معنامحوری؛ مؤلفه اسلامی برشمردن آثار هنری
گروه هنر: علیرضا هاشمی‌نژاد گفت: نظرات مختلفی درباره هنر اسلامی وجود دارد، اما آنچه که باعث می‌شود که یک اثر هنری، اسلامی شمرده شود، بستگی به معنا و مفهوم آن اثر دارد و صرف ظاهر نمی‌توان اثری را هنری دانست.
علیرضا هاشمی‌نژاد، خوشنویس و پژوهشگر هنر در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) در پاسخ به این پرسش که هنر اسلامی چه شاخصه‌هایی را در خود دارد؟ اظهار کرد: در این زمینه اظهارنظرهای متفاوتی وجود دارد که هر یک برای اثبات خود دلایلی نیز دارند که به طور کلی نمی‌توان آنها را تایید یا رد کرد. با توجه به این توضیح می‌خواهیم ارزیابی مختصری از این واژه (هنر اسلامی) داشته باشیم. به عقیده برخی افراد، هنر اسلامی حاصل آثاری است که در کشورهای اسلامی تولید می‌شوند. برای همین این تولیدات در هر گونه و شکلی که باشند شکل اسلامی به خود می‌گیرند.
وی افزود: نظر دیگری که در این زمینه وجود دارد به مضمون و پیام آثار هنری بر می‌گردد؛ یعنی اثری که در آن شاخصه‌های اسلامی قابل مشاهده باشند. برای مثال تابلویی که در آن تصویری مذهبی کشیده شده یا اثری که خوشنویس کلام وحی را در آن محور قرار داده، هنر دینی محسوب می‌شود. نظر دیگر به هنرمندان بر می‌گردد، یعنی اگر هنرمندی مسلمان باشد، ناخودآگاه کارش ویژگی اسلامی نیز پیدا می‌کند، چون آنچه در نهاد و فطرتش وجود دارد به نوعی در کارش نیز مشاهده می‌شود.
این پژوهشگر ادامه داد: اما نظر شخصی من به آن دست تفکری بر می‌گردد که هنر اسلامی را به واسطه پیامش، دینی می‌دانند؛ چون نه هنرمند و نه سرزمین، تضمینی برای اینکه اثری اسلامی شود، نیست. نکته حائز اهمیت اینجاست. وقتی پیام و باطن را معیاری برای اسلامی شدن در نظر می‌گیریم، دیگر اهمیتی ندارد که آن هنر شکل و ساختاری سنتی داشته یا اینکه هنری باشد که ریشه‌های آن از غرب گرفته شده باشد. برای مثال سینما هنری است که از غرب آمده، اما می‌توان فیلم‌هایی در این حوزه تولید کرد که نمود بارز فیلم اسلامی است.
هاشمی‌نژاد در پاسخ به این سؤال که آیا خوشنویسی را می‌توان بهترین عرصه برای خلق آثار اسلامی نام برد؟ این گونه توضیح داد: طبیعی است که هنر خوشنویسی را باید جزء شریف‌ترین عرصه‌های هنری برای خلق آثار اسلامی نام برد. برای همین باید اذعان کرد که خوشنویسی نزدیک‌ترین تعریف را برای هنر دینی و اسلامی داراست. هر چند باز هم متذکر می‌شوم، تنها به دلیل قرابت خوشنویسی با کلام وحی نمی‌توان به طور قاطع گفت که تمام آثار تولید شده در این حوزه، اسلامی هستند.
وی در انتها نقش کمک‌های دولتی در اعتلای هنر دینی را این گونه توصیف کرد: من با هر نوع دخالت دولتی در امور هنری مخالف هستم، چون این شکل از کار، هنر را تهی از معنا و مفهوم می‌کند. برای مثال در زمان حال جشنواره‌ها و نمایشگاه‌های بسیاری به اسم هنر اسلامی برگزار می‌شود، اما آیا می‌توان تمامی آنها را اسلامی و دینی خواند؟
