پاسخ مولف اثر میان‌رشته‌ای قرآن به نقدهای سه‌گانه
گروه حوزه‌های علمیه: در نشست نقد کتاب تربیت از منظر قرآن عنوان شد که تالیف کتب مبانی باید به سمت تولید علم پیش برود از این رو ذکر مبانی قریبه در هر علم میان رشته‌ای ضروری است و نباید به مباحث بعیده اکتفا شود.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا) نشست علمی نقد کتاب تربیت از منظر قرآن کریم عصر امروز سوم خرداد ماه با حضور تعدادی از محققان و استادان حوزه در پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی برگزار شد.
حجت‌الاسلام والمسلمین اسدی نسب، دبیر نشست در ابتدا در سخنانی گفت: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه دارای پژوهشکده‌های متعددی از جمله پژوهشکده دین‌پژوهی و حکمت است و یکی از گروه‌های این پژوهشکده، گروه مطالعات قرآن است و حلقه تفسیر موضوعی تخصصی نیز زیرمجموعه آن است که در این حلقه فعلا مشغول نگارش مبانی‌ها هستیم و 15 تحقیق در مبانی قرآن وعلوم انسانی در حال تالیف است.
وی ادامه داد: یکی از این مبانی که باید نگارش می‌شد تربیت در قرآن کریم بود که کتاب تربیت در قرآن کریم نیز در این راستا صورت گرفته است.
اسدی نسب گفت: مبانی‌ای که در این حلقه تولید می‌شود باید منجر به تولید مسئله علمی شود و دیگر اینکه برایند و برون داد مبانی باید در علم مربوطه دیده شود و ببینیم در علم چه اتفاقی خواهد افتاد.
در ادامه این نشست، حجت‌الاسلام والمسلمین محمد بهشتی، نویسنده کتاب تربیت در قرآن کریم با بیان اینکه نقد یکی از برکات پژوهش است گفت: نقد و تحقیق دارای فوایدی از جمله تکمیل‌کنندگی، پیش‌برندگی و منقح‌سازی و مهذب‌کنندگی است البته نقد باید مستند، عالمانه و محققانه و منصفانه باشد.
وی با اشاره به سابقه کار افزود: این کتاب زیر نظر اعضای هفت نفره قرآن‌پژوهی نوشته شده و آیت الله معرفت نیز راهنمایی‌های برای تالیف این اثر داشتند و در برخی مراکز علمی از جمله در جامعه المصطفی(ص) و ... تدریس می‌شود.
بهشتی بیان کرد: مدت‌هاست این کتاب نشرش تمام شده و حتی یک جلد آن را نداریم و تقاضا داریم که پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در تعدادی آن را چاپ کند.
ویژگی ممتاز اثر
وی افزود: قرآنی بودن موضوع و بینارشته‌ای بودن اولین ویژگی این اثر است همچنین در هر آیه تلاش کرده‌ایم که شش تفسیر را مشاهده کنیم البته معیار ما المیزان بوده ولی تبیان و نورالثقلین و چند تفسیر دیگر نیز مورد ملاحظه قرار گرفته است.
نویسنده کتاب گفت: مبانی تربیت، هستی شناسی و معرفت شناسی را در تالیف این کتاب ذکر کرده ایم و مورد تایید برخی از بزرگان قرآنی نیز قرار گرفته است.
نقد استاد بهجت‌پور
در ادامه این نشست علمی، حجت‌الاسلام والمسلمین عبدالکریم بهجت‌پور، عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی گفت: من کتاب را با علاقه خواندم و اگر درست تلقی کرده باشم وقتی سخن از تربیت می‌گوییم مراد ما دانشی برآمده از قرآن است که قرار است در گام اول دانش آن و سپس قواعد و بایدها و نبایدها بحث شود.
وی ادامه داد: تلقی من از مجموعه متن این است که مستقیما از مبانی رو به مسئله رفته‌اند در حالی که قاعدتا مبانی دانش به معنای مصطلح باید تولید شود یعنی هست‌هایی که قرآن فراروی ما می‌گذارد و ما باید از این منظر به بایدها و نبایدها برسیم.
