسعه بدهیم، بعد گستره جغرافیایی اینها باید در مناطق کشور در نظر گرفته شود. وقتی اینها مشخص شد بیاییم مشخص کنیم که برای رسیدن به هر کدام از این اهداف، چه نیروهایی و با چه کیفیتی نیاز داریم. ما برای اینکه توان انجام مهندسی پایه را در حوزه نفت، گاز و پتروشیمی داشته باشیم باید متخصص‌های ویژه‌ای داشته باشیم. ما اگر بخواهیم مهندسین آچار به دست داشته باشیم باید مهندسین‌مان را به روش ویژه‌ای تربیت کنیم. ما برای آن که از سیستم‌هایمان به خوبی بهره‌برداری کنیم به تکنسین‌های ماهر نیاز داریم. بنابراین ما اول باید زمینه‌های تخصصی کارمان و نیروهایمان را مشخص کنیم و بعد آمایش آموزش عالی انجام بدهیم که چه دانشگاه‌هایی باید برای ما در هر زمینه‌ای محقق تربیت کنند، چه دانشگاه‌هایی باید برای ما مهندس تربیت کنند، چه دانشگاه‌هایی باید برای ما کارشناس تربیت کنند، چه دانشگاه‌هایی باید برای ما تکنسین ماهر تربیت کنند و گستره فیزیکی آنها در استان‌های مختلف چگونه باشد. اگر این کار را کردیم، آمایش را درست انجام داده‌ایم. آن کاری که وزارت بهداشت انجام داده است یک درجه‌بندی و یک رتبه‌بندی دانشگاه‌ها است که کار بسیار خوبی هم هست. همان کار را هم وزارت علوم باید انجام بدهد. به هر حال لزومی ندارد که همه دانشگاه‌های ما در سراسر کشور محققین توانا تربیت کنند. یک تعداد دانشگاه‌ها را باید برای تربیت محقق توانا، یا کسانی که می‌خواهند کارهای علوم پایه انجام بدهند یا می‌خواهند در مرزهای دانش حرکت کنند، و یا می‌خواهند طرح‌های مهندسی پایه انجام بدهند که اینها باید طراح‌های قوی باشند و بنابراین باید درک خوبی از علوم پایه داشته باشند، اختصاص بدهیم. و همینطور مشخص بشود که چه دانشگاه‌هایی باید آدم‌های دیگری را تربیت کنند. رتبه‌بندی و درجه‌بندی دانشگاه‌ها انجام شد اما در حوزه پزشکی عنوان نشده است که ما چه تخصص‌هایی را در چه زمینه‌هایی می‌خواهیم و در قدم دوم هم باید به عنوان یک کار تکمیلی انجام بشود. وزارت علوم هم باید هم این رتبه‌بندی را انجام بدهد و هم اینکه نیازهای کشور را به لحاظ تخصصی احصاء کند و بعد براساس آن بیاید دانشگاه‌ها را رتبه‌بندی کند؛ اینکه چه دانشگاه‌هایی چه نیروهایی را باید تربیت کنند، دانشگاه‌های دولتی چه نیروهایی، دانشگاه‌های آزاد چه نیروهایی و دانشگاه‌های غیرانتفاعی باید چه نیروهایی را تربیت کنند. آن موقع است که آمایش آموزش عالی معنی می‌دهد. در غیر این صورت اسم آن آمایش نیست بلکه اسم آن رتبه‌بندی دانشگاه‌ها است. باز هم مشکلی حل نمی‌شود؛ ما نیرو تربیت می‌کنیم و به خارج از کشور می‌فرستیم.
مسئله دیگری که وجود دارد این است که فقدان آمایش باعث شده است که ما یک دفعه با خیل فارغ التحصیلان بیکار در یک رشته خاص مواجه شویم.
