راه‌های شناسایی و مقابله با ربا/
رتبه‌بندی بانک‌ها بر اساس سودحاصله شاهدی بر وجود سیستم ربوی
گروه اقتصاد: مجید حبیبیان نقیبی با بیان حدیثی از امام صادق(ع) که فرمودند: «اگر ربا حلال می‌شد مردم تجارت را ترک می‌کردند.» اظهار کرد: همین‌که بانک‌ها را براساس سود حاصله رتبه‌بندی می‌کنند نشان دهنده این است که نتوانستیم فاصله معناداری با فعالیت‌های ربوی ایجاد کنیم.
حجت‌الاسلام والمسلمین مجید حبیبیان نقیبی، عضو هیئت‌علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی(ره)، در گفت‌‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، به بیان آسیب‌های رباخواری برای اقتصاد کشور پرداخت و اظهار کرد: هر اندیشمندی موضوع ربا را مورد بررسی قرار دهد متوجه خواهد شد که ربا آسیب‌های بسیاری از جمله نابودی اقتصادی در پی دارد و هنگامی‌که ربا وارد سیستم اقتصادی هر جامعه‌ای شود، چنین وضعیتی، سرنوشت محتوم آن خواهد بود است.
آسیب‌های ربا برای فعالیت‌های سالم اقتصادی
وی ادامه داد: نکته دومی که می‌توان در مورد آسیب‌های ربا اشاره کرد، ریسک‌گریزی فعالان اقتصادی است؛ بدین معنی که چون ربا بدون هیچ ریسکی بازدهی خواهد داشت، فعالان اقتصادی عموما از ریسک‌های بالا فرار کرده و به ربا روی خواهند آورد تا فعالیت واقعی اقتصادی رنگ باخته و عرصه بر فعالیت سالم اقتصادی تنگ شود.
حبیبیان اظهار کرد: نکته چهارمی که باید به آن اشاره کرد، کاهش و تعطیلی فعالیت‌های مولد است و در چنین شرایطی تعطیلی بسیاری از واحدهای تولیدی را شاهد خواهیم بود و جالب است بدانیم در ادبیات اقتصاد اسلامی، نکات بسیار ظریفی در این رابطه بیان شده است، از جمله شیخ حُر عاملی، روایتی را از هشام ابن حکم نقل می‌کند که امام صادق(ع) در مورد تحریم ربا می‌فرماید: «اگر ربا حلال می‌شد مردم تجارت را ترک می‌کردند» و همین امر نشان می‌دهد که ترک فعالیت‌های اقتصادی در نتیجه ریسک‌گریزی چه عواقبی برای اقتصاد در پی دارد.
ربا انسان‌ها را به بردگی می‌کشاند
عضو هیئت‌علمی دانشگاه علامه طباطبایی ادامه داد: نکته پنجمی که در این زمینه قابل ذکر است این است که وقتی ربا در جامعه رسوخ پیدا می‌کند، به تعبیری انسانیت ربادهنده و رباگیرنده خدشه‌دار می‌شود و دو طرف از خوی انسانی فاصله می‌گیرند و نکته ششمی که باید ذکر کرد است که ربا، افراد یک جامعه را به سمت بندگی پیش خواهد برد.
وی با اشاره به دیدگاه قرآن در این زمینه اظهار کرد: قرآن کریم به صراحت، فک رقبه و آزادی واقعی انسان‌ها را به عنوان یک هدف اصلی مطرح می‌کند اما بی‌تردید، ربا باعث به یوغ و بندگی کشیدن انسان‌ها خواهد شد و می‌تواند نوع مدرنی از بردگی را چه در جوامع اسلامی و چه غیراسلامی به وجود آورد.
فعالیت بانک‌ها با عقود و بازدهی ثابت
وی در پاسخ به پرسشی درباره وضعیت حذف ربا در بانکداری و در اقتصاد ایران اظهار کرد: واقعیت این است که در ایران نتوانسته‌ایم بانکداری اسلامی را به طور کامل پیاده کنیم و حتی طراحان سیستم بانکداری اسلامی در کشور در بعد از انقلاب اسلامی به این امر توجه داشته‌اند و این سیستم را بانکداری بدون ربا نامگذاری کردند؛ چراکه خود هم پذیرفتند فاصله زیادی با بانکداری اسلامی داریم.