بهجت‌پور ضمن تمجید از تقسیم بندی مبانی در کتاب عنوان کرد: تا حدودی هست‌های تولید دانش تربیتی از منظر قرآن لیست شده است ولی آیا دلیلی وجود دارد که فقط اینها مبانی هستند و لاغیر؛ مثلا امکان طغیانگری و ... می شود جزء مبانی باشد که در کتاب نیامده است.
این محقق با اشاره به استفاده از شش اثر تفسیری در کتاب عنوان کرد: سؤالی که برای من پیش آمده این است که با شناختی که از این تفاسیر داریم چرا تفاسیری مانند ظلال و نمونه و ... که رویکرد تربیتی دارند دیده نشده است یا منابعی مانند زمخشری، انوارالتنزیل و فخررازی و ... مورد بهره‌برداری قرار نگرفته است.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی بیان کرد: بحثی را نویسنده آورده که منابع اعم از مبانی هستند؛ در صورتی که در اصطلاح دانش، منابع را یکی از زیرمجموعه‌های مبانی می‌دانند.
نویسنده تفسیر همگام با وحی اظهار کرد: گاهی مباحث زیاد و مقدمات طویلی درباره مبانی آورده شده که هویت مبنایی ندارند زیرا امروزه باید مبانی غریبه دانشی بحث شود تا بتوان از آنها تولید علم داشته باشیم.
وی افزود: در بحث فطرت، دو تحلیل از فطرت هست برخی آن را منبع و برخی ابزار شناخت و نیاز می دانند که خوب بود به این بحث توجه می شد؛ زیرا نوشته شما سردرگم است و معلوم نشده به کدامیک گرایش دارید.
نتیجه‌گیری نامناسب
بهجت پور ادامه داد: نتایجی که بیان فرموده‌اید از نوع بین به معناالاخص نیست که ما را به مطلب برساند و نیازمند قدری توضیح دارد تا از مبنا به نتیجه برسیم همچنین گاهی از موضوعات جزئی نتایج کلانی گرفته شده از جمله در مباحث عاطفی ولی به صرف چند آیه که مرتب با موضوعات شخصی است نمی توان به نتایج کلانی رسید مگر اینکه توضیحاتی به مخاطب ارایه شود همین مطلب در ذوق هنری نیز جاری است.
نقد استاد رهنمایی
همچنین حجت‌الاسلام والمسلمین سید احمد رهنمایی، عضو هیئت علمی موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) گفت: این کتاب جزء اولین کتبی است که با حفظ تناسب بین رشته‌ای تالیف شده و در دو حوزه قرآنی و تربیتی مطالب خوبی را تقدیم و مولف سعی کرده که با تمرکز بر مبانی، مباحث قابل توجهی را فراروی محققان قرار دهند.
رهنمایی با بیان اینکه این کتاب، کتاب فاخری است و ماندگاری خود را خواهد داشت اظهار کرد: در بخش مفهوم‌شناسی، مبانی، آموزش و پروروش و تزکیه به صورت روشن و دقیق منقح نشده و جای بازنگری دارد و فکر می‌کنم به دلیل محدودیتی که در اثر وجود داشته به طور کامل ذکر نشده است.
وی ادامه داد: در مورد مبانی لازم بود که نوع باورداشت‌ها با رویکرد قرآنی و در چارچوب مبانی پیش برود و به سلسله مفاهیم درجه دو وسه بسنده نمی‌شد.