بله. بحثی را که ما در شورای راهبری نقشه جامع علمی مطرح کردیم، این بود که این آمایش باید براساس احصاء نیازهای تخصصی کشور باشد، آقای دکتر مخبر پیشنهاد کردند که جهاد دانشگاهی و معاونت علم و فن‌آوری پیش‌طرحی را برای شورا بیاورند که ما برای این آمایش چکار کنیم و مسئولیت آمایش را به خود آنها بدهیم. جهاد دانشگاهی هم در این زمینه کار کرد و با معاونت علم و فن‌آوری مشورت‌های لازم انجام شد و پیش‌طرح را تهیه کردیم. به هر حال این طرح، طرح سنگینی است چه در کشور ما و چه در سایر کشورها و باید با هماهنگی کامل با دولت و به ویژه سازمان برنامه و بودجه و وزارتخانه‌های مرتبط به ویژه وزارتخانه‌های صنعتی و اقتصادی کشور و همینطور وزارتخانه‌های کشاورزی، علوم و بهداشت انجام شود. ما به شورای راهبری و دبیر محترم شورای عالی انقلاب فرهنگی اعلام کردیم که ما آماده ارائه آن طرح هستیم اما هیچ‌موقع فرصت ارائه آن طرح داده نشد و شنیدیم که وزارت علوم خودش دارد طرح آمایش را آماده می‌کند. بسیار امیدواریم که آن آمایشی که وزارت علوم انجام می‌دهد دقیقا مبتنی بر احصاء نیروی تخصصی واقعی مورد نیاز کشور برای برنامه‌های توسعه‌ای باشد که اگر این نباشد، به نظر من کار کاملی نیست. آن کار هم نیاز به منابع مناسب و زمان مناسب خودش دارد. می‌توانیم سرعت کار را تسریع کنیم. جهاد دانشگاهی اعلام آمادگی کرده بود که می‌تواند این کار را علیرغم سنگین بودن آن انجام دهد اما متاسفانه هیچ وقت فرصت ارائه آن در شورای راهبری فراهم نشد. انشالله کاری که توسط وزارت علوم انجام می‌شود همانی باشد که مورد نیاز واقعی کشور است.
شما پیش‌نویس طرح را قبل از عید به ستاد راهبری دادید؟
بله. چند ماه قبل از عید. ما ضرورت انجام این کار و الزامات آن را گفته بودیم. چون این کار به یک بودجه سنگین نیاز دارد. ما این کار را برای شورای عالی بدون هزینه انجام دادیم و تنها الزامات این کار برای آموزش عالی و اینکه چه چیزهایی باید انجام شود و چه نیازهایی برای انجام این آمایش نیاز داریم را گفته بودیم. شما نمی‌توانید برای صنعت ایران تعیین تکلیف کنید که چه نیروهایی مورد نیاز است بدون اینکه استراتژی توسعه صنعتی کشور به طور دقیق مشخص باشد و بدون اینکه بدانید که در چه حوزه‌هایی می‌خواهید صاحب دانش بشوید. اینها خیلی مهم است اما کاملا هم قابل احصاء هستند. همان‌طور که گفتم این کاری است که باید با همکاری کامل با دولت و استفاده از تمامی متخصصین انجام بشود.
شما بارها اعلام کرده‌اید که جهاد دانشگاهی آمادگی دارد که نقش‌های بزرگی را در کشور برعهده بگیرد. آیا تا به حال بررسی کرده‌اید که مشخصا در کدام بخش‌ها توانایی پذیرفتن نقش دارید؟
یکی از بحث‌های ما در جهاد دانشگاهی این است که کارهایمان هرچه بیشتر باید تخصصی انجام بشود و به شدت از این پرهیز کنیم که در موضوعات متعددی کار کنیم. این کاملا در جهاد دانشگاهی مشخص شده است. در حوزه پزشکی تقریبا زمینه کاری ما مشخص است. بحث کار جدی ما سلول‌های بنیادی و کاربردی شدن آن، بحث سرطان با تمرکز بر سرطان سرطان سینه در خانم‌ها، بحث نازایی و همینطور پرداختن به تولید از داروهای نوترکیب مرتبط با همین مباحث می‌باشد. در حوزه صنعت، ما در حوزه الکترونیک و الکترونیک قدرت صاحب حرف هستیم و کارهای خوبی را انجام داده‌ایم. در بخشی از حوزه مکانیک صاحب حرف هستیم. در مخابرات نیز که به توانمندی ما به حوزه الکترونیک برمی‌گردد، صاحب حرف هستیم. در حوزه مهندسی فرآیند و مهندسی شیمی در برخی از حوزه‌ها و همینطور در حوزه فرآوری فلزات و فولادهای آلیاژی صاحب حرف هستیم. زمینه‌های کاری‌مان را مشخص کرده‌ایم که در چه زمینه‌هایی می‌توانیم تخصصی کار کنیم.
