مفهوم رقابت اخلاقی در انتخابات/ ضرورت ارائه مدل رقابت انتخاباتی بر مبنای نظام ارزشی اسلام از سوی نخبگان

حجت‌الاسلام والمسلمین سیدسجاد ایزدهی، مدیر گروه سیاست پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) درباره حقیقت و واقعیت اخلاق انتخاباتی در چارچوب نظام جمهوری اسلامی گفت: در اسلام سه مقوله داریم که یکی بنیادها و باورهای ماست، دیگری شریعت و رفتاهای ماست که ذیل بایسته‌ها قرار می‌گیرد و در ازای این دو مقوله، شایستگی‌ها و اخلاق وجود دارد که شاید در اذهان عمومی به معنای این است که «اگر باشد مطلوب است» و حال اینکه باورها(اصول عقاید)، بایسته‌ها(شریعت) و اخلاق یک سبک زندگی دینی را شکل می‌دهد که برخی از آنها نه فقط جزو مطلوبیت‌ها و شایستگی‌ها بلکه از لوازم ضروری یک جامعه اسلامی است.

رعایت اخلاق در انتخابات پذیرش ضوابط و قیود رفتار سیاسی است

وی افزود: براین اساس صحبت از اخلاق در هر عرصه‌ای به معنی شایستگی در قبال بایستگی نیست بلکه یک بایستگی است که رویکرد اخلاقی دارد و اینگونه نیست که اخلاق و شایستگی‌ها در محدوده مباحات قرار داشته باشد که اگر انجام نشود امر نامطلوبی رخ نداده باشد.

ایزدهی اظهار کرد: لذا اخلاق یک مقوله هنجاری است که بی‌توجهی و عدم رعایت آن نه فقط مستلزم تقبیح است بلکه مستلزم عقوبت نیز می‌باشد. حال از این مبانی نظری که بگذریم در مقوله انتخابات وقتی از رعایت اخلاق در این پدیده صحبت می‌شود در حقیقت منظور ضوابط و محدوده‌‌های رفتار انتخاباتی است.

مدیر گروه سیاست پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با بیان اینکه انتخابات به مثابه یک روش برای انتخاب کارگزاران نظام، گفت: لذا این پدیده مانند هر روش دیگری طبیعتا باید دارای ضوابط و چارچوب‌هایی باشد و این ضوابط است که این پدیده را معنا می‌کند. به عبارتی هر عملی دارای ضوابط مخصوص به خود است و اخلاق در هر عرصه‌ای متناسب با مبانی آن عمل معنا می‌شود.

وی اضافه کرد: برای تبیین بهتر مفهوم اخلاق انتخاباتی باید به این مسئله پرداخت که انتخابات در منطق اسلام چه معنایی دارد و از چه جایگاه و ارزشی برخوردار است تا بتوان اخلاق انتخاباتی را  متناسب با آن تعریف کرد.

انتخابات بر مبنای مکاتب غربی و اسلامی و اخلاق متناسب با هریک

ایزدهی عنوان کرد: اگر تعریف انتخابات مطابق مکاتب غربی یعنی مسابقه برای کسب قدرت، شکست رقیب و مال‌اندوزی باشد اخلاقی متناسب با آن نیز تعریف می‌شود. در حالی که در نظام اسلامی اساسا منطق دیگری بر انتخابات حکمفرماست و قرار است همگان کمک کنند که شایستگان به منصب اداره جامعه نزدیک شوند تا اداره جامعه به شکل مطلوبی صورت گیرد.

این پژوهشگر مسائل سیاسی خاطرنشان کرد: به عبارتی اگر انتخابات را به مسابقه فوتبال تشبیه کنیم قرار نیست افراد توپ را از هم بربایند تا خودشان گل بزنند بلکه مسئله این است که همه مردم(توده‌ها و نخبگان) باید فرآیندی را ایجاد کنند که بهترین‌ها انتخاب و گزینش شوند تا بتوانند خدمت شایسته‌ای به مردم و دین کنند.

وظایف نامزدها و طرفداران در یک انتخابات مبتنی بر اخلاق اسلامی چیست؟

ایزدهی ادامه داد: اگر ملاک اینگونه باشد نامزدها موظف هستند اگر شایستگی‌هایی دارند خودشان را به جامعه عرضه کنند. منظور از ارائه ارزش‌ها یا تبلیغات نیز زیاده‌گویی، گزافه‌گویی، بزرگ‌نمایی، تدلیس، بزک کردن و فریب مردم نیست بلکه نشان دادن هر آن چیزی است که هست.

وی تأکید کرد: بنابراین اگر تبلیغات به معنای نشان دادن هست‌ها و چهره واقعی خود باشد اساسا دیگر دعوا و تنشی میان افراد رخ نمی‌دهد و همگان در فضایی شفاف خودشان و برنامه‌هایشان را عرضه می‌کنند و این مردم هستند که در چنین فضای سالمی انتخاب صحیح را انجام می‌دهند.