عضو هیئت علمی موسسه امام خمینی بیان کرد: در خصوص معنای اصطلاحی تربیت وی در صفحه 36 به هفت عنصر اشاره کرده ولی آن را به معنای هفت امتیاز در نظر گرفته در صورتی که امتیاز نیست و جزء مولفه ها محسوب می شود
وی ادامه داد: در خصوص معادل آموزش و پرورش لفظ اجوکیشن به کار رفته درصورتی که این لفظ در انگلیسی شامل تربیت و تعلیم مصطلح ما و هم نظام آموزش و پرورش می شود در صورتی که باید متناسب با نیاز بومی و کشور اصطلاح سازی می کردیم یا واژه تزکیه که خوب بود رابطه این واژه با تربیت مشخص شود و یا کاربرد تزکیه چهار مورد ذکر شده که خوب بود به جای کاربرد منظور از تزکیه را با توجه به آیات بحث می‌کردند.
رهنمایی با اشاره به بحث مبانی کتاب با بیان اینکه بهتر بود مبانی هستی‌شناسی بر سایر مبانی مقدم می‌شد عنوان کرد: مباحث کمتر نشان دهنده ارتباط با عناوین است همچنین لفظ اجنه برای جمع جن به کار رفته که باید اصلاح شود زیرا ظاهرا اجنه جمع جنین است.
عضو هیئت علمی موسسه امام خمینی(ره) ادامه داد: مباحث مربوط به آخرت در صفحه 288 تا 291 در مبانی هستی‌شناسی آمده که اینها بیشتر باید در انسان‌شناسی و یا مستقلا با موضوع معادشناسی ذکر می‌شد.
وی افزود: ابزار معرفت ذکر شده ولی منابع معرفت بیان نشده همچنین رابطه معرفت با علم و حقیقت جای خالی آن حس می شود همچنین حق مطلب در فصل پنجم ادا نشده است.
سه نقد بر کتاب
در ادامه این نشست علمی، مجددا حجت‌الاسلام اسدی‌نسب در سخنانی گفت: روح همه نقدها به دو سه مطلب باز می‌گردد یکی اینکه مبانی ذکر شده مبانی بعیده است و نه مبانی قریبه، از این رو منجر به تولید علم نخواهد شد همچنین مشکل دیگر این است که برآیند این مبانی در علم تربیت نشان داده نشده است ثالثا فصول کتاب، جامع نیست و شاید جا برای مبانی خداشناسی هم بوده است.
وی با بیان اینکه در فاصله ده سال اخیر آثار زیادی در داخل و خارج کشور در زمینه تربیت نوشته شده که باید برای نوشتن کتب جدید مورد توجه قرار گیرد اظهار کرد: 15 تحقیق در خصوص مبانی داریم و اگر بنا باشد مبانی قریبه گفته نشود مستلزم تکرار خواهد بود و قصد داریم مبانی تکراری حذف شود از این رو مطالب باید ارتباط تنگاتنگ با هدف داشته باشد.
پاسخ نویسنده
در ادامه مجددا حجت‌الاسلام والمسلمین بهشتی در پاسخ به نقدهای وارده اظهار کرد: برخی نکات ناقدان جنبه صوری دارد مانند آنچه درباره واژه و کلمات و دیدن تفاسیر مختلف و ... بیان شده بود.
وی با اشاره به تفسیر کلمه مبانی که یکی از ناقدان عنوان کرد افزود: در تعریف مبانی تعاریف مختلفی وجود دارد اما ما به تعریف در چند سطر اکتفا نکرده و نظرات اساتید تعلیم و تربیت را آورده‌ایم البته به این بسنده نشده و تجزیه و تحلیل شده است و برای آن 7 خصوصیت ذکر کرده‌ایم.
بهشتی عنوان کرد: ما براساس طرح مصوب و با توجه به محدودیت در حجم کتاب این اثر را نوشتیم از این رو مبانی به تعداد بیشتری قابل تقسیم بود.
وی افزود: اینکه مبانی قریبه ابتدا باید آورده می‌شد و بعد بعیده ذکر می‌شد که تا حدی می‌پذیرم ولی چندین مبنای قریبه به صراحت در این کتاب آورده شده است مانند بحث فطرت، زیرا تربیت اسلامی تربیت فطرت محور است همین طور اختیار و آزادی و ... .