حبیبیان ادامه داد: برخی شواهد هم نشان می‌دهد که تاکنون نتوانسته‌ایم ربا را از فعالیت‌های اقتصادی و مخصوصا از بازار پول حذف کنیم و یکی از شواهدی که می‌توان مطرح کرد گرایش فعالیت بانک‌ها به عقود و بازدهی ثابت است. بانک‌های کشور بعد از اجرای قانون عملیات بانکی بدون ربا تلاش کردند از عقود مشارکتی اجتناب کنند و بخش محدودی از تسهیلات به سمت بازدهی متغیر و عقود مشارکتی رفتند و همین امر یکی از شواهدی است که ثابت می‌کند نتوانستیم ربا را از سیستم بانکی حذف کنیم.
نتایج حاصل از رتبه‌بندی بانک‌ها براساس کسب سود
وی افزود: نکته دیگری که نشان می‌دهد بانک‌های ما نتوانستند از ربا فاصله بگیرند این است که این بانک‌ها هنوز ماهیت انتفاعی دارند و البته ماهیت بانک‌ها بدین‌گونه است و به سادگی نمی‌توانند از این وضعیت فاصله بگیرند چون بانک نهادی متولد شده در دل اقتصاد متعارف است و تلاش دارد همان اهداف بازار پول در اقتصاد متعارف را دنبال کند.
عضو هیئت‌علمی دانشگاه علامه طباطبایی خاطرنشان کرد: حال اگر با چنین وضعیتی بخواهیم چنین نهادی را در راستای اهداف اقتصاد اسلامی به کار بگیریم و بانک‌های ما از ربا فاصله بگیرند، کار ساده‌ای نیست و نکته دیگر، همین‌که بانک‌ها را براساس سود حاصله رتبه‌بندی می‌کنند نشان دهنده این است که بانک نهادی انتفاعی است و در فعالیت‌های با بازدهی ثابت است بانک می‌تواند بدون دغدغه و ریسک، سود حداکثری را به خود اختصاص دهد و این رتبه‌بندی براین اساس هم می‌تواند شاهدی باشد که نتوانسته‌ایم فاصله معناداری با فعالیت‌های ربوی یا نزدیک شدن به بانکداری اسلامی در فعالیت بانک‌های کشور ایجاد کنیم.
حبیبیان در پایان گفت: نکته دیگر در این زمینه، مبتنی بودن فعالیت همه بانک‌ها بر بدهی به عنوان یکی از ویژگی بانک‌های موجود در اقتصاد متعارف است و در بانک‌های ما که الگویی از بانک‌های متعارف هستند هم این امر را شاهد هستیم و البته تغییر ماهیت بانک کار ساده‌ای نخواهد بود.
آسیب‌های ربا برای فعالیت‌های سالم اقتصادی
وی ادامه داد: نکته دومی که می‌توان در مورد آسیب‌های ربا اشاره کرد، ریسک‌گریزی فعالان اقتصادی است؛ بدین معنی که چون ربا بدون هیچ ریسکی بازدهی خواهد داشت، فعالان اقتصادی عموما از ریسک‌های بالا فرار کرده و به ربا روی خواهند آورد تا فعالیت واقعی اقتصادی رنگ باخته و عرصه بر فعالیت سالم اقتصادی تنگ شود.
حبیبیان اظهار کرد: نکته چهارمی که باید به آن اشاره کرد، کاهش و تعطیلی فعالیت‌های مولد است و در چنین شرایطی تعطیلی بسیاری از واحدهای تولیدی را شاهد خواهیم بود و جالب است بدانیم در ادبیات اقتصاد اسلامی، نکات بسیار ظریفی در این رابطه بیان شده است، از جمله شیخ حُر عاملی، روایتی را از هشام ابن حکم نقل می‌کند که امام صادق(ع) در مورد تحریم ربا می‌فرماید: «اگر ربا حلال می‌شد مردم تجارت را ترک می‌کردند» و همین امر نشان می‌دهد که ترک فعالیت‌های اقتصادی در نتیجه ریسک‌گریزی چه عواقبی برای اقتصاد در پی دارد.
