دهه 70؛ آغاز دوره دانشنامه‌نویسی در ایران/ چرا موسوعه امام حسین(ع) جایزه‌ای نگرفت؟
گروه ادب: یک منتقد و عاشوراپژوه گفت: موسوعه امام حسین(ع) به دلیل داوری نادرست در هیچ یک از جایزه‌های کتاب برگزیده نشد.
به گزارشخبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، نشست نقد و بررسی کتاب «گزیده شهادتنامه امام
حسین(ع)» صبح امروز، 22 دی‌ماه با حضور محمدرضا سنگری، محمد اسفندیاری و سیدمحمود
طباطبایی‌نژاد در بنیاد دعبل خزاعی برگزار شد.
سنگری در این نشست درباره
دانشنامه‌نویسی گفت: حرکت بزرگی که برای دانشنامه‌نویسی آغاز شد مربوط به پایان
دهه 70 است که در سال79شاهد انتشار دانشنامه امیرالمؤمنین(ع) هستیم و پس
از آن دانشنامه امام حسین(ع) در 14 مجلد به چاپ رسید که کتاب ارزشمندی است و از
درون آن زایش داشته و آثار متعددی از آن به چاپ رسیده است و یکی از آنها گزیده
شهادتنامه امام حسین(ع) است که مورد بررسی قرار می‌گیرد.
حجت‌الاسلام طباطبایی‌نژاد،
مسئول گروه سیره‌نگاری مؤسسه دارالحدیث در ادامه این بحث بیان کرد: اصل کار،
دانشنامه 14 جلدی امام حسین(ع) بوده که در حدود 10 سال پژوهش به اتمام رسیده و بیش
از 6 هزار صفحه دارد و بیش از 700 منبع در آن مورد استفاده قرار گرفته است. همچنین
دارای ترجمه، اعراب متن عربی، توضیحات لغات مشکل، توضیح اعلام و ... بوده و اثر
جامعی را پدید آورده است.
وی با بیان اینکه این اثر
متن‌محور است، ادامه داد: از نکات کلیدی دانشنامه بحث منابع است، متأسفانه بحث
توجه به منبع و نقل‌ها در بسیاری از حیطه‌ها مهجور است.
حجت‌الاسلام طباطبایی‌نژاد
در ادامه عنوان کرد: از دل دانشنامه امام حسین(ع)، کتاب‌های گوناگونی برآمده است و
شهادتنامه نیز به دلیل اهمیت این اثر به چاپ رسید و با توجه به اینکه در ابتدای
گزیده شهادتنامه منتشر شد، به دلیل کامل و پاسخگو نبودن این اثر، بخش شهادتنامه در
دو مجلد مجزا به چاپ رسید.
اسفندیاری نیز در ادامه
عنوان کرد: ما در جهان اسلام در سده‌های گذشته کتاب‌هایی با عنوان موسوعه نداشته‌ایم
و احتمالاً پیشینه 100 ساله دارد و به نظر می‌رسد اولین موسوعه مربوط به جمال
عبدالناصر است و گذشتگان به احتمال زیاد این تعبیر را نداشته‌اند و تعبیری ابتکاری
است؛ از این رو عنوان موسوعه، عنوان خوبی برای سامان دادن بسیاری از کتاب‌ها بود و
اگر قدما این تعبیر را می‌داشتند، می‌توانستند کتاب‌های خود را ذیل این عنوان
بنویسند.
وی افزود: یکی از مؤسساتی
که کتاب‌های ذیل موسوعه را فراهم کرده، دارالحدیث است و یکی از آنها موسوعه
امیرالمؤمنین(ع) و دیگری موسوعه امام حسین(ع) است. زمانی که موسوعه منتشر شد،
جایزه‌ای برای آن اختصاص نیافت و متأسفانه در جایزه کتاب سال حوزه نیز برگزیده نشد
و به نظرم داوری درستی نشد، اما کتاب «شهادتنامه امام حسین(ع)»در جایزه دعبل برگزیده شد.
این کارشناس درباره گزینش
مطالب آن بیان کرد: کار گروهی بسیار سختی بر روی دانشنامه امام حسین(ع) انجام شده
و مطالب و روایات به درستی گزینش شده است، یعنی به صورت کتاب زرد و کتابسازی و یا
چسب و قیچی نیست و کار تحقیقی عمیقی در رابطه با آن انجام شده است.
اسفندیاری با اشاره به
منابع این اثر گفت: واقعه امام حسین(ع) واقعه مهمی بوده و دواعی در مورد آن بسیار
است؛ از این رو درباره امام حسین(ع) منابع معتبر بسیاری وجود دارد؛ از این رو
منابعی که در یک کتاب نقل می‌شود، باید از منابع قرون نخست نیز وجود داشته باشد،
در صورتی که در شهادتنامه امام حسین(ع) منابع از قرون ششم به بعد نوشته شده است.
همچنین از «الفتوح» منابع بسیاری نقل شده، در حالی که به متفردات این کتاب نمی‌شود
اعتماد کرد.
طباطبایی‌نژاد در پاسخ به
انتقاداتی درباره منابع گفت: ما منابع را به چهار دسته مفقودین، ضعیف، معتبر و
معاصر تقسیم‌بندی کردیم و بر همین اساس منابع را آورده‌ایم؛ از این رو ممکن است
«الفتوح» منبع غیرمعتبری باشد و همچنین معتقدیم خالی از داستان‌پردازی نیست، اما
نمی‌توان از آن گذشت؛ چرا که کتاب مهمی است. از سوی دیگر بحارالانوار و قمقام ذخار
نیز جزء منابع ضعیف هستند، اما چون ضعیف بودن بار منفی زیادی دارد، از این رو آنها
را جزء منابع معاصر قرار دادیم و بحارالانوار 90 درصد نقل‌هایش قابل اعتبار است و
اندکی از منابع غیرمعتبر آورده است.
اسفندیاری در ادامه
نقدهای خود به کتاب «شهادتنامه امام حسین(ع)» گفت: در این کتاب در برخی موارد این
کتاب سخت‌گیری شده و در برخی موارد این گونه نبوده که این معیار دوگانه است، تحلیل‌ها
نیز در کتاب یکدست نیست.
وی تصریح کرد: در جلد نخست این کتاب درباره مخالفان رفتن امام(ع) نیز بحث شده است که 22 نفر عنوان شده‌اند. که باید در این باره گفت؛ در اغلب کتاب‌های اهل سنت و شیعه این موضوع مطرح شده است. مخالفان را می‌توان به سه دسته مخالفان خروج امام(ع)، مخالفان عافیت‌طلب و مخالفانی که از کارگذاران بودند می‌توان تقسیم‌بندی کرد. در کتاب‌های اهل سنت این موضوع بزرگنمایی شده است؛ چرا که می‌خواستند امام حسین(ع) را فردی خودرأی نشان دهند و متأسفانه شیعه نیز در تاریخ‌نگاری خود تحت تأثیر این گونه کتاب‌ها بوده است؛ از این رو گفته می‌شود که تاریخ‌نگاری در پارادایم مکتب خلفاست.
سنگری در پایان این بحث مطالبی درباره هندسه و چینش مطالب عنوان کرد و سپس به نحوه پرداخت به موضوع عزاداری و گریه بر امام حسین(ع) اشاره کرد.