ایزدهی ابراز کرد: طرفداران نامزدها نیز بر همین مبنا باید فارغ از هر نوع حب و بغض، تعصب، جناح‌گرایی، قبیله‌گرایی و قوم‌گرایی این مسئله را درک کنند که همه با هم در یک جامعه اسلامی زندگی می‌کنیم و غرض این جامعه و نظام سیاسی نیز هدایت حداکثری همه مردم به سمت ارزش‌های دینی و رفاه مادی است. اگر اینگونه باشد جناح و حزب نامزد برای آحاد مردم موضوعیتی نخواهد داشت و تعصبات قومی، قبیله‌ای و جناحی کم‌رنگ خواهد شد و شایسته‌گزینی اصل می‌شود.

مدیر گروه سیاست پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی اظهار کرد: بر پایه این منطق نیز رقابت سیاسی میان افراد و جریان‌های سیاسی یک رقابت سالم است که نه برای حذف رقیب بلکه برای شفاف ساختن فضا در جهت انتخاب و گزینش آگاهانه‌تر مردم انجام می‌شود.

تبیین رفتارهای غیراخلاقی در انتخابات در یک نظام اسلامی 

وی افزود: اما اینکه امروزه با این مسئله مواجه هستیم که در عین زندگی در چارچوب یک نظام اسلامی رفتارهایی غیر اسلامی در برهه انتخابات مشاهده می‌شود به دو نکته بازمی‌گردد؛ نکته اول اینکه کسانی که وارد عرصه رقابت سیاسی و انتخاباتی می‌شوند با مبانی اسلامی آشنایی ندارند و عملا انتخابات را براساس الگوی غربی تعریف می‌کنند و یا اینکه مطامع و اهداف جدی برای خود در نظر گرفته‌اند و برای رسیدن به اهداف خود از هر روشی استفاده می‌کنند.

ایزدهی با بیان اینکه در اسلام تأکید شده است که نمی‌توان برای رسیدن به یک هدف مقدس از ابزار و روش نامناسب استفاده کرد و رقیب را با اینگونه ابزارها، مانند تهمت و غیبت، از صحنه حذف کرد، گفت: «هدف وسیله را توجیه نمی‌کند» یک منطق اسلامی است و بر همین اساس ولو افرادی دارای اهداف مقدسی برای حضور در انتخابات باشند و رقیبشان نیز فرد ناشایستی باشد نمی‌توان به واسطه ابزارهای ناصحیح رقیب را از میدان خارج کرد و خود را به اثبات رساند.

ضرورت ارائه مدل رقابت انتخاباتی خاص یک نظام اسلامی از سوی نخبگان

حجت‌الاسلام ایزدهی درباره ضرورت ایجاد یک مدل رقابت انتخاباتی بر مبنای نظام ارزشی و اخلاقی اسلام در نظام جمهوری اسلامی گفت: در این قضیه دو مشکل وجود دارد. از یک جهت این وظیفه اندیشمندان است که انتخابات، روش‌های انتخاباتی، اخلاق انتخاباتی و ... را براساس مبانی مسلم شیعه عرضه کنند که عملا پس از انقلاب با وجود اینکه به طور میانگین در همه سال‌ها انتخابات برگزار شده است مبانی، بایستگی‌ها و شایستگی‌‌های انتخابات مطلوب ارائه نشده است. همچنین کارگزاران نظام باید افرادی را به سمت شکل‌گیری این دانش‌ها سوق دهند تا یک الگوی برای عمل پدیدار شود که تا کنون کار جدی در این زمینه صورت نگرفته است.

وی خاطرنشان کرد: البته منشور اخلاق انتخاباتی نگاشته شده است اما در زمینه توجه به ابتنای اخلاق انتخاباتی بر مبانی اسلامی و ماهیت انتخابات مبتنی بر اجتهاد فقهی پژوهش جدی انجام نشده است و انتظار می‌رود که مجامع علمی در اینگونه مباحث براساس اصول مستدل علمی و مبتنی بر اصول و ادله وارد بحث شوند.

ایزدهی در پایان اظهار کرد: از سوی دیگر فضای توده مردم باید باور اصالت معیارهای اخلاقی و ارزشی برای انتخاب افراد را برای خود ایجاد کند تا افرادی که وارد عرصه رقابت انتخاباتی می‌شوند خود را مقید به رعایت این اصول بکنند و بدانند باید ضوابط اسلامی را بر رفتارهای سیاسی خود حاکم کنند که متاسفانه در هر دو عرصه مبانی نظری و رفتار عملی(تمکین نکردن به قانون و دور زدن قانون و ...) مشکل داریم.