بر همین اساس، در برنامه پنجم توسعه جهاد دانشگاهی، مشخص کرده‌ایم که در چه حوزه‌هایی که مربوط به نیازهای ملی باشد حرکت کنیم و در مزیت‌های استانی نیز مشخص کرده‌ایم که در چه زمینه‌هایی می‌توانیم کار کنیم. بر همین اساس گفتیم که آمادگی قبول ماموریت در این حوزه‌ها را داریم. در سندی هم که در شورای راهبری نقشه جامع علمی تحت عنوان «سند جایگاه جهاد در اجرایی شدن نقشه جامع» تدوین کردیم، دو سه موضوع تخصصی را در آن سند مطرح کردیم. یکی اینکه جهاد می‌تواند نقش انتقال تکنولوژی در پروژه‌های کلان و تکرارپذیر کشور در زمینه‌های خاص و در همان حوزه‌های تخصصی داشته باشد. مورد دیگری که در آن سند اشاره کرده بودیم این بود که جهاد می‌تواند یک نهاد ملی تحقیقاتی ایجاد کند که ماموریت‌های ملی در برخی از زمینه‌های خاص به آن واگذار بشود که باید مشخص کنیم که آن زمینه‌های خاص چه هستند که ماموریت ملی در آنها واگذار بشود. اما مشکلی که الان وجود دارد این است که چه نهادی باید این ماموریت‌ها را با جهاد مشخص کند و به دولت پیشنهاد کند که آن را واگذار و تامین امکانات کند. الان ما چند ماه است که منتظر هستیم که مشخص بشود که کجا باید این ماموریت‌ها را مشخص بکند. شورای عالی اقتصاد باید بکند؟ شورای عتف باید بکند؟ کمیسیون علمی- فن‌آوری دولت باید بکند؟ در جلسه قبل در شورای راهبری نقشه جامع پیشنهاد کردیم که یکی از نهادها را مشخص کنید و برای تصویب به صحن شورای عالی انقلاب فرهنگی ببرید. در آنجا ریاست محترم جمهور، معاون نظارت راهبردی رئیس جمهور و سازمان مدیریت حضور دارند -همان‌طور که می‌دانید سازمان مدیریت، دبیر شورای عالی اقتصاد هم هست- و در آنجا بر سر این بحث شود و تعیین تکلیف بشود و این ماموریت به ما محول بشود. بنابراین ما خودمان براساس توانمندی‌ها، زمینه‌های کاری را احصاء کرده‌ایم. مثلا یک بحث ما این است که با توجه به توانمندی‌هایی که در حوزه ژنتیک و پزشکی به دست آورده‌ایم، بیاییم و بر روی اصلاح نژاد دام، ماکیان و طیور و امثال آنها کار بکنیم. یعنی بر روی چیزهایی کار کنیم که مزیت‌های عمومی بسیاری از استان‌های کشور ما هستند. یا در حوزه گیاهان دارویی کار کنیم. ما اولین پژوهشگاه گیاهان دارویی را ایجاد کردیم و توان خوبی در این بحث داریم. گیاهان دارویی یکی از مزیت‌های طبیعی کشور ما است. در بسیاری از صنایع، ازجمله نفت و گاز و پتروشیمی توان بسیار خوبی داریم. در بحث کنترل آلایندگی، توان خوبی داریم. همینطور در حوزه مخابرات. با توجه به اینکه آب یکی از معضلات کشور است، بحث آب شیرین‌کن‌ها و تجهیزات مدرن آبیاری از علایق ما است. در حوزه کشاورزی نیز بحث تکثیر گیاهان به روش کشت باغ، چه در حوزه گیاهان دارویی و چه در گیاهان باغی داریم. همان‌طور که گفتم تخصصی بررسی کرده‌ایم اما سعی می‌کنیم که برخی را با توجه به امکانات محدود خودمان و متقاعد کردن مدیران استان‌ها برای کمک به ما و یا با استفاده از منابعی مانند منابع معاونت علمی و فن‌آوری سازمان گسترش انجام بدهیم و برخی را هم امیدواریم که سند جایگاه جهاد در اجرایی شدن نقشه جامع مشخص کند.
در حال حاضر این سند به تصویب ستاد راهبری نقشه جامع علمی کشور رسیده است؟
به تصویب رسیده است. تنها باید بخشی که ماموریت‌ها را محول می‌کند، مشخص بشود. بعد تنها به عنوان مصوبه به شورای عالی انقلاب فرهنگی اعلام کنند و ظرف دو هفته اگر کسی اعتراضی نداشت، مصوب می‌شود. ولی چون تشکیک است در اینکه چه بخشی این ماموریت‌ها را محول کند، ما پیشنهاد کردیم که به جای اینکه این این مساله نامشخص بماند، شورای عالی و یا معاونت برنامه‌ریزی راهبری ریاست جمهوری، آن را مشخص کنند و به صحن شورا برود و بر سر آن بحث بشود و در آنجا مشخص بشود. من در جلسات شورای راهبری پیگیری می‌کنم که انشالله این اتفاق بیفتد.
منبع: شورای عالی انقلاب فرهنگی