ربا انسان‌ها را به بردگی می‌کشاند
عضو هیئت‌علمی دانشگاه علامه طباطبایی ادامه داد: نکته پنجمی که در این زمینه قابل ذکر است این است که وقتی ربا در جامعه رسوخ پیدا می‌کند، به تعبیری انسانیت ربادهنده و رباگیرنده خدشه‌دار می‌شود و دو طرف از خوی انسانی فاصله می‌گیرند و نکته ششمی که باید ذکر کرد است که ربا، افراد یک جامعه را به سمت بندگی پیش خواهد برد.
وی با اشاره به دیدگاه قرآن در این زمینه اظهار کرد: قرآن کریم به صراحت، فک رقبه و آزادی واقعی انسان‌ها را به عنوان یک هدف اصلی مطرح می‌کند اما بی‌تردید، ربا باعث به یوغ و بندگی کشیدن انسان‌ها خواهد شد و می‌تواند نوع مدرنی از بردگی را چه در جوامع اسلامی و چه غیراسلامی به وجود آورد.
فعالیت بانک‌ها با عقود و بازدهی ثابت
وی در پاسخ به پرسشی درباره وضعیت حذف ربا در بانکداری و در اقتصاد ایران اظهار کرد: واقعیت این است که در ایران نتوانسته‌ایم بانکداری اسلامی را به طور کامل پیاده کنیم و حتی طراحان سیستم بانکداری اسلامی در کشور در بعد از انقلاب اسلامی به این امر توجه داشته‌اند و این سیستم را بانکداری بدون ربا نامگذاری کردند؛ چراکه خود هم پذیرفتند فاصله زیادی با بانکداری اسلامی داریم.
حبیبیان ادامه داد: برخی شواهد هم نشان می‌دهد که تاکنون نتوانسته‌ایم ربا را از فعالیت‌های اقتصادی و مخصوصا از بازار پول حذف کنیم و یکی از شواهدی که می‌توان مطرح کرد گرایش فعالیت بانک‌ها به عقود و بازدهی ثابت است. بانک‌های کشور بعد از اجرای قانون عملیات بانکی بدون ربا تلاش کردند از عقود مشارکتی اجتناب کنند و بخش محدودی از تسهیلات به سمت بازدهی متغیر و عقود مشارکتی رفتند و همین امر یکی از شواهدی است که ثابت می‌کند نتوانستیم ربا را از سیستم بانکی حذف کنیم.
نتایج حاصل از رتبه‌بندی بانک‌ها براساس کسب سود
وی افزود: نکته دیگری که نشان می‌دهد بانک‌های ما نتوانستند از ربا فاصله بگیرند این است که این بانک‌ها هنوز ماهیت انتفاعی دارند و البته ماهیت بانک‌ها بدین‌گونه است و به سادگی نمی‌توانند از این وضعیت فاصله بگیرند چون بانک نهادی متولد شده در دل اقتصاد متعارف است و تلاش دارد همان اهداف بازار پول در اقتصاد متعارف را دنبال کند.
عضو هیئت‌علمی دانشگاه علامه طباطبایی خاطرنشان کرد: حال اگر با چنین وضعیتی بخواهیم چنین نهادی را در راستای اهداف اقتصاد اسلامی به کار بگیریم و بانک‌های ما از ربا فاصله بگیرند، کار ساده‌ای نیست و نکته دیگر، همین‌که بانک‌ها را براساس سود حاصله رتبه‌بندی می‌کنند نشان دهنده این است که بانک نهادی انتفاعی است و در فعالیت‌های با بازدهی ثابت است بانک می‌تواند بدون دغدغه و ریسک، سود حداکثری را به خود اختصاص دهد و این رتبه‌بندی براین اساس هم می‌تواند شاهدی باشد که نتوانسته‌ایم فاصله معناداری با فعالیت‌های ربوی یا نزدیک شدن به بانکداری اسلامی در فعالیت بانک‌های کشور ایجاد کنیم.
حبیبیان در پایان گفت: نکته دیگر در این زمینه، مبتنی بودن فعالیت همه بانک‌ها بر بدهی به عنوان یکی از ویژگی بانک‌های موجود در اقتصاد متعارف است و در بانک‌های ما که الگویی از بانک‌های متعارف هستند هم این امر را شاهد هستیم و البته تغییر ماهیت بانک کار ساده‌ای نخواهد بود.
مطالب مرتبط